Tadeusz Boy - Zelenski - Szkice literackie.pdf - Boy - Zelenski Tadeusz - qwertych25

Aby rozpocząć lekturę,

kliknij na taki przycisk ,

który da ci pełny dostęp do spisu treści książki.

Jeśli chcesz połączyć się z Portem Wydawniczym

LITERATURA.NET.PL

kliknij na logo poniżej.

TADEUSZ ŻELEŃSKI (BOY)

SZKICE LITERACKIE

Tower Press 2000

WIATROLOGIA

(UWAGI DYLETANTA NA MARGINESIE WIEDZY ŚCISŁEJ)

Jedną z ubocznych korzyści zabawy tłumacza jest to, iż chcąc czy nie chcąc poznaje się

dobrze przekładanego autora. Proszę tylko zważyć: wybiera się do przekładu zazwyczaj rze-

czy, które się lubi; przy samej robocie trzeba zważyć, rozebrać każde słowo, wgryźć się w

każdą intencję, każdy odcień myśli; powrócić jeszcze raz przy wygładzaniu, przeczytać

uważnie dwa razy w korekcie; i znowuż powtórzyć cały ten proceder przy rewizji do ponow-

nego wydania. Doprawdy, zna się potem pisarza jak najpoufalszego przyjaciela; wyspowiadał

się ze wszystkiego. Toteż nie ma w tym chyba ani śladu pretensjonalności, jeżeli powiem, że

ilekroć zdarza mi się czytać w naszej literaturze krytycznej coś, co styka się ze sferą opraco-

wywanych przeze mnie pisarzy francuskich, nieraz odnoszę wrażenie słów rzucanych po tro-

sze na wiatr, mówionych obok samej rzeczy, tam gdzie inny czytelnik podziwia może

ścisłość rozumowania i erudycję autora. Nazwałbym to „wiatrologią”, przez wspomnienie

owej wpływologii, o której niedawno toczyła się w Warszawie tak ożywiona dysputa.

Na przykład. Świeżo miałem w ręku książkę Fredro a komedia obca, pióra p. Kucharskie-

go, którego badania nad Fredrą przynoszą tyle nowego i cennego światła. Książka ta porusza

zależność Fredry od komedii włoskiej; nawiasowo jedynie potrąca o literaturę francuską. I oto

zaraz na str. 2 czytam:

Między postacią Moliera a Fredry (chodzi o Geldhaba) istnieje znaczna różnica w trakto-

waniu pomysłu, jak i koncepcji typu. Molier bawi się swym wzbogaconym mieszczaninem,

Fredro swojego dorobkiewicza wyszydza, oskarża i potępia. Pan Jourdain jest człowiekiem

najpoczciwszym pod słońcem” etc.

„Człowiek najpoczciwszy pod słońcem.” Hm... Przypadkowo właśnie tego samego dnia

ukończyłem druk przekładu Mieszczanina szlachcicem, skomentowanego przeze mnie dla

Biblioteki Narodowej; otóż daję konia z rzędem... albo nie, coś realniejszego: daję milio-

nówkę każdemu, kto mi potrafi wykazać jeden, dosłownie jeden jedyny rys rzekomej

„poczciwości” p. Jourdain, skończonego chama i bydlaka, mimo iż wziętego przez Moliera na

wesoło. Ale to drobiazg; to małe przemówienie się w niczym nie uszczupla wartości dzieła p.

Kucharskiego, który, jestem pewien, nie pogniewa się i po namyśle przyzna mi słuszność.

Gorzej pod względem wiatrologicznym przedstawia się niedawna książka p. Chrza-

nowskiego o komediach Fredry. Czytając ją, mimo woli sięgnąłem ręką po ołówek, aby raz

po raz opatrzyć coś znakiem zapytania lub wykrzyknikiem. Wiem, że popełniam tu zbrodnię

„obrazy majestatu”; szczęściem, przy obrazie majestatu profesorskiego dozwolony jest „do-

wód prawdy” i zaraz go podejmę. Zatem parę przykładów:

Argumentując z wielką swadą przeciw temu, jakoby Fredro był romantykiem, dlatego że

Gustaw i Aniela są romantykami (?), prof. Chrzanowski pisze (str. 27):

„Z tego, że się wśród różnych postaci Balzaka znajduje Louis Lambert, mistyk i spirytuali-

sta, nikt chyba nie zechce wyprowadzać wniosku, żeby i Balzak był mistykiem i spirytualistą”

etc.

To się nazywa po polsku – trafić kulą w płot. Trudno mniej szczęśliwie i bardziej po

omacku dobrać przykład. Każdy, panie profesorze, kto się trochę zajmował Balzakiem,

wie, iż wśród wszystkich jego powieści, na ogół raczej „obiektywnych”, właśnie Ludwik

Lambert, zawiera najwięcej subiektywnego, autobiograficznego wręcz materiału. Każda bio-

grafia Balzaka mówiąc o wczesnej młodości pisarza cytuje całe ustępy z Ludwika Lambert. O

„spirytualizmie” Balzaka wróble na dachach świegocą. Owa wpółmistyczna „teoria woli”

Ludwika Lambert jest ulubioną teorią Balzaka, którą spotyka się raz po raz w jego pismach, a

wadą tej powieści jest właśnie to, że jest ona po prostu wykładem ówczesnych poglądów filo-

zoficznych Balzaka. Czyżby prof. Chrzanowski nie słyszał o Swedenborgu, o Seraficie Bal-

zaka, wreszcie choćby o La Peau de chagrin? (Tytuł ten, nawiasem mówiąc, jeden z naszych

krytyków spolszczył na Czara smutku, kombinując zapewne, że pot znaczy garnek, więc mo-

że być i czara, a chagrin znaczy zmartwienie...)

Słowem, wiatrologia, i do tego zbyteczna: dla objaśnienia przedmiotu, który zapewne

zna dobrze, p. profesor sięga po przykłady z przedmiotu, który zna – mniej dobrze.

Inny przykład. Mówiąc znowuż o podmiotowości Fredry, prof. Chrzanowski pisze

(str.228):

„...czyżby się wiedziało, że w postaciach Cherubina Almawiwy i Figara Beaumarchais w

znacznej mierze portretował samego siebie, gdyby się nie znało jego Pamiętników?”

Co też to mogą być za Pamiętniki Beaumarchais’go, które profesorowi Chrzanowskiemu

rzekomo tyle światła rzuciły na psychologię Cherubina i Almawiwy?... Ach! to zapewne jego

słynne Memoires (Memoriały) w procesie o łapówkę z sędzią Goëzmanem i jego żoną! I ja

również uważałem je, sądząc z tytułu, za Pamiętniki, dopóki, wiedziony ciekawością, nie zaj-

rzałem raz do środka. Ale skąd tu Cherubin, Figaro?... Czyżby prof. Chrzanowski nigdy... Au!

au!

Mam dalej prowadzić „dowód prawdy”? Prowadźmy. Ale ostrzegam, że będzie coraz go-

rzej. Ta sama książka (str. 114):

„...w miarę oddalania się od tradycji Moliera to rozdzielenie jednej i tej samej śmieszności

między dwie albo więcej osób stało się powszechnym zwyczajem i ogarnęło nie tylko kome-

dię charakterów indywidualnych, ale i komedię typów; na tym to rozdzielaniu polega orygi-

nalność Dancourta, o czym świadczą już same tytuły wielu jego komedii, mające formę liczby

mnogiej: Mieszczki modne, Starzy kawalerowie, Biedne lwice, Bezczelni, Sceptycy itp.”

Czytam i przecieram oczy: czy ja śnię? Dancourt to pisarz z XVII wieku (1661–1726), zaś

Starzy kawalerowie to ponoś sztuka Sardou, grywana za naszych czasów, a Ubogie (nie

biedne) lwice, Bezczelni – to wszak najgłośniejsze komedie Augiera, też wystawiane za

mojej pamięci! Czy podobna, aby prof. Chrzanowski nie wiedział o istnieniu Augiera, już nie

jako erudyta, ale tak, prywatnie? Ale spostrzegam przypisek, zaglądam tedy do przypisku:

(1) Les Bourgeoises à la mode, Les vieux Garçons, Les Lionnes pauvres, Les Effrontés, Les Sceptiques, ob.

Brunetière, Les époques du théâtre français, konferencja VIII.

Coraz więcej zdumiony, sięgam do Brunetière’a i szukam. Jest słowo zagadki! Istotnie,

mówiąc o komediach Dancourta (str. 189), jako o zapowiedzi późniejszej komedii obyczajo-

wej, cytuje Brunetière o kilka wierszy dalej tytuły nowoczesnych komedii: Starzy

kawalerowie, Ubogie lwice, Bezczelnych etc. Prof. Chrzanowski zgubił się w swoim Brune-

tierze i pomieszał to wszystko razem, w czym ostatecznie nie byłoby nic tak dziwnego: roz-

targnienie uczonych jest wszak przysłowiowe; dziwniejsze jest, iż monografista Fredry tak

mało interesował się w życiu teatrem, iż klasyczne wprost komedie współczesnego repertuaru

są mu obce nawet z tytułów! Anioł Stróż ustrzegł prof. Chrzanowskiego od zacytowania Sa-

fandułów jako komedii Dancourta, gdyż Brunetière wymienia w tym samym wierszu i tę dość

znaną komedię Wiktoryna Sardou.

Prof. Chrzanowski uwziął się, aby Bogu ducha winnego Dancourta pasować na odnowi-

ciela francuskiego teatru, wciąż na podstawie tej „liczby mnogiej” tytułów. Zawadza mu tro-

chę Molier (choćby tylko Uczone białogłowy); ale co to dla „wiedzy ścisłej”: nie takie nawy-

kła brać przeszkody! Stwierdza tedy spokojnie prof. Chrzanowski, że Filaminta, Armanda i

Tadeusz Boy - Zelenski - Szkice literackie.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: