Procesy egzogeniczne.docx

PROCESY KRASOWE - procesy rozpuszczania skał przez wody powierzchniowe i podziemne, jeden z rodzajów wietrzenia chemicznego.  Ulegają mu skały zasobne w węglan wapnia: wapienie, dolomity.

Formy powierzchniowe:

§         ospa, żłobki i żebra – powstają na skutek działania płynącej wody opadowej

§         lej krasowy – płytkie, okrągłe lub eliptyczne zagłębienie

§         uwał – zagłębienie bezodpływowe powstałe z połączenia kilku lejów krasowych

§         polje – rozległe kotliny powstałe przez połączenie wielu uwałów i lejów krasowych

§         mogoty /humy/ostańce – pagóry wznoszące się ponad powierzchnię zrównaną przez kras

§         ponor – miejsce, gdzie wody strumieni, potoków czy rzek wpływają pod powierzchnię terenu

§         wywierzysko – źródło krasowe, miejsce w którym wody podziemne wypływają na powierzchnię

§         doliny krasowe – podłużne zagłębienia o stormych ścianach i płaskim dnie

Formy podziemne:

§         ponor – wylot szczelin, do których wpada woda

§         wywierzysko – źródło krasowe

§         jaskinie (korytarze, kominy, studnie, komory)

§         stalaktyt – narośl z wytrącającego się węglanu wapnia podczas skraplania wody, z sufitu w dół

§         stalagmit – narośl węglanu wapnia z podłoża do góry

§         stalagnat – połączenie stalaktytu i stalagmitu

FALE MORSKIE:

DZIAŁALNOŚĆ ABRAZYJNA

Powstaje podczas uderzania fal w ścianę klifu, co powoduje jej kruszenie się do wysokości oddziaływania falowania. Abrazję potęguje powietrze uwięzione w szczelinach skalnych, które pod wpływem uderzenia fali spręża się i rozsadza skałę. Tworzy się nisza abrazyjna. Materiał ze zniszczonego klifu zalegający u jego podstawy wynoszony jest w kierunku morza powodując powstanie platformy brzegowej (abrazyjnej). Nawis skalny nad niszą obsuwa się, zmniejszając powierzchnię lądu.

DZIAŁALNOŚĆ AKUMULACYJNA

Ø      wybrzeża niskie, plaże

Ø      płycizny

Ø      kosy, mierzeje i zalewy

Ø      wały burzowe (fale sztormowe nanoszą piasek i żwir) è wydmy (ale wydmy już przez wiatr)

Ø      lido – ławica, która wynurzy się ponad wodę

TYPY WYBRZEŻ:

1)      WYSOKIE

a)      dalmatyńskie - utworzone są w wyniku zalania silnie rozczłonkowanych grzbietów górskich równoległych do wybrzeża (wybrzeże adriatyckie, chorwackie)

b)      fiordowe - tworzą się w wyniku zalania U - kształtnych górskich dolin polodowcowych (Norwegia)

c)      riasowe - powstają w wyniku zalania dolin starych grzbietów górskich prostopadłych do wybrzeża ( Irlandia, Francja, Portugalia).

d)      szkierowe - powstaje przez zalanie setek małych skalistych wysepek wygładzonych wcześniej przez lądolód ( wybrzeże Szwecji, Finlandii)

e)      limanowe - tworzą się gdy wałami piaszczystymi odcinane są lejkowate ujścia rzek (wschodnie wybrzeże Morza Czarnego)

f)       klifowe - utworzone w wyniku niszczenia przez fale morskie zboczy wyżyn lub wysoczyzn (wybrzeże Morza Bałtyckiego)

2)      NISKIE

a)       lidowo-lagunowe - powstało na skutek odcięcia płytkiej zatoki od otwartego morza piaszczystym wałem przybrzeżnym; dzieje się tak tylko na wybrzeżach podlegających pływom morskim (np. Laguna Wenecka, Zatoka Meksykańska)

b)      namorzynowe - występują tylko w strefie ciepłej, gdzie nad brzegami rosną słonolubne lasy namorzynowe, odsłaniające się w czasie odpływu korzenie drzew rosnących nawet na obszarze płytkiego dna morskiego, chronią brzeg przed niszczącą działalnością fal (inaczej mangowe)

c)      mierzejowo-zalewowe - powstało poprzez odcięcie zatoki mierzeją utworzoną przez prąd przybrzeżny  (np. na polskim wybrzeżu Bałtyku)

d)      koralowe - (rafowe) w strefie ciepłej, budują się korale i inne zwierzęta morskie o szkielecie wapiennym, a żyjących na dnie blisko brzegu; niedaleko brzegu tworzy się bariera - rafa koralowa, która nie pozwala na niszczenie wybrzeży.

DZIAŁALNOŚĆ RZEŹBOTWÓRCZA WÓD PŁYNĄCYCH – polega na żłobieniu korytarza, transportowaniu i akumulowaniu materiału skalnego. Zależy od prędkości rzeki.

1.       BIEG GÓRNY - duzy spadek wysokości è duża v wody

- erozja denna – prowadzi do pogłębiania dna i powstania doliny V-kształtnej => pogłębianie koryta

- erozja wsteczna – cofanie się progów sklanych w górę rzeki oraz przesuwanie się źródeł

2. BIEG ŚRODKOWY- mniejsza prędkość wody

- erozja boczna – powstawanie meandrów i starorzeczy => poszerzanie doliny

1.       BIEG DOLNY - najwolniej płynie

- akumulacja materiału w obrębie koryta => powstawanie wysp, łachów

UJŚCIA RZEKI:

§        

Delta – morze, do którego uchodzi rzeka cechuje się mało intensywnym falowaniem,  osady powoli zasypują ujście więc rzeka rozgałęzia się aby znaleźć ujście

§         Estuariam/ujście lejkowate – przy silnych falach, gdy woda morska wdziera się w górę rzeki i wynosi  osad

ELEMENTY DOLINY RZECZNEJ:

- terasa rzeczna – fragmenty dawnego dna doliny powstające na skutek zmiany podstawy erozyjnej rzeki. Jeśli poziom ujścia się obniża, nasila się erozja denna. Jak się podnosi osady akumulują się zasypując dolinę.

LODOWIEC - jest wolno płynącą rzeką lodu, powstałego z przekształcenia pokładów wiecznego śniegu. Występują w górach.

W górnej części lodowca powstaje cyrk lodowcowy, z którego wypływający lodowiec rzeźbi U-kształtną dolinę lodowcową, zaś z niesionego materiału odkładana jest morena. Gromadzący się śnieg pod wpływem temperatury, dużej wilgotności powietrza i pod wpływem ciśnienia warstw śniegu zmniejsza swą objętość, częściowo krystalizuje i stopniowo przekształca się początkowo w firn, a następnie w lód firnowy i lodowcowy.

Warunki występowania lodowców:

- granica wiecznego śniegu

- linia terenu

- ujemna temperatura

LĄDOLÓD - gruba warstwa lodu przykrywająca wielki obszar ziemi; występuje na Antarktydzie i Grenlandii. W Polsce występował podczas zlodowaceń plejstoceńskich. Tworzy lekko wypukłą tarczę zbudowaną ze śniegu i lodu, rozpływającą się na boki pod wpływem własnego ciężaru.

FORMY POLODOWCOWE:

§         MORENA DENNA - rodzaj moreny, której materiał skalny, pochodzący z niszczenia (zdzierania) podłoża i materiału wytopionego z lodowca, transportowany jest przez lodowiec w jego dolnej części (stopa lodowca)

§         MORENA CZOŁOWA - powstają przy czole lodowca, w formie wału równoległego do czoła.

§         MORENY BOCZNE - wały równoległe do brzegów jęzora lodowcowego, powstające między jęzorem a zboczem doliny, ze skał osypujących się na brzegi jęzora.

§        

MORENA ŚRODKOWA – powstaje z połączenia wałów moreny bocznej pomiędzy dwoma jęzorami lodowcowymi.

§         JEZIORA MORENOWE - jeziora powstałe w zagłębieniach moreny dennej i czołowej.

§         JEZIORA RYNNOWE – jeziora powstałe w rynnach po stopnieniu lądolodu

§         SANDRY - rozległe, płaskie tereny utworzone ze żwiru i piasku osadzone przez wody pochodzenia lodowcowego po obu stronach pradoliny, w Polsce występują np. w Borach Tucholskich.

§         PRADOLINY - szerokie doliny utworzone w czasie dłuższego postoju lądolodu; płynęły nią wody z lodu

§         LESS – żółta skała osadowa

§         OZY – wydłużone i kręte pagóry powstałe wskutek zasypywania rynien i tuneli lodowcowych

§         CYRK LODOWCOWY – zagłębienie terenu po polu finowym

§         BARAŃCE/MUTONY – zaokrąglone pagórki, oszlifowane od strony nasuwania się lodu

§         DOLINY U-KSZTAŁTNE – doliny przekształcone przez jęzory wypływające z pól firnowych

GLINA MORENOWA – masa skalna pozostała po lodowcu złożona z głazów, piasków, pyłów, iłów.