Historyczna - kolokwium 1.doc

1. Koncepcja uniformitaryzmu – co to jest i z kim jest kojarzona?

(aktualizm geologiczny) procesy  fizyczne i chemiczne działające w przyrodzie są podobne do dzisiejszych, co pozwala na podstawie współczesnych obserwacji określić dawne procesy geologiczne. Sformułowana przez Jamesa Huttona

2. Typy niezgodności (kątowa, erozyjna, typu "nonconformity")

Kątowa- oddziela skały pochylone leżące poniżej od przykrywających je skał leżących poziomo.

Erozyjna – oddziela warstwy leżące poziomo od przykrywających je warstw które też leżą poziomo.

Nonconformity – oddziela płasko leżące warstwy od skał krystalicznych podłoża.

3. Uskoki (normalny, odwrócony, kliważ etc)

Normalny-  wzdłuż nich ruch skał jest wynikiem ruchów grawitacyjnych. Powstają w wyniku pensji (rozciąganie), dwa bloki odsuwają się od siebie wzdłuż powierzchni uskokowej.

Odwrócony – spowodowany kompresją (ściskaniem). Jedno skrzydło idzie do góry po przekątnej powierzchni uskokowej, drugie idzie w dół.

Przesuwczy – powstają w wyniku nacisków ścinających które powodują że skały z obu stron przemieszczają się w przeciwnych kierunkach. Są prawie pionowe, a ruchy skrzydeł poziome.

Transformujący- tworzy się na skutek znacznych różnic ciśnień w strefie grzbietów śródoceanicznych. W wyniku tego mogą się odrywać i przemieszczać fragmenty nowo powstałej skorupy. Np. San Andreas.

Kliważ - gęste (do kilku cm) spękania seryjne skał o uporządkowaniu kierunkowym, występujące w zespołach. Często spękania kliważowe nie są widoczne makroskopowo, tylko pod mikroskopem. Można wyróżnić kliważ ciągły, krenulacyjny, ołówkowy (pręcikowy), osiowy, spękaniowy.

4. Pojęcia:

piętro strukturalne -

facja - zespół wspólnych cech charakterystycznych dla skał utworzonych w różnych warunkach. Skały (lub środowiska) tej samej facji mogą różnić się czasem powstania i miejscem, muszą jednak posiadać łączące je istotne cechy szczególne, najczęściej litologiczne lub paleontologiczne.

Hiatus (luka stratygraficzna) - brak w profilu stratygraficznym warstw określonego wieku, spowodowany okresową przerwą w sedymentacji lub erozją osadzonych wcześniej utworów.

luka stratygraficzna

kondensacja Stratygraficzna

5. Co to jest fosylizacja?

Zespół procesów prowadzących do powstania skamieniałości w skałach osadowych.

6. Jakie znasz podstawowe procesy prowadzące do fosylizacji?

Muszą być obumarłe szczątki zwierząt/ roślin (najczęściej organizmy o twardym szkielecie) które szybko zostały przykryte osadem. Powoduje to odcięcie od tlenu (uniemożliwia rozkład), chroni przed uszkodzeniami mechanicznymi, padlinożercami, umożliwia przemiany chemiczne i procesy mineralizacji szczątków.

7. Co to jest stratygrafia?

dział geologii historycznej zajmujący się ustalaniem wieku i przyczyn rozmieszczenia skał w skorupie ziemskiej.  Wyróżniamy kilka rodzajów stratygrafii : lito-, bio-, chrono-, magneto-, tekto-, stronto-, dendro-, warwo- ,  cyklo-,  chemo-, sekwencji, sejsmiczna, zdarzeniowa, izotopowa, itp.

8. Co to jest jednostka stratygraficzna?

Obejmuje warstwy lub grupy warstw sąsiadujących, mających fizyczne, chemiczne lub paleontologiczne cechy wyróżniające je wśród skał otaczających. Określają wiek skał do których się odnoszą.

9. Jakie są wzajemne relacje wiekowe jednostek stratygraficznych rożnych kategorii?

10. Jakie znasz klasyfikacje stratygraficzne?

11. Umiejętność określania względnego wieku skał i procesów geologicznych;

podstawowe zasady.

a. Znajomość aksjomatow Steno

12. Litostratygrafia

a. Cel litostratygrafii?

Polega na wydzielaniu w profilach geologicznych jednostek stratygraficznych różniących się od siebie rodzajem skał i korelacją tych jednostek w różnych profilach między sobą.

b. Gdzie, [dla jakich typów skał] wyróżniamy jednostki litostratygraficzne?

Możemy stosować do wszystkich typów skał.

c. Na jakiej podstawie wyznaczamy granice jednostek litostratygraficznych?

Na podstawie zmian litologicznych skał (właściwości fizyczne i chemiczne)

d. Formalne jednostki litostratygraficzne. Krotka charakterystyka? Gdzie i w

jakich sytuacjach je wyróżniamy?

Nadgrupa, grupa, podgrupa, formacja, ogniwo, warstwa.

Wyróżniamy je aby

e. Jaka jest podstawowa jednostka litostratygraficzna?

f. Umiejętność nazywania jednostek litostratygraficznych.

Nazwy nadajemy od obiektów geograficznych, nazw miejscowości, nazwisk odkrywców, charakterystycznej skamieniałości itp. które występują i są charakterystyczne dla danej jednostki (wzorcowej, pierwszej znalezionej).

13. Biostratygrafia

a. Czym jest jednostka biostratygraficzna?

b. Na jakiej podstawie wyroŜniamy jednostki biostratygraficzne?

c. Czym powinna charakteryzować się idealna skamieniałość przewodnia?

d. Jakie znasz odmiany poziomow biostratygraficznych [nazwij je i krotko

scharakteryzuj]?

e. Umiejętność nazywania poziomow biostratygraficznych.

f. Umiejętność wyznaczania poziomow biostratygraficznych?

g. Umiejętność pokazania i uzasadnienia luki i kondensacji stratygraficznej na

podstawie zapisu kopalnego (zasięgi skamieniałości)?

14. Umiejętność sporządzania profili litofacjalno-batymetrycznych.

15. Umiejętność czytania względnych zmian poziomu morza z profili geologicznych.

16. Oboczność facjalna – co to jest, gdzie występuje, umiejętność rysowania obocznych

zmian facjalnych dla cykli transgresyjnych i regresyjnych?

17. Przykłady zapisu regresyjnego w trakcie cykli transgresyjnych [i na opak], – czym taki

zapis może być spowodowany?

18. Jakie fakty i obserwacje doprowadziły Wegnera do koncepcji dryfu kontynentów?

- Afryka i Ameryka poł. doskonale pasują do siebie kształtem

- flora glossopterisowa – obacna na różnych kontynentach, 20 na 27 gatunków jest wspólne dla Indii i Antarktydy

- sekwencja gondwańska – odnosi się do kontynentów południowych, znaleziono tam te same sekwencje skał (tyllity). Znaleziono tez szczątki słodkowodnego gada jeziornego na różnych kontynentach (mesosaur).

- sekwencje osadów lodowcowych (tyllity) – badania rys itp. wskazują że kiedyś (C) biegun był na Antarktydzie

-te same zwierzęta lądowe na różnych kontynentach (Indie, Antarktyda itp. ) np. lystrosaurus, konodonty

19. Czym są gujoty?

Podmorskie góry wystające z głębi oceanicznych, z płasko ściętymi szczytami. Wierzchołek został zrównany w skutek erozyjnej działalności morza (ablacja).

20. Co to jest hot spot [plamy gorąca]?

Mały obszar, gdzie w obrębia skorupy występuje znacznie większy strumień cieplny, często towarzyszy mu wulkanizm. Plamy gorąca są nieruchome i na ich podstawie możemy wyznaczyć bezwzględny ruch kontynentów/ płyt. Np. park Yellowstone USA, Hawaje.

21. Z jaką prędkością poruszają się płyty litosfery?

Kilka mm/rok

22. Jaki jest wiek najstarszych den oceanicznych?

Wczesna jura

23. Co to jest trójzłącze? Podaj przykład [gdzie] współcześnie otwierającego się

trójzłącza?

Jest to trójramienny system rowów tektonicznych będących granicami płyt, powstaje w początkowej fazie rozwoju ryftu. Skorupa kontynentalna w złączach tworzy wzniesione kopuły w wyniku podgrzewania skorupy.

Obecnie: zatoka Adeńska – morze Czerwone -  dolina ryftowa (otwiera się)

24. Podaj krotką charakterystykę sekwencji ofiolitowej?
sk osadowe
lawa poduszkowe
dajki bazaltowe
Gabro warstwowane
kumulaty dunitowe/perydototowe

25. W jakich warunkach powstają lawy poduszkowe?

lawa powstała w wyniku podwodnej erupcji, wskutek tego bardzo szybko stygnąca i dzieląca się wówczas na elipsoidalne, tworzy zwykle spłaszczone buły/ poduszki.

26. Podaj przykład współcześnie otwierającego się ryftu kontynentalnego?

Dolina ryftowa w Afryce (grzbiet śródkowoafrykański)

27. Jakie są podstawowe typy ruch płyt litosfery? i 28. Podaj współczesne przykłady na każdy z podstawowych ruchów płyt litosfery?

-Dywergentny (rozbieżny, np. grzbiet śródatlantycki)

-konwergentny (zbieżny, np. płyta Nazca wchodząca pod Amerykę S, powstają Andy)

-transformujący (np. uskok San Andreas)

29. Jakie są podstawowe typy zbieżnego ruchu płyt litosfery? Podaj wspołczesne

przykłady i krotko scharakteryzuj?

subdukcja kont-kont(Himalaje),kont-ocean(Andy) ocean-ocean(Afryka - Europa)i chyba łańcuch wysp japońskich

30. Podaj podstawowe typy brzegów kontynentów? Podaj wspołczesne przykłady?

krawędzie aktywne: to strefy deformacji tektonicznych i aktywności magmowej-strefy gdzie tworzą się góry krawędzie aktywne, stanowią typ łuków wulkanicznych, czyli środowisk tektonicznych pojawiających się nad strefami subdukcji. Modelowym przykładem jest zachodnie wybrzeże Ameryki Południowej, gdzie oceaniczna Płyta Nazca podsuwa się pod kontynentalną Płytę Południowoamerykańską.

krawedzie pasywne kontynentu: granice kontynentów będące aktywne tektonicznie w czasie gdy były blisko strefy spredingu-teraz nie aktywne tektonicznie
(gdy zostana obnizone ponizej poziomu morza te nieaktywne tektonicznie obszary skorupy kont są miejscem depozycji płytkowodnych utworów szelfowych.)np pasywna krawędż wschodniej części Ameryki północnej

31. Co powstanie, gdy jedna płyta oceaniczna, subdukuje pod drugą?

powstanie łuk wysp: pas wulkanów tworzący zakrzywiony pas

32. Co to jest subdukcja?

proces polegający na wciąganiu lub wpychaniu jednej płyty litosferycznej (płyty oceanicznej) pod drugą (oceaniczną lub kontynentalną). Strefy subdukcji są jednym z rodzajów granic zbieżnych (konwergentnych, kolizyjnych) płyt litosfery.

33. Co to jest strefa spredingu?

Strefa spredingu występuje na dnie oceanicznym, następuje tam rozrastanie się skorupy (w rejonie grzbietu śródoceanicznego), napędzany prądami konwekcyjnymi w płaszczu Ziemi. W tym rejonie występuje silny wulkanizm i trzęsienia ziemi.

34. Co to jest grzbiet środoceaniczny i w jakich warunkach się tworzy? Z jakim typem

tektoniki jest związany?

Grzbiety śródoceaniczne są to największe struktury linijne na powierzchni Ziemi. Ich łączna długość wynosi ok. 60 000 km. Szerokość grzbietów oceanicznych dochodzi do 4000 km. Grzbiety wznoszą się ok. 2 km ponad powierzchnię dna oceanicznego - równi abisalnej. W środku większości z nich, wzdłuż całego grzbietu ciągnie się dolina ryftowa o szerokości do 50 km i głębokości 1-2 km. W dolinie ryftowej dochodzi do wylewów magmy. W miejscu rozchodzenia się dwóch płyt oceanicznych wdzierają się nowe masy bazaltu, powodując powstawanie nowej skorupy oceanicznej, i co za tym idzie, powiększanie dna oceanicznego. Jest to tzw. strefa spreadingu, gdzie dwie płyty litosfery oddalają się od siebie.
Chodzi pewnie o tensję-ruchy dywergentne

35. Co to jest molasa?

Zespół osadów pochodzacych z powstającego górotworu i wypełniających basen przedpola-zapadliska powstającego na przedpolu wypietrzanego górotworu fałdowego w schylkowym stadium orogenezy.Rys str.289 Historia Ziemi

36. Co to jest basen przedłukowy/ zaułkowy?

Przedłukowy – w nim gromadzi się materiał z pryzmy akrecyjnej i łuku wulkanicznego

Zaułkowy - zbiornik wody miedzy łukiem wysp a kontynentem char sie silna sejsmicznościa i wulkanizmem co wiąże sie z istnieniem strefy Benioffa

37. Podaj podstawowe metody bezwzględnego określania wieku skał? Krotko

scharakteryzuj każdą z nich.

Magneto stratygrafia – badamy namagnesowanie skał leżących równolegle do grzbietu śródoceanicznego i biegnących od grzbietu w stronę kontynentu. Zapis inwersji korelujemy z GPST.

Strontostratygrafia – badamy skały osadowe i zawarte w nich izotopy strontu 87 i 86. Proporcje tych izotopów są zależne od klimatu który ma bezpośredni wpływ na wody oceaniczne. Służy do określania skał do Kredy.

Lichenometria – badamy przyrost porostów i plech . Służy do datowania form terenu, zjawisk geologicznych w górach i klimacie chłodnym, wieku moren czołowych (tempo topnienia lodowca).

Dendrochronologia – analiza rocznych przyrostów słoi drzew. Służy do datowania skał i rekonstrukcji klimatycznych. Bardzo dokładna metoda.

Warwo chronologia – badanie iłów warwowych, ich laminacji. Jasne barwy oznaczają lato, ciemne zimę. Grubość warstw zależy od tempa dostawy osadu. Dokładna metoda.

Metody sedymentologiczne -  oparta na aktualizmie, określa jak długo tworzył się dany osad.

Badanie rdzeni lodowych – porównywanie izotopu tlenu 16 i 18. Służy do określania zmian klimatycznych.

Metody izotopowe – badamy połowiczny czas rozpadu izotopów trwałych. T ½ jest inny dla każdego pierwiastka i stały w czasie.

38. względne i bezwzględne metody określania wieku skał; zakres stosowalności.