Gruczoły :
Gruczoł – stanowi jedną komórkę bądź zespół komórek nabłonkowych, obdarzonych zdolnością produkowania i wydzielania różnych substancji.
Podział :
1) ze względu na miejsce występowania :
- Egzokrynowe – gruczoły wydzielania zewnętrznego, substancja wydzielana jest bezpośrednio na zewnątrz komórki do światła przewodu wyprowadzającego.
- Endokrynowe – gruczoły wydzielania wewnętrznego, substancja wydzielana jest do światła naczyń krwionośnych.
2) ze względu na sposób wydzielania :
- Merokrynowe – wydzielina opuszcza komórkę bez uszkodzeń błony komórkowej. (gr. endokrynowe : wątroba i trzustka)
- Apokryfowe – wydzielina gromadzi się w szczytowej części komórki, która następnie odrywa się. Część komórki ulega zniszczeniu, ale komórka przeżywa. (gr. mleczny)
- Holokrynowe – podczas wydzielania następuje degradacja komórki. (gr. łojowe)
3) ze względu na kształt przewodów ;
- pęcherzykowe
- cewkowe
- cewkowo-pęcherzykowe
4) ze względu na ilość odcinków wydzielniczych :
- proste
- rozgałęzione
- złożone
ŚLINIANKI :
(gr. wydzielania zewnętrznego)
a)Do dużych gruczołów ślinowych należą :
- ślinianka przyuszna (surowicza- czysto pęcherzykowa)
- ślinianka podżuchwowa (surowiczo-śluzowa ~ cewkowo-pęcherzykowa z przewagą pęcherzyków)
- ślinianka podjęzykowa (surowiczo-śluzowa ~ cewkowo-pęcherzykowa z przewagą cewek)
b)Budowa
Wszystkie ślinianki maja BUDOWE ZRAZIKOWĄ (torebka łącznotkankowa wnika pasmami w miąższ gruczołu)
Miąższ każdego zrazika zawiera odcinki wydzielnicze i przewody wyprowadzające. Wydzielina z odcinków wydzielniczych jest transportowana à przewodów wyprowadzających ŚRÓDZRAZIKOWYCH (wstawki lub przewody prążkowe) przebiegające w obrębie zrazika à przewody MIĘDZYZRAZIKOWE (leżące w tk.łącznej międzyzrazikowej) à GŁÓWNY PRZEWÓD WYPROWADZAJĄCY gruczołu
c) Przewody wyprowadzające
wstawka (wysłana nabłonkiem jednowarstwowym sześciennym) jest bezpośrednim przedłużeniem pęcherzyka lub cewki à przewód prążkowy (wyścielony nabłonkiem walcowatym, występuje prążkowanie przypodstawne) à przewody międzyzrazikowe (nabłonek jednowarstwowy walcowaty) à główny przewód wyprowadzający (nabł.dwuwarstwowy walcowaty lub dwurzędowy)
d)Odcinki wydzielnicze
- pęcherzyk surowiczy – odc. wydzielniczy produkujący wydzielinę surowiczą. Ściana utworzona z jednej warstwy piramidalnych kom.surowiczych.
- cewka śluzowa – ma postać cewek, których ściana zbudowana jest z jednej warstwy kom.sześciennych. Dojrzaął wydzielina zawiera mucyny(śluz), których głównymi składnikami są : glikozaminoglikany i glikoproteidy.
- cwekowo-pęcherzykowe – odcinki śluzowo-surowicze. Zbudowane są z cewek, których dno tworzy grupa komórek surowiczych układających się na kształt „czapeczki”(półksiężyce surowicze)
TRZUSTKA
(gruczoł dokrewny, mieszany(wydziela zewnętrznie i wewnętrznie))
Nadczynność – niedobór cukru
Niedoczynność – cukrzyca
2 części :
· wewnątrzwydzielnicza – tworzą liczne wyspy trzustkowe (Langerhausa). Każda wyspa utworzona jest z kilkudziesięciu komórek. W obrębie wysp spotyka się co najmniej 4 typy kom.wydzielajacych hormony :
- komórki A (alfa) – podnosi poziom cukru (glukogen)
- komórki B (beta) – obniża poziom cukru (insulina)
- komórki PP – wydzielają polipeptyd trzustkowe
- komórki D (delta) – wydziela somatostatynę (hamuje wydzielanie glikogenu i insuliny)
- zwenątrzwydzielnicza – stanowi główną masę trzustki i jej zadaniem jest produkcja enzymów trawiennych (lipazy,amylazy). Pęcherzyki wydzielnicze mogą mieć kształt kulisty lub krótkich cewek. Zbudowane są z jednego rzędu kom. kształtu piramidalnego, zbieżnych w kierunku światła pęcherzyka, zawierających ziarna zymogenu.
TARCZYCA
(gruczoł dokrewny, wydzielania wewnętrznego)
Nadczynność – choroba Gravesa – Basedowa
Niedoczynność – kretynizm, obrzęk śluzakowaty
Położona jest z przodu i bocznie od krtani. Zbudowana z dwóch płatów i łączącej je cieśni. Otoczona jest torebką łącznotkankową, która wnikając do miąższu wprowadza naczynia i nerwy oraz dzieli gruczoł na zraziki.
Zraziki są zbudowane z dużej liczby pęcherzyków, otoczonych błoną podstawną, na której leżą sześcienne komórki nabłonkowe zwane komórkami pęcherzykowatymi lub tyrocytami (produkuje tyreoglobulinę). Wewnątrz pęcherzyka znajduje się koloid.
Tarczyca produkuje hormony, które są jodowymi pochodnymi tyrozyny:
- trójjodotyronina (T3)
- tyroksyna (T4)
Syntetyzowane i wydzielane przez przysadkowy THS (tyreotropine)
Oprócz tyrocytów tarczyca zbudowana jest z komórek C. Znajdują się w obrębie pęcherzyka, między błoną podstawną, a komórkami pęcherzykowymi. Komórki te produkują kalcytonine, która reguluje gospodarke wapniową organizmu człowieka.
Tarczyca jest jedynym gruczołem dokrewnym gdzie hormony są magazynowane na dłuższy czas.
NADNERCZA
(gruczoł dokrewny, występują w głównych biegunach nerki)
Otoczone torebką łącznotkankową i zbudowane z 2 części :
- korowej
- rdzennej
a)korowa (żółtawa) – pochodzenia mezodermalnego, kontrolowana przez ACTH(acetoholine) składa się z 3 warstw :
· kłębuszkowatej :
- produkuje mineralokortykoidy (aldosteron)
- regulują gospodarke wodno – elektrolitową
- regulują ciśnienie krwi
· pasmowatej :
- produkują glikokortykoidy (kortyzol)
- wpływają na ciśnienie krwi
- wpływają na prace serca
- na układ nerwowy
- podnoszą stężenie glukozy w surowicy krwi
- wielokierunkowy wpływ na układ immunologiczny
· siateczkowatej :
- hormony płciowe (androgeny)
b)rdzenna – pochodzenia neuroektodermy, kontrolowany przez podwzgórze jądra, zbudowana z komórek chromofinowych.
Hormony :
- komórki A – wydzielają adrenaline
- komórki NA – wydzielają noradrenaline
Hormony te zwężają naczynia krwionośne, przyśpieszając prace serca doprowadzając do zwiększenia ciśnienia krwi.
Zwiększają rozkład glikogenu i rozkład tłuszczów.
Wzmagają czynności mózgu.
JĄDRO
(gruczoł dokrewny)
Narząd parzysty. W nim odbywa się :
- wytwarzanie komórek rozrodczych (plemników) i płynu, w którym są zawieszone.
- wydzielanie hormonów płciowych męskich (androgenów)
a)budowa
Na zewnątrz otacza je błona biaława zbudowana z tk łącznej. Pod nią warstwa naczyniowa. Na tylnej powierzchni jest śródjądrze, które wnika wgląd narządu dzieląc go na płaciki. W każdym płaciku jest 2 – 4 kanalików krętych nasiennych (wytwarzających plemniki), które łącząc się tworzą à kanalik prosty, prowadzi on do à sieci jądra à najądrza à nasieniowodu.
Między kanalikami znajduje się tk śródmiąższowa, w której leżą kom. Leydiga. Uwalniają one testosteron, który odpowiada za :
- drugorzędowe cechy płciowe męskie
- popęd płciowy
b)kanaliki kręte
Są silnie pokręcone, zbudowane z błony własnej(zbudowanej z 2 warstw : zewnętrznej i wewnętrznej), otaczającej kanalik, na której spoczywa nabłonek plemnikotwórczy. Znajdują się tam komórki podporowe (Sertoliego m.in. fagocytuja uszkodzone kom. rozrodcze, regulują stężenie testosteronu, zaopatrują kom. plemnikotwórcze w sub. odżywcze) i komórki plemnikotwórcze.
c)komórki szeregu spermatogenezy
- spermatogonia
- spermatocyty I rz.
- spermatocyty II rz.
- spermatydy
- plemniki
d)budowa plemnika
- głowa
- szyjka
- wstawka (włókno osiowe: para mikrotubul centralnych i 9 par mikrotubul obwodowych)
- witka
JAJNIKI
Pokryte nabłonkiem jednowarstwowym sześciennym(nabłonek płciowy), pod nim błona biaława.
a)Kora – zawiera pęcherzyki jajnikowe, w nich rozwijają się komórki płciowe. Zrąb jej tworzy tk łączna.
Pęcherzyki pierwotne – pod błoną białawą.
Pęcherzyki wzrastające – leżą w korze jajnika. Komórka jajowa otoczona jest osłonką przeźroczystą.
Pęcherzyki dojrzewające – 2 warstwy wewnętrzna i zewnętrzna.
Pęcherzyki Graafa (dojrzałe, IIIcio rzędowe) – największe, posiadają jamę pęcherzykową. Od zewnątrz otoczone osłonką pęcherzykową. Wytwarza hormony steroidowe. Estrogeny produkowane są przy udziale 2 rodzajów komórek :
- kom. warstwy wewnętrznej osłonki pęcherzykowej produkują androgen.
- następnie zostają one przekształcone na estrogeny w kom. ziarnistych
Pęcherzyki zanikowe – ulegają degradacji
Ciałko żółte – powstaje po owulacji z elementów budujących pęcherzyki Graafa. Od zewnątrz pokrywa je torebka łącznotkankowa. Produkuje progesteron.
b)Rdzeń – przez wnękę wnikają naczynia krwionośne i limfatyczne oraz nerwy. Tworzy go tk łączna wiotka.
· estrogeny
- drugorzędowe cechy płciowe żeńskie
· progesteron
- wpływa na prawidłowy rozwój, przebieg i utrzymanie ciąży.
NERKA
Nerka jest narządem parzystym o kształcie ziarna fasoli. Nerki należą do układu moczowego. Biorą udział w usuwaniu końcowych produktów przemiany materii i substancji toksycznych oraz regulują gospodarkę wodną i elektrolitową organizmu.
Jako gruczoł dokrewny wydziela między innymi :
- reninę
- erytropoetynę
- prostaglandyny
Nerka jest narządem parzystym. Zbudowana jest z :
- warstwy zewnętrznej ~ kora nerki
- warstwy wewnętrznej ~ rdzeń nerki
Wnęka – wcięcie brzegu przyśrodkowego nerki. Przez nie wnikają do nerki naczynia nerkowe i moczowód.
Zatoki – w zatokach mieszczą się miedniczki nerkowe wraz z kielichami.
Płat – część miąższu nerki złożona z piramidy nerkowej i przylegającej do niej kory.
Płacik – część kory obejmująca jeden promień rdzenny wraz z przeyjegającymi do niego labiryntami.
Kanaliki nerkowe – ich olbrzymie ilości wraz z tk śródmiąższowa i naczyniami krwionośnymi tworzą miąższ nerki. Tworzą je nefron i cewki zbiorcze. W kanalikach zachodzą procesy prowadzące do utworzenia moczu.
Nefron – jest ślepo zakończonym kanalikiem, funkcjonalnie związanym z układem krwionośnym. Składa się z ciałka nerkowego i wychodzącego z niego układu kanalikowego. Ciałko nerkowe zbudowane jest z pętli naczyń włosowatych tworzących kłębuszek nerkowy (Malpighiego) oraz otaczającej go torebki ciałka nerkowego (Bowmana). Od torebki odchodzi kanalik kręty proksymalny, który następnie przechodzi w tzw. pętle nefronu (Henlego) o dwóch ramionach – zstępującym i wstępującym. Ramie wstępujące przechodzi w kanalik kręty dystalny (II rzędu), który uchodzi do cewki zbiorczej.
Cewki zbiorcza – odpowiedzialne są za ostateczne zagęszczenie moczu dzięki resorpcji zwrotnej wody (ADH – wazopresyna)
Drogi wyprowadzające mocz (wysłane nabłonkiem przejściowym, który dzięki swej budowie jest nieprzepuszczalny dla moczu) :
- moczowody
- pęcherzyk moczowy
- cewka moczowa
JELITO CIEŃKIE
Jelito cienkie dzieli się na 3 odcinki : dwunastnice(początek jelita cienkiego), jelito czcze i jelito kręte.
Ściana jelita cienkiego składa się z 4 warstw :
a) błony surowczej :
- zbudowana z tk łącznej luźnej
- pokrywa zewnętrzny pokład mięśniówki przewodu
- zawiera naczynia tętnicze, żylne, limfatyczne i włókna nerwowe
- pokrywa jelito czcze i kręte w całości, dwunastnice od przodu
b) błona mięśniowa :
- zbudowana z pęczków mięśni gładkich ułożonych w 2 warstwy :
~ zewnętrzna – mięśniówka podłużna
~ wewnętrzna – mięśniówka okrężna (2-3 razy grubsza od podłużnej)
c)tkanka podśluzowa :
- łączy błonę śluzową z mięśniową
- postać tk łącznej wiotkiej
- naczynia krwionośne i limfatyczne
- grudki chłonne
- sploty nerwowe (Meissnera)
d)błona śluzowa :
· nabłonek
- nabłonek wielowarstwowy płaski nierogowaciejący (od jamy ustnej do przełyku i w odbycie)
- jednowarstwowy walcowaty (od żołądka do jelita grubego)
- komórki walcowate – produkują enzymy i hormony, są odpowiedzialne za wchłanianie składników odżywczych.
· blaszka właściwa błony śluzowej
- tkanka łączna wiotka z naczyniami włosowatymi, nerwami i gruczołami
- kosmki ~ fałdy utworzone z uwypukleń bł. podśluzowej
- grudki chłonne i komórki plazmatyczne ~ produkują immunoglobuliny, chronią przed uszkodzeniem i zakażeniem
· blaszki mięśniowe błony śluzowej
- komórki mięsni gładkich ułożone w 2 warstwy : wewnętrzna – okrężne, zewnętrzne – podłużne
WĄTROBA
Wątroba zbudowana jest z 2 części :
- przeponowej
- trzewnej
Przez wnękę wątroby(wrota wątroby) wnika tętnica wątrobowa właściwa, żyła wrotna oraz przewód żółciowy. Te 3 struktury wnikając do wnętrza narządu dzielą się kolejno : tętnica wątrobowa międzypłacikowa, żyła wątrobowa międzypłacikowa, przewód żółciowy międzypłacikowy – tworząc triadę wątrobową. Wnikając do płacików dzielą się na : tętnice wątrobową śródpłacikową, żyłę wątrobową śródpłacikową, przewód żółciowy śródpłacikowy.
Podstawową jednostką strukturalno-czynnościową wątroby jest hepatocyt. Hepatocyty układają się następnie w beleczki wątrobowe oplecione naczyniami krwionośnymi i przewodami żółciowymi śródpłacikowymi. Beleczki odchodzą promieniście od żyły środkowej, która natomiast znajduje się wewnątrz zrazika anatomicznego. Zrazik anatomiczny powstaje poprzez wnikanie do wnętrza wątroby tkanki łącznej wiotkiej, z której zbudowana jest torebka wątroby, otaczająca narząd.
Krew do wątroby doprowadzana jest na dwa sposoby:1. Żyłą wrotną (układ wrotny) - płynie nią odtlenowana krew (tzw. krew czynnościowa)
Żyła wrotnaàżyła międzypłacikowaàżyła międzyzrazikowaàżyła śródzrazikowaàżyła odprowadzającaàzatoki wątroboweàżyła centralnaàżyła podzrazikowaàżyła wątrobowaàżyła główna dolna
2. Tętnicą wątrobową doprowadzającą krew bogatą w tlen (tzw. krew odżywcza)
Tętnica wątrobowaàtętnica międzypłacikowaàtętnica międzyzrazikowaàtętnica śródzrazikowaàgałęzie tętniczo-zatokoweàzatoki wątroboweàżyła centralnaàżyła podzrazikowaàżyła wątrobowaàżyła główna dolna
Funkcje wątroby: *produkcja i uwalnianie żółci, *powstaje wiele białek osocza krwi (fibrynogeny, globuliny), *utrzymuje stałe stężenie cukru (glukozy) we krwi (magazynuje glikogen), *odtruwa organizm (detoksykacja różnych trucizn), *magazynowanie witamin (A, D, K, B 12), *w okresie płodowym powstają elementy morfotyczne krwi, *jest traktowana jako magazyn krwi (zatrzymuje około 1 litra krwi), *unieczynnia hormony sterydowe i estrogeny.
Komórki wątrobowe prowadzą złożone procesy przemiany białek, lipidów i cukrów oraz substancji egzogennych. W wątrobie odbywa się produkcja i recyrkulacja kwasów i barwników żółciowych. Dzięki obecności licznych makrofagów wątroba może eliminować mikroorganizmy oraz zużyte erytrocyty.
...
Donia12-awf