Rozdział pišty ORGANIZACJA WYMIARU SPRAWIEDLIWOCI 71. Struktura organów wymiaru sprawiedliwoci. W organizacji organów wymiaru sprawiedliwoci najważniejsze miejsce zajmowały sšdy. Ich pozycję w strukturze organów państwowych okrelały przepisy konstytucyjne. W konstytucji marcowej, stosownie do przyjętej zasady podziału władz, organami narodu w zakresie wymiaru sprawiedliwoci były niezawisłe sšdy. Konstytucja kwietniowa, odrzucajšc zasadę podziału władz, uznawała sšdy za organy państwa pozostajšce pod zwierzchnictwem prezydenta. W przeciwieństwie do konstytucji marcowej eliminowała udział przedstawicieli społeczeństwa z sšdow- nictwa. Istniejšce w II Rzeczypospolitej sšdy dzieliły się na dwie grupy. Pierwszš tworzyły sšdy powszechne powołane do rozstrzygania wszystkich spraw karnych i cywilnych, drugš sšdy szczególne, których kompetencje zostały ograniczone do okrelonych kategorii spraw (sšdy wojskowe, pracy, wyznaniowe oraz sšdy rozpoznajšce sprawy ze stosunków publicznoprawnych: Trybunał Stanu, Trybunał Kompetencyjny, Najwyższy Trybunał Administracyjny). Funkcje pomocnicze wród organów wymiaru sprawiedliwoci spełniały: prokuratura, Prokuratoria Generalna, adwokatura, notariat. 72. Zasady przewodnie sšdownictwa. Zasady przewodnie ustalały pozycję sšdów wobec innych organów państwowych oraz okrelały ich strukturę organizacyjnš i zakres kompetencji. Do zasad tych zaliczano: a) zasadę niezawisłoci sędziów; b) zasadę nominacji sędziów; c) zasadę wyłšcznej kompetencji sšdownictwa w sprawach wymiaru sprawiedliwoci; d) zasadę udziału czynnika społecznego w wymiarze sprawiedliwoci; e) zasadę wyłšczenia z kompetencji sšdów uprawnienia do badania legalnoci aktów ustawodawczych; f) zasadę hierarchiczno-instancyjnej budowy sšdownictwa. a) Zasada niezawisłoci sędziów, sformułowana przez konstytucję marcowš w art. 77, głosiła, że sędziowie w sprawowaniu swego urzędu "sš niezawili i podlegajš tylko ustawom. Orzeczenia sšdowe nie mogš być zmienione ani przez władzę ustawodawczš, ani przez władzę wykonawczš". Gwarancjš niezawisłoci był zakaz usuwania i przenoszenia sędziów, ograniczony wyjštkiem podyktowanym zmianami w organizacji sšdownictwa, dokonanymi przez ustawy, oraz immunitet sędziowski. W niezawisłoci sędziowskiej twórcy konstytucji marcowej widzieli skuteczny instrument zabezpieczenia praw obywatelskich. Prawo o ustroju sšdów powszechnych z 1928 r., ostro zwalczane przez opozycję, podważało niektóre gwarancje niezawisłoci sędziowskiej. Pozwalało ono władzy mianujšcej przenosić sędziów bez ich zgody do innego sšdu lub w stan spoczynku. Zastosowanie tych przepisów umożliwiło usunięcie z sšdownictwa bšd przeniesienie do okręgów peryferyjnych niewygodnych sędziów. Ponowne rugi przeprowadzone zostały w 1932 r., przed rozprawš apelacyjnš w procesie przywódców Centrolewu (tzw. brzeskim), na mocy rozporzšdzenia prezydenta zawieszajšcego nieusuwalnoć sędziów. b) Zasada nominacji sędziów dominowała w tym czasie w pańs- twach europejskich. Przeciwstawna jej zasada wybieralnoci sędziów stanowiła rzadki wyjštek. Konstytucja marcowa przyjęła zasadę nominacji sędziów z odstępstwem jedynie na rzecz sędziów pokoju, którzy mieli być wybierani przez ludnoć. Mianowanie na stanowisko sędziowskie należało do kompetencji prezydenta. Sędziowie grodzcy do 1930 r. byli mianowani przez ministra sprawiedliwoci. Kandydaci na stanowiska sędziowskie musieli ukończyć studia prawnicze, odbyć aplikację sšdowš i złożyć egzamin sędziowski. Sędziowie nie mogli należeć do partii politycznych, co miało zapewnić im bezstronnoć przy ferowaniu wyroków. c) Zasada wyłšcznej kompetencji sšdów w sprawach wymiaru sprawiedliwoci wynikała z założeń doktryny liberalnej. Wprowadzała jš konstytucja marcowa w art. 98 głoszšcym, że "Nikt nie może być pozbawiony sšdu, któremu z prawa podlega" oraz że "żadna ustawa nie może zamykać obywatelowi drogi sšdowej dla dochodzenia krzywdy i straty". Od zasady tej wprowadzono po 1926 r. wyjštki, wynikajšce z tendencji rzšdów do ograniczenia kompetencji sšdów na rzecz organów administracyjnych. W sprawach karnych odejciem od tej zasady było przekazanie rozpatrywania wykroczeń organom administracji. Najdalej idšce od niej odstępstwo wprowadziło rozporzšdzenie prezydenta z 1934 r., które przekazało decyzję w sprawie kierowania osób "zagrażajšcych bezpieczeństwu i porzšdkowi publicznemu" do obozu odosobnienia w Berezie Kartuskiej organom administracji ogólnej. d) Zasada udziału czynnika społecznego w wymiarze sprawiedliwoci budziła kontrowersje zarówno w nauce, jak i w praktyce ustrojowej II Rzeczypospolitej. Była ona częciowo uwzględniona w organizacji sšdownictwa zaborczego przyjętego przez państwo polskie. Konstytucja marcowa przewidywała wybór sędziów pokoju przez ludnoć oraz udział obywateli w sšdach przysięgłych. Prawo o ustroju sšdów powszechnych wprowadzało przedstawicieli społeczeństwa do sšdów przysięgłych i sšdów handlowych. Ławnicy występowali ponadto w sšdach pracy. Konstytucja kwietniowa przemilczała udział przedstawicieli społeczeństwa w wymiarze sprawiedliwoci. Pozwoliło to na likwidację w 1938 r. sšdów przysięgłych, działajšcych zresztš jedynie w b. Galicji, oraz na zrezygnowanie z powołania sšdów pokoju. e) Zasada wyłšczenia z kompetencji sšdów uprawnienia do badania legalnoci ustaw nie była kwestionowana ani w teorii, ani w praktyce ustrojowej. Sšdy powołane były jedynie do stosowania ustaw. Nie mogły badać zgodnoci ich treci z postanowieniami konstytucji. Uznawano natomiast ich uprawnienie do badania zgodnoci z ustawami aktów normatywnych niższego rzędu. f) Zasada hierarchiczno-instancyjnej budowy sšdownictwa polegała na podziale sšdów na okrelone stopnie, między którymi występowało hierarchiczne podporzšdkowanie, i przydzieleniu im do rozpatrywania okrelonych spraw. Była ona następstwem dopuszczenia przez prawo rodków odwoławczych, umożliwiajšcych kontrolę, a w jej wyniku także zmianę wyroku. Miała zapewnić prawidłowoć i jednolitoć orzecznictwa sšdowego. Sšdy, które rozpatrywały sprawy merytorycznie, były sšdami I instancji, sšdy, które w wyniku apelacji kontrolowały merytorycznš słusznoć tych orzeczeń, były sšdami II instancji. Sšd III instancji stał na straży jednolitoci wykładni przepisów prawa. Kontrolował on działalnoć sšdów niższych instancji ze stanowiska prawnego, czyli z punktu widzenia prawidłowego zastosowania przepisów prawa. Według prawa o ustroju sšdów powszechnych z 1928 r. schemat instancji przedstawiał się następujšco: Schemat instancji sšdów powszechnych: SĽD NAJWYŻSZY SĽD APELACYJNY SĽD OKRĘGOWY II inst. I inst. SĽD GRODZKI I inst. 73. Sšdy powszechne. Organizacja sšdów powszechnych uformowana została w pierwszych latach II Rzeczypospolitej przez utworzenie sšdów okręgowych i apelacyjnych oraz powołanie Sšdu Najwyższego. Odrębnoci dzielnicowe zachowały się w organizacji sšdów I instancji, którymi były bšd sšdy pokoju, bšd sšdy powiatowe. Prawo o ustroju sšdów powszechnych z 1928 r. dokonało unifikacji sšdownictwa powszechnego. Jego struktura organizacyjna przedstawiała się następujšco: sšdy grodzkie, sšdy okręgowe, sšdy apelacyjne, Sšd Najwyższy. Podział na okręgi sšdowe nie pokrywał się z podziałem administracyjnym państwa na województwa i powiaty. W 1936 r. istniało 548 sšdów grodzkich, 45 sšdów okręgowych i 7 sšdów apelacyjnych. Sšdy grodzkie orzekały jednoosobowo jako I instancja w drobnych sprawach cywilnych i karnych oraz udzielały pomocy sšdowej innym sšdom. Sšdy okręgowe były sšdami I instancji w ważniejszych sprawach karnych i cywilnych oraz rozpatrywały odwołania od sšdów grodzkich. Rozstrzygały sprawy kolegialnie (3 osoby) lub jednoosobowo. Dzieliły się na wydziały. W sšdach okręgowych dla orzekania o zbrodniach zagrożonych cięższymi karami i o przestępstwach politycznych miały być utworzone sšdy przysięgłych. Do ich powołania na podstawie przepisów prawa o ustroju sšdów powszechnych z 1928 r. nigdy nie doszło. Na obszarze b. zaboru pruskiego sšdy te zostały zniesione w 1919 r. Sšdy przysięgłych działały jedynie w b. Galicji na podstawie przepisów austriackich. Sprawy rozpatrywane były przez trybunał złożony z przewodniczšcego i dwóch sędziów oraz ławę przysięgłych składajšcš się z 12 osób. Ława przysięgłych większociš 2/3 głosów decydowała o winie oskarżonego. Karę w oparciu o werdykt przysięgłych wymierzał trybunał. Sšdy przysięgłych nie cieszyły się zaufaniem władz. Ostatecznie zniesiono je w 1938 r. z powodu decyzji ławy przysięgłych w Krakowie, która uniewinniła działacza endeckiego, Adama Doboszyńskiego, organizatora zbrojnego napadu na starostwo w Mylenicach. W sšdach okręgowych tworzone były wydziały handlowe, które rozpatrywały sprawy w składzie: 1 sędzia okręgowy i 2 ławników, mianowanych przez ministra sprawiedliwoci, sporód praktyków zaproponowanych przez izby przemysłowo- handlowe. Minister sprawiedliwoci powoływał również jednoosobowe sšdy dla nieletnich. Sšdy apelacyjne rozpatrywały jako II instancja odwołania (apelacje) od orzeczeń sšdów okręgowych. Jako I instancja mogły orzekać w sprawach szczególnych, przekazanych im przez ustawy. Orzekały w składzie 3-osobowym, wyjštkowo 1-osobowo. Dzieliły się na wydziały. Sšd Najwyższy stanowił najwyższš instancję dla sšdów powszechnych. Rozstrzygał odwołania (kasacje) od orzeczeń sšdów II instancji oraz orzekał w innych sprawach przekazanyc...
qwertych25