HISTORIA- I WOJNA ŚWIATOWA, ODBUDOWA PAŃSTWA POLSKIEGO, 20LECIE MIĘDZYWOJENNE
28 czerwca 1914 doszło do zabójstwa Ferdynanda Habsburga w Sarajewie- miejscowości podległej Austrii, która zabrała je Turcji podczas kotła bałkańskiego.
1904 - Trójporozumienie (ententa) = Anglia, Francja, Rosja
Trójprzymierze(państwa centralne) = Niemcy, Włochy, Austro-Węgry
Austro Węgry domagały się od Bośni i Hercegowiny (terenie na którym leży Sarajewo) przeprowadzenia śledztwa ws. Zabójstwa arcyksięcia. Austro Węgry postawiły ultimatum Bośni i to był jeden z warunków, który jako jedyny został odrzucony. Austria uznała to za całkowite odrzucenie Ultimatum przez Serbię i
28.07.1914 Austria wypowiada wojnę Serbii
1.08.1914- Rosja ( jako obrońca Serbii) wypowiada wojnę Austro Węgrom
1.08.1914- Niemcy wypowiadają wojnę Rosji
3.08.1914- Francja wypowiada wojnę Austro Węgrom i Niemcom
4.08.1914- Anglia wypowiada wojnę Niemcom i Austro Węgrom
1.11.1914- do wojny po stronie państw centralnych przystępuje Turcja
1915- Włosi czekali, aż okaże się która ze stron jest silniejsze i dołączyli do ententy
Po raz pierwszy zastosowano wojnę pozycyjną oraz karabiny ciężkie (CKM). Gazy bojowe czołgi, łodzie podwodne, samoloty, sterowce, miotacze płomieni.
Zima 1914/1915- wojska państw centralnych atakują Rosję
12.1915- front doszedł aż do Wilna, ziemie Polskie pod okupacją Niemic i Austro Węgier
1.07.1916- atak na Sommą, poległo 1,3mln. os. Bitwa pod Verdun
04.1917- do wojny przystępuje USA
04.1917- Lenin przybywa do Rosji przez tereny Niemiec.
REWOLUCJE W ROSJI
03.1917- rewolucja Lutowa w Rosji; utworzyły się dwa ośrodki polityczne I- Rząd Tymczasowy utworzony przed Dumę, na czele z ks. Georgijem Lwowem; II- Piotrogradzka Rada Delegatów Robotniczych i Żołnierskich. Do władzy doszedł Aleksander Kiereński, chciał demokratyzacji
15.03.1917- abdykacja cara Mikołaja II, koniec dynastii Romanowów
W kraju dochodzi do dwuwładzy poprzez panujący chaos będący skutkiem zlikwidowania policji i administracji. Obywatele organizują wiece, rady i podejmują wiele decyzji, które wchodziło w skład kompetencji rządu.
Wszechkomunisyczna Partia w Rosji podzieliła się na :
· Mielszewików
· Bolszewików – Włodzimierz Lenin, zwolennik centralizacji władzy
Lenin ogłosił tezy kwietniowe „ chłopom ziemię, a żołnierzom pokój”. Odrzucenie współpracy z Rządem Tymczasowym. Bolszewicy stopniowo przejmowali rady, np. Rada Piotrogradzka- Lew Trocki. Zorganizowali oddziały Gwardii Czerwonej( Armia Czerwona - robotniczo chłopska armia rewolucyjna, mieli walczyć przeciwko białej Armii) prowadzone przez Lwa Trockiego (żyd) .
7.11.1917- rewolucja październikowa = zamach stanu prowadzony przez bolszewików na Kiereńskiego. Na sygnał wystrzału z krążownika Aurora przystąpiono do zbrojnego przewrotu w Piotrogradzie. Osoby na stanowiskach w Pałacu Zimowym szybko się poddały. Zwołano Wszechrosyjski Zjazd Rad i przekazano władzę Radzie Komisarzy Ludowych prowadzonych przez Lenina. Kierowali się hasłem „ Cała władza w ręce Rad”, dało im to możliwość tworzenia jednopartyjnej dyktatury.
Utworzono „Czeka” – nadzwyczajną komisję do walki z kontrrewolucją i sabotażem, stworzone przez Feliksa Dzierżyńskiego. Zdelegalizowano partie(poza bolszewicką). Wprowadzono komunizm wojenny.
Lenin by utrzymać władze musiał podpisać rozejm „bez aneksji i kontrybucji”
· Bez aneksji – powrót do granic sprzed wojny światowej
· Bez kontrybucji- Rosja nie domaga się zapłaty od zajętych terenów prze Niemców
Propozycję odrzucono, a front poszedł dalej.
3.03.1918- pokój brzeski między bolszewikami a państwami centralnymi. Bolszewicy zgodzili się na oddanie Niemcom ziem przez nich zajętych. Powstały tu Republika Ukrainy i Republika Litwy.
Niemcy utworzyli projekt „mitteleuropy” - stworzenie państw satelickich Europy środkowowschodniej wobec Niemiec, które byłyby politycznie i gospodarczo podporządkowane Niemcom ( Litwa, Łotwa, Estonia, Polska, Białoruś, Ukraina)
11.11.1918- Niemcy podpisują kapitulację wobec państw ententy. Podpisanie miało miejsce w wagonie w parku Campiegne we Francji.
Doktryna Monroe/ izolacjonizmu – USA nie ingeruje w Europę, i Europa nie ingeruje w USA.
1919- Konferencja w Wersalu, biorą udział 27 zwycięskie państwa , reprezentanci: Woodrow Wilson, premierzy: Anglii, Włoch, Francji.
I wojnę światową przegrywają państwa centralne ( Niemcy, Austria, Węgry, Turcja, Bułgaria)- państwa uznane za przegrane.
28.06.1919- Niemcy podpisują traktat wersalski:
· Niemcy zwracają Alzację i Lotaryngię
· Niemcy zrzekają się na rzecz Polski Wielkopolski i Pomorza Gdańskiego
· Na terenach spornych PL- NIEM, które wcześniej nie należały do PL( Warmia, Mazury, Powiśle, Górny Śląsk) przeprowadzone będą plebiscyty
· Niemcy tracą Gdańsk i tworzone jest Wolne Miasto Gdańsk pod protekcją ligi narodów, poczta, kolej i cło należą do PL
· Demilitaryzacja Nadrenii
· Armie Niemiec ograniczono do 100 tys.
· Zabroniono Niemcom posiadania lotnictwa, marynarki i broni pancernej
· Niemcy stracili wszystkie kolonie, a ani ich terenach utworzono terytoria mandatowe
· Niemcom zakażono służby wojskowej
· Wyznaczono im olbrzymie kontrybucje m.in. dla Francji i Polski
Jako zabezpieczenie płacenia rat kontrybucji wojska Francuskie okupowały ważne ośrodki przemysłowe w Niemczech zachodnich.
Ø Austria- oddała część terytorium Włochom, uznali niepodległość państw utworzonych ich kosztem: Czechosłowacji, Polski, Królestwa SHS. Obiecali, że więcej nie przyłączał się do Rzeszy Niemieckiej.
Ø Węgrzy podpisali układ w Triano i stracili 2/3 terytorium na rzecz Czechosłowacji, Rumuni i Królestwa SHS.
Ø Turcja straciła posiadłości na Bliskich Wschodzie- Syrię, Palestynę, Egipt, Irak – stały się terenami mandatowymi
Minister Brytanii- Belfor umożliwił żydom powrót do Palestyny.
1919- powstała Liga Narodów po I wś. Miała rozpatrywać kwestie sporne między krajami w sposób dyplomatyczny. Decyzje ligi obowiązywały państwa należące. Pomysłodawcą był prezydent USA- Wilson, ale USA nie wstąpiły do ligi – nadal prowadzili politykę izolacjonizmu.
Mały traktat wersalski- traktat mniejszościowy gwarantował ochronę praw Niemców na terenach nowo utworzonych państw – mieli własne szkolnictwo i własny język.
Asymilacja- przystosowanie kulturowe na terenie zamieszkania.
ZABÓR AUSTRAICKI
Po 1867- autonomia dla Polaków, przybył Piłsudski i zaczął tworzyć Legiony
W Austrii można było tworzyć organizacje paramilitarne np. Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”( byli przygotowywani jak w armii, ale nie posiadali broni i mundurów.)
6.08.1914- Piłsudski na czele Legionów wkroczył do Kielecczyzny. Powiedział że : „zajmuje te tereny w imieniu Rządu Polskiego”, który nie istniał.
W Lublinie ukonstytuowały się władze Austriackie.
ZABÓR NIEMICKI
Niemcy okupowane tereny nazwali Generalną Gubernią, a Gubernatorem mianowali Hanssa von Bessel`a
5.11.1916- Niemcy wydali „akt dwóch cesarzy” [odezwa] (AUS- WĘG) mówiący o powstaniu Państwa Polskiego jako monarchii połączonej z Niemcami, utworzonego na ziemiach wydartych Rosjanom. Niemcy oczekiwali armii polskiej, zaproponowali Piłsudskiemu żeby zorganizował Polskę armię, a ten odmówił. Wybrał „ orientację na Niepodległość”- czekanie aż inni się wykrwawią, zmęczą , nie używał polskich sił wojowniczych, a kiedy przeciwnicy osłabną on uderzy z nowymi siłami.
11.11.1918- zawieszenie broni
ODBUDOWA POLSKI
By odbudować Polskę powstawały nowe ugrupowania: Komitet Narodowy w Warszawie, Tymczasowa Rada Stanu, a w Paryżu powstało przedstawicielstwo Polski- Komitet Narodowy Polski na czele z Romanem Dmowskim. Ententa traktowała to jako nie oficjalny rząd Polski. W 1917 powstała Polska Armia Błękitna( 100 tys. os) u boku armii francuskiej. Na czele armii w 1918 stanął gen. Józef Haller.
01.1918- prezydent Wilson przedstawił 14 punktów ładu po wojennego. Wpływa na politykę Wilsona miał Ignacy Jan Paderewski. * 1920- gen Haller dowodził w wojnie z bolszewikami, którą Polacy wygrali.
Piłsudzki widząc „opóźnienia” w wypełnianiu obietnic przez państwa centralne wywołał kryzys przysięgowy- wystąpił z Tymczasowej Rady Stanu i odmówił złożenia przysięgi wojskowej na wierność cesarzowi Niemiec. Został uwięziony w twierdzy w Magdeburgu. Rada Stanu rozwiązała się i powołano Radę Regencyjną. W Krakowie powstała Polska Komisja Likwidacyjna – Wincenty Witos – przejmowali władzę od austriackich urzędników. Polska Organizacja Wojskowa przejmowała garnizony, a na Śląsku Cieszyńskim utworzono Radę Ludową, w Poznaniu Naczelną Radę Ludową.
W Lublinie powołano Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej- Ignacy Daszyński.
10.11.1918 Piłsudski został uwolniony i przybył do warszawy, Tymczasowy Rząd rozwiązał się, a Rada Regencyjna przekazała mu władzę. Piłsudski zawiadomił o istnieniu niepodległej Polski – II Rzeczypospolitej
Piłsudski ogłosił się Naczelnikiem Państwa, a misję tworzeni rządu powierzył Jędrzejowi Moraczewskiemu. Zapowiedzieli, że Polska będzie republiką. Szybko rozpisano I pięcioprzymiotnikowe wybory – mogli głosować wszyscy pow. 18 r. ż, nawet kobiety.
Komitet Narodowy Polski działał nadal nie zależnie i przez zachód nadal był uznawany za ten ważniejszy.
01.1919- Moraczewski po namowach Piłsudskiego ustępuje, powoływany jest Paderewski. Rząd Paderewskiego został uznany przez KNP, a następnie przez państwa ententy.
01.1919- I wybory do sejmu ustawodawczego.
02.1919- pierwsze posiedzenie à uchwalenie małej konstytucji. Zachowano urząd Naczelnika Państwa, ale był odpowiedzialny przed Sejmem. Po uchwaleniu małej konstytucji zaczęliśmy się liczyć na arenie międzynarodowej.
17.03.1921- konstytucja marcowa: trójpodział władzy, parlament, równość wobec prawa, ochrona życia, nietykalność cielesna. Czynne i bierne prawo wyborcze. Demokratyczny i parlamentarny ustrój Polski.
GRANICA Z NIEMCAMI
28.06.1919- traktat wersalski – otrzymamy ziemie które należały do RP przed rozbiorami oraz zostaną przeprowadzone plebiscyty na Warmii, Mazurach, Powiślu
07.1920- odbywają się plebiscyty. Polsce przyznano parę gmin z Warmii i Mazur oraz Gdańsk
Gdańsk został zamieniony w Wolne Miasto Gdańsk- był to kompromis Francusko Angielski
Polska otrzymała również;
· Pomorze Gdańskie
· Wielkopolskę 27.12.1918- powstanie antyniemieckie, Paderewski w Poznaniu spotkał się z delegacją. Polacy cieszyli się z tego faktu nadmiernie, a Niemcom się to nie spodobało i zaczęli agresję w stosunku do Polaków. Polacy niezadowoleni z tego faktu zbuntowali się. Przewodził Generał Dowbór- Muśnicki, było to drugie w pełni zwycięskie powstanie w Polsce.
16-24.08.1919 – I powstanie śląskie, znajdują się tam wojska włoskie i francuskie
1920- władzę na śląsku przejmuje Międzysojusznicza Komisja Plebiscytowa.
19-25.08.1920 – II powstanie śląskie, bitwa o górę św. Anny ;zaskoczone odziały niemieckie udało się wypchnąć, ale Komisja zażądała od Wojciecha Korfantego żeby się wycofał, w zamian mógł wstąpić do policji polsko-niemieckiej podległej Komisji.
20.03.1921-plebiscyt na Śląsku, zdecydowano że Śląsk wraca do Niemiec.
2.05.1921- III powstanie śląski obejmuje cały obszar plebiscytowy.
10.1921- ostateczne ustalenie granicy na Górnym Śląsku przez Radę Ambasadorów. Polska i Niemcy zobowiązały się do ochrony praw mniejszości
Aby ograniczyć roszczenia krajów wschodnich do terenów, a głównie Polski, premier Brytanii wyznaczył tzw. Linię Curzona, która wytyczała dokąd PL może starać się o tereny.
GRANICA Z CZECHAMI
1918- walki o Śląsk cieszyński CZE- PL
1919- ordynacja wyborcza(wybory do Sejmu), w której Polska ogłosiła że można głosować na terenie Śląska Cieszyńskiego
Koncepcje dalszej budowy PL:
· Piłsudskiego- stworzenie związku federacyjnego z Litwą, Białorusią i Ukrainą.
· Dmowski- chciał włączyć do Pl tylko ziemie zamieszkiwane w większości przez Polaków.
1.11.1918- wojska austriackie opuściły Lwów i oddali Ukraińcom. Polacy opanowali Lwów.
1919- odzyskaliśmy wschodnią Galicję z Lwowem, Liga Narodów przyznała nam zarząd tym obszarem na 25 lat.
1920- Piłsudski zawiera sojusz wojskowy przeciw bolszewikom z Semeną Petlury. Polska uznaje niepodległość państw ukraińskich, Petlura zrzeka się pretensji do wschodniej Galicji, zakłada on również współpracę wojskową w walce z bolszewikami oraz że Polska pomoże utworzyć państwo Ukraińskie
11.1919- Ukraina ogłasza powstanie Zachodniej Republiki Wschodnio ludowej
05.1920- Piłsudski zdobył Kijów
1920- konferencja w Spa, premier Lloyd George wymusił na PL uznanie linii Curzona. W wyniku zagrożenia istnienia Polski utworzono Rząd Obrony Narodowej- Wincent Witos. Były to rządy Grabskiego, który na konferencji prosił o pomoc dla Polski, w zamian zgodził się na: oddanie Śląska Czechom, Wileńszczyzny Litwie. W zamian za to Niemcy negocjowały z Bolszewikami.
15.08.1920- bitwa o Warszawę „cud nad Wisłą”
20-26.09.1920- bitwa nad Niemnem
18.03.1921- pokój...
LBN94