Blog Izy Kowalczyk o sztuce strasznej i wstr�tnej, czyli o moich ulubionych pracach artystycznych i nie tylko Poga�skie �wi�ta? A�propos Wielkanocy � w najnowszej �Polityce� artyku� Joanny Podg�rskiej o poga�skich korzeniach �wi�t chrze�cija�skich oraz poga�skich elementach ludowej religijno�ci w Polsce. Co jaki� czas, najcz�ciej przy okazji �wi�t, ten temat wraca, traktowany raczej jako publicystyczna ciekawostka. Szkoda, bo przyda�yby si� bardziej wnikliwe badania. Ju� w IV w. religia chrze�cija�ska opanowa�a elementy poga�skie, wch�on�a elementy poga�skiej ikonografii, przekszta�ci�a dawne poga�skie rytua�y. Dlatego ciekawe jest pytanie o to, na ile poga�stwo jest wci�� obecne; ile go wci�� jeszcze w naszej rzeczywisto�ci? Kiedy� podr�uj�c po terenach Kujaw, Warmii i Mazur oraz tamtejszych ko�cio�ach, by�am pod du�ym wra�eniem tego, ile poga�skich element�w jest tam wci�� obecnych (nawet w samych nazwach miejscowo�ci, takich jak �wi�ta Lipka � poga�scy Prusowie czcili przyrod�, oddawali ho�d drzewom, �r�de�kom), ale i w wyobra�eniach � na przyk�ad Matki Boskiej z k�osami (a wi�c przejmuj�cej atrybuty dawnej bogini p�odno�ci). Te tereny dawnych Prus Wschodnich zas�yn�y z wyj�tkowego oporu przed przyj�ciem chrze�cija�stwa. Polska, nie daj�c sobie rady z chrystianizacj� plemion Prus�w (to w�a�nie z ich r�k zgin�� �wi�ty Wojciech), poprosi�a w ko�cu o pomoc Krzy�ak�w (zostaj� sprowadzeni w roku 1224 przez Konrada Mazowieckiego, podb�j Prus Wschodnich zaczynaj� w 1231). Krzy�acy podbijaj� Prus�w, w zasadzie dokonuj�c ich rzezi. Zakon ko�czy sw� misj� w 1283 i zak�ada na tym terenie pa�stwo krzy�ackie, sprowadzaj�c niemieckich osadnik�w. Ciekawe jest to, �e chrystianizacja ��czy si� tu z najazdem �obcych�. Bardziej narodowo nastawieni historycy w krzy�ackim panowaniu nad tymi ziemiami widz� co� w rodzaju pierwszego niemieckiego zaboru. Pomijaj� natomiast milczeniem, �e to w�a�nie ci obcy wprowadzili na tych terenach chrze�cija�stwo, a wi�c religi�, kt�ra traktowana jest w Polsce jako �narodowa�. Wprowadzili t� religi� nie w spos�b pokojowy, nie dzi�ki misjom, ale przez wyr�ni�cie niemal ca�ych pruskich plemion. Nieliczni przedstawiciele tych plemion, kt�rzy przetrwali, jeszcze w XV wieku byli wyznawcami poga�stwa. Zreszt�, je�li chodzi o histori� przedchrze�cija�sk� tych teren�w, r�wnie�, je�li chodzi o sztuk� � informacje i badania s� znikome. Trudno uzyska� rzetelne informacje. Wracaj�c do tamtej podr�y � objazdu ze studentami � uderzy�o mnie jeszcze kilka spraw, kt�rymi by� mo�e zajmuj� si� etnologowie (troch� im zazdroszcz�, bo temat niezwykle ciekawy). Niestety to, co najbardziej k�uje w oczy to bieda. Pono� czym dalej na wsch�d, tym biedniej, ale zarazem tym bardziej ksenofobnicznie i nacjonalistycznie. Drug� uderzaj�c� cech� jest religijno��, ale raczej jest to religijno�� spod znaku Radia Maryja (religijno�� flag, emblemat�w, symboli, �wi�tych obrazk�w). Studenci zbierali po ko�cio�ach dziwne kartki o �s�u�bie Bogu i Ojczy�nie� � dobrze s�u�y Bogu ten, kto ma rodzin� wielodzietn� (z wyja�nieniem: rodzina wielodzietna to taka, kt�ra ma tr�jk� dzieci i wi�cej � bieda jest wi�c tu �wiadomie reprodukowana). Bogu i Ojczy�nie, jak przeczytali�my, s�u�y si� r�wnie� s�uchaj�c Radia Maryja i kupuj�c �Nasz Dziennik�. �a�uj�, �e zgubi�am te karteczki, by�y naprawd� kuriozalne. Zreszt� p�niej moi toru�scy studenci d�ugo jeszcze zbierali podobne kurioza. Na przyk�ad jedna studentka przynios�a na zaj�cia r�aniec w formie karty kredytowej (wypustki s�u�y�y w nim jako oczka). Mo�naby jeszcze wymienia� bardziej trywialne plastikowe Maryjki z odkr�canymi g��wkami, fosforyzuj�ce krucyfiksy i tym podobne przedziwne przedmioty. Na tym warmi�sko-mazurskim obje�dzie przydarzy�a nam si� te� do�� ciekawa przygoda. Natkn�li�my si� w kt�rym� z ko�cio��w na m�odego, rzutkiego redemptoryst�, kt�ry bardzo si� o�ywi� widz�c nasz� grup� i przepytywa� nas, czy wierzymy w Boga. Kiedy powiedzia�am, �e ja nie wierz�, zacz�� mi macha� przed oczyma �wi�tym obrazkiem. By� mo�e odprawia� jakie� egzorcyzmy w wersji skr�conej � krzycz�c do mnie �sp�jrz w te oczy, sp�jrz w te oczy!� (chodzi�o o oczy na obrazku oczywi�cie, a �e ucz� mi�dzy innymi o traktowaniu obraz�w jako magicznych, to zdarzenie dostarczy�o mi ciekawych przemy�le�). W ka�dym razie studenci mieli niez�e przedstawienie. M�ody redemptorysta opu�ci� nas wzburzony, �e nie wzi�am od niego �wi�tego obrazka. Wcale nie zmy�lam, ani nie ubarwiam, a studenci mi �wiadkami! Zreszt� a�propos egzorcyzm�w � na moim uniwersytecie s� ludzie, kt�rzy zajmuj� si� nimi naukowo. I nie chodzi o spragnionych ludowych ciekawostek etnolog�w. Egorcyzmami zajmuj� si�... pedagodzy, gdy� uwa�aj� �e to jedna z wa�nych metod leczenia duszy m�odych ludzi (hm - czy to metoda pedagogiczna???). Znalaz�y�my kiedy� z Edyt� w sieci (mimo, �e ta jest przecie� siedliskiem diab�a!) referat jednego pana naukowca z UMK, kt�ry zaleca� w�a�nie egzorcyzmy. Pisa�, �e nale�y je stosowa�, �eby przep�dzi� diab�a z m�odzie�y, kt�ra zosta�a nawiedzona na przyk�ad na skutek ogl�dania telewizji czy ucz�szczania na zaj�cia karate. Nie pami�tam wi�cej z tego artyku�u, jak go odnajd� � zamieszcz� link. Reasumuj�c � zastanawia mnie, �e ta ludowa, pseudopoga�ska religijno�� tak dobrze miewa si� w�a�nie na tych terenach dawnych Prus Wschodnich, na terenach tak opornych kiedy� na chrze�cija�stwo. W dodatku po��czy�a si� ona tu z postawami nacjonalistycznymi, ksenofobicznymi (uderza niech�� do obcych, zarazem do Niemc�w, kt�rych chyba nienawidzi si� tu, jak nigdzie indziej oraz do �yd�w). I to wszystko przetwarzane, uwsp�cze�niane, komercjalizowane - podane w nowoczesnej medialnej wersji przez Rydzyka i jego kompan�w � rzutkich i szalonych redemptoryst�w (a tamten spotkany przez nas, to by� nawet ca�kiem przystojny ;-). Zastanawia mnie, �e w�a�nie na tych terenach Polski tak� popularno�ci� cieszy si� ta wynaturzona, zdegenerowana wersja chrze�cija�stwa (na innych te�, ale na pewno nigdzie indziej nie jest to tak bardzo widoczne, jak tu) � religijno�� ni to chrze�cija�ska, ni to poga�stwa (albo zarazem chrze�cija�ska, jak i poga�ska). Wiele tu z magii, oddawania czci bo�kom, zupe�nie nieracjonalnych zachowa�, ale i wiele biedy, beznadziei i wyrastaj�cej na tym pod�o�u oraz politycznie sterowanej nienawi�ci do �innych�. A mo�e to zemsta pradawnych, poga�skich b�stw - zemsta za wybicie czcz�cych je plemion, za ich zapomnienie, za zapominanie o tych ciemnych kartach chrze�cija�stwa, kiedy w imi� Boga wy�ynano ca�e plemiona (a na marginesie - o podobnym problemie m�wi w swej akcji dwaesha). Gdy przestano oddawa� im cz��, sko�czy� si� na tych ziemiach urodzaj. Dawna bogini p�odno�ci zosta�a przekszta�cona w pokorn�, niewinn� panienk� � s�u�ebnic�. Mo�e, �eby zapewni� tym terenom urodzaj i szcz�cie, trzeba by przywo�a� jakie� dawne Sheeele? Sheela-na-gig z Kipeck w Anglii Oj, ko�cz�, bo teraz na mnie przesz�o to magiczne my�lenie. A w�a�ciwie, to ja chcia�am tylko napisa� o Scheelach, kt�re niedawno przypomnia�a mi Edyta, a o kt�rych pisa�a Anna Kohli w swoim niezwykle ciekawym tek�cie pt. �Bogini jako wagina� zamieszczonym w jednym ze starych numer�w "artmixa" Warto przypomnie� ten tekst, cho� z�ar�o tam zdj�cia. Podobnie jak inne artmixowe teksty o zbli�onej tematyce: o zwi�zkach Maryi z dawnymi boginiami w tek�cie Magdy �azar � Massier, a o obrz�dach maryjnych � w tek�cie Marty Jermaczek. Anna Kohli po��czy�a z wizerunkiem Sheeli (ze wzgl�du na przedstawienie madorli - aureoli w kszta�cie migda�a, by� mo�e odnosz�cej si� w�a�nie do kszta�tu waginy), "Autoportret z pa�acem" z 1990 r. Zofii Kulik: I na zako�czenie warto przywo�a� jeszcze wspania�� Madonn� Katarzyny G�rnej (tu wraca to, co wyparte: cielesno�� i seksualno��). Przedstawienia, idee, wierzenia kr���, odbijaj� si� od siebie i odbijaj� si� w sobie... �ycz� obfito�ci, szczodro�ci i szcz�cia (z okazji �wi�t - je�li jakiekolwiek Pa�stwo obchodzicie i bez okazji, je�li nie obchodzicie :-) pi�tek, 06 kwietnia 2007, izakow2 pole� znajomemu � �led� komentarze (rss) � Dodaj komentarz �
marssen