Hłasko Marek - Listy z Ameryki.pdf - H - gizmo1818

Marek Hłasko – Listy z Ameryki

Listy z Ameryki

Sąsiedzi

Manager domu (w Stanach każdy człowiek ma jakiś tytuł; w najgorszym wypadku

jest się Vice Presidentem lub Officerem) wprowadził mnie na podwórko domu i

powiedział:

- Pański apartament będzie dwadzieścia dziewięć. Jeśli Pan usłyszy jakieś krzyki z

apartamentu dwadzieścia siedem, proszę nie zwracać uwagi. To samo spod

dziewiętnastego; jeśli zaczną się kłócić, to niech pan udaje, iż pan nie słyszy.

Natomiast dwadzieścia siedem to problem. Gdyby się zaczęli kotłować, proszę zawołać

mnie lub połączyć się przez operatora z policją. Ta samotna starsza pani, mieszkająca

na dole, będzie mówić czasem do pana, ale proszę nie zwracać uwagi. Jest chora

umysłowo i mówi tylko do siebie. Ten gość, którego pan tam widzi, będzie chciał od

pana pożyczyć pieniądze. Niech pan mu nie daje. Pańskim sąsiadem będzie irlandzki

policjant, który mieszka z matką. On jest spokojny przez cały tydzień; w niedzielę

lepiej...

Nie dokończył; potężny blondyn w mundurze oficera policji przeszedł podwórkiem

obrzuciwszy nas bacznym spojrzeniem i uśmiechnął się sadystycznie. W ten sposób

zostałem mieszkańcem domu w dzielnicy ludzi mało zarabiających.

Najbliższym moim sąsiadem jest Bob. Bob pracował niegdyś jako agent reklamowy;

pewnego dnia pijany kierowca samochodu poturbował go tak dotkliwie, iż Bob poszedł

do szpitala na długie miesiące. Dzień ten, jakkolwiek pełen bólu, okazał się jednak

najradośniejszym w jego monotonnym dotąd życiu; Bob po wyjściu ze szpitala otrzymał

kilkadziesiąt tysięcy dolarów odszkodowania jak również zaświadczenie, że jest

niezdolny do pracy. Bob raźno zabrał się do dzieła: szybko przepił część pieniędzy w

Down-Town; resztę przegrał w Las Vegas. Od tego czasu Bob szwenda się po barach

opowiadając o sobie różne historie, a kiedy nie ma pieniędzy na picie, staje na skraju

ulicy i tęsknym wzrokiem wpatruje się w mijające go samochody. Treść jego marzeń jest

dla wszystkich oczywista.

Bob jest myślicielem, filozofem i wnikliwym obserwatorem życia codziennego. Jest

najkoszmarniejszym typem alkoholika; jest bowiem alkoholikiem-entuzjastą; alkoholikiem

piejącym hymny na cześć życia. O ile pamiętam, spotkałem się tylko raz z podobnym

typem pijaka w literaturze; bodajże w „Pojedynku” Kuprina spotykamy postać pijącą

nałogowo i wygłaszającą entuzjastyczne monologi na cześć życia. Bob ma po temu

zresztą pełne podstawy; otrzymuje dwieście dolarów miesięcznie jako niezdolny do

pracy, a to starcza mu na mieszkanie i na picie. Ponieważ jednak jego nogi zostały

pogruchotane, Bob posuwa się zygzakami i nazywany jest „skaczący Bob”.

Bob nie dysponuje również własnym uzębieniem. Po miesiącach starań otrzymał

nareszcie sztuczną szczękę i wybrał się na przejażdżkę do rodziny samochodem

przyjaciół. Jadąc w kierunku Santa Monica, Bob uległ czarowi krajobrazu i otworzywszy

okno, wychylił się, a wtedy wiatr wydmuchnął mu szczękę. O tym opowiadał mi

wieczorem, przekonując mnie, iż powinienem koniecznie pożyczyć mu czterdzieści

Marek Hłasko – Listy z Ameryki

dolarów na zakup nowej szczęki; w końcu zadowolił się dwudziestoma pięcioma

centami i poszedł.

Bob należy do kategorii „Rummys”. „Rummys" chodzą tylko po pewnych ulicach nie

zapuszczając się nigdy w dzielnice zamieszkane przez ludzi lepiej zarabiających.

„Rummys" wchodzą do baru i w milczeniu kładą przed sobą na lado

dwadzieścia pięć centów; tyle płaci się tutaj za kiepskie piwo. „Rummys" kładą

pieniądze i rzadko kiedy mówią o co im chodzi; są znani, barmani znają ich upodobania

i możliwości. Pijaństwo odbywa się tutaj w milczeniu; nikt do nikogo nie mówi; wszyscy

obserwują ekran telewizyjny komentując z rzadka dramat miłosny lub obyczajowy;

częściej komentują tutaj walki bokserskie czy zmagania zapaśników, a w niedzielę

zawody piłkarskie. Mało widzi się awantur; jak powiedziałem, pijaństwo odbywa się w

milczeniu; tego rodzaju niezbędne akcesoria, jakimi dysponuje alkoholik w Polsce, jak

na przykład nóż sprężynowy, szpadryna czy bicz do łamania kręgosłupa, są tutaj mało

popularne w kręgach dojrzałych uczuciowo alkoholików. Na tym szarym raczej tle

korzystnie odbijają się długowłosi młodzieńcy zręcznie operujący kozikami. Grasują oni

w okolicach Sunset Boulevard i nie zapuszczają się w naszą ponurą dzielnicę.

Bob jest również entuzjastą życia erotycznego i rewolucji seksualnej. Pewnego dnia

zjawił się w towarzystwie Davida; David właśnie wyszedł ze szpitala dla wariatów po

czteroletniej kuracji odwykowej; teraz razem z Bobem zabrali się do dzieła, podkreślając

w czasie pijaństwa konieczność znalezienia dla Davida ukochanej; ten bowiem

pozbawiony był możliwości korzystania z wdzięków kobiecych przez ostatnie cztery

lata.

Bob-David. Dialog przy barze

Bob: - Ja ci znajdę dziewczynę.

David: - Ja przez cztery lata nie pierdoliłem. Pauza. Milczenie.

Bob (po chwili pełnej napięcia): - Ja mógłbym wytrzymać jeszcze jeden kieliszek.

David: - Ale to ostatni. Potem pójdziemy i poszukamy jakiejś dziewczyny.

Piją.

Bob: - Prawdę powiedziawszy, to o tej porze nie ma tu nikogo. Trzeba będzie

poczekać do wieczora.

David: - Dobrze. Ale pamiętaj, że ja cztery lata nie pierdoliłem.

Opowieść o Bobie i Davidzie zakończę morałem: David wrócił do domu dla

wariatów dla odbycia powtórnej kuracji nie przespawszy się z nikim. Morał: alkohol... i

tak dalej.

William

William jest moim najbliższym przyjacielem; jest on również przedstawicielem

kierunku filozoficznego, o którym mówi się „Amerykański sen". Tak więc William, który

jest chwilowo bez grosza przy duszy i nie może znaleźć pracy, wierzy głęboko, iż

Marek Hłasko – Listy z Ameryki

pewnego dnia wszystko się ułoży; znajdzie pracę, zarobi mnóstwo pieniędzy i tak dalej.

W jaki jednak sposób to może się stać? Nikt tego nie wie.

I ja również tego nie wiem. Ktoś podobno powiedział, iż pisanie o jakimś kraju jest

rzeczą możliwą tylko albo po dwudziestoczterogodzinnym pobycie, albo po

dwudziestoczteroletnim. Stwierdzenie to, jakkolwiek efektowne, nie wydaje się

prawdziwe. W Stanach Zjednoczonych każda drobna obserwacja stanowi w sumie

olbrzymie zjawisko społeczne, nad którym pracuje tysiące ludzi i któremu poświęcone

są tysiące publikacji. Wchodząc do drugstore'u i patrząc na okładki książek, widzimy

obok książek kryminalnych lub magazynów typu „Poświęciłam małżeństwo dla przygody

miłosnej" książki związane z psychiatrią i problemami erotycznymi, napisane przez

lekarzy specjalistów. Laikowi trudno zorientować się w wartości tych publikacji; na mnie

osobiście duże wrażenie zrobiły książki ,,Samotny tłum" i „Bunt człowieka w wieku

średnim". Jesteśmy świadkami fenomenalnego zjawiska, polegającego na wzajemnym

mijaniu się ludzi; na nieumiejętności nawiązania kontaktu; nieumiejętności spędzania

wolnego czasu.

William, który interesuje się literaturą, nie od rzeczy mówi, że gdyby byt pisarzem,

najważniejszą sceną dla niego byłoby pierwsze spotkanie między kochankami. To jest

według Williama sprawa zasadnicza dla dobrego opowiadania. Ludzie spotykają się,

powiada William, i pierwszymi wrażeniami są zazwyczaj: nieufność i nadzieja. Jeśli

ładna dwudziestoparoletnia kobieta spotka mężczyznę w tym samym wieku i powiedzą

sobie w rozmowie, że oboje są ludźmi samotnymi, z miejsca zaczynają działać w

atmosferze klęski; zaczynają grać z pozycji straconych. Cóż działo się z nimi przez tyle

lat; dlaczego są samotni; dlaczego nie udało im się założenie rodziny czy nawiązanie

trwałych związków przez tyle czasu; i czy to, co oni sami o tym mają do powiedzenia,

stanowi prawdę?

William powiada, iż film i telewizja wytworzyły pewne schematy, które oddziałały na

ludzi. W filmach zazwyczaj spotykamy samotnego mężczyznę, który wchodzi do

nocnego lokalu; tam spotyka piękną dziewczynę i ratuje ją z kłopotów. Widzimy to

codziennie obserwując serię telewizyjną Tighrope, której bohater (glina w cywilu)

wchodzi do baru, przez sekundę obserwuje siedzącą tam samotną dziewczynę, nawią-

zuje na jej temat rozmowę z barmanem; podchodzi do niej; bije innego mężczyznę w

zęby i odchodzi z nią. Od miesięcy obserwuję dzielnego agenta i każdy film o nim

zaczyna się w ten, i tylko w ten właśnie sposób. Tak samo zresztą dzieje się niemalże

w każdym filmie przygodowym; mężczyzna spotykający kobietę, z miejsca ma okazję

zademonstrowania swej odwagi, determinacji i lekceważenia obyczajów, których

obejście, jakkolwiek przynosi innym klęskę, dla niego i dla niej okazuje się zbawienne.

Książki poświęcone przypadkom histerii, alkoholizmu i rozpaczy, pisane przez

lekarzy, przynoszą zupełnie inny obraz od obrazu stwarzanego przez film i telewizję.

Ludzie są samotni; boją się jednak zdradzania swych uczuć i swego poczucia klęski. W

końcu znajduje jedynego i prawdziwego przyjaciela, którym jest psychoanalityk. Analityk

nie podejmuje jednak decyzji w imieniu swego pacjenta; stara się raczej zwrócić mu

uwagę i skierować jego energię we właściwym kierunku. Przyjaciółka Williama jest od

siedmiu lat pacjentką lekarza analityka i chodzi do niego codziennie, przy czym godzina

Marek Hłasko – Listy z Ameryki

psychoterapii indywidualnej kosztuje dwadzieścia pięć dolarów. Ponieważ przyjaciółka

Williama jest idiotką, kuracja przeciągnąć się może na najbliższe kilka milionów lat

świetlnych. I ona również nie spotkała nikogo; i ona również obserwuje Tighrope patrząc

na przystojnego agenta policji odchodzącego co wieczór z inną dziewczyną.

William jest z urodzenia pesymistą, do czego przyznaje się niechętnie, gdyż na co

dzień reprezentuje kierunek „Amerykańskiego snu". William twierdzi, iż z chwilą kiedy

państwo troszczy się o obywateli tak bardzo jak to dzieje się w Stanach, wytwarza się

obojętność człowieka wobec człowieka i człowieka wobec bólu i cierpienia. Człowiek

rodzi się, działa, żyje i umiera nie umiejąc zainteresować swoim losem innych ludzi.

Nikt tu nie jest głodny i w każdego wpajane jest przekonanie, iż własną energią i

pomysłowością można zdobyć wszystko. Ten schemat myślenia jest obowiązujący dla

wszystkich, powiada William, i człowiek rzadko wyzwala się z tego przed ukończeniem

trzydziestu lat życia. A przecież nie wszyscy ludzie są pomysłowi, energiczni; i nie

wszyscy poza tym pragną zdobywania fortun, pałaców i luksusowych jachtów. W

naszym społeczeństwie istnieje minimalna możliwość kompromisu. Najgorszym tego

wszystkiego wynikiem jest, według Williama, obojętność. Dzieci mało troszczą się o sta-

rych rodziców wiedząc, że jest im wypłacana renta; że rodzice mają samochód, aparat

telewizyjny i telefon. Święta dzieci spędzają z rówieśnikami, a potem - kiedy wstępują w

związki małżeńskie - z własnymi dziećmi. William powiada: człowiek czeka, aby go ktoś

odwiedził, a pewnego dnia idzie odwiedzić własne dzieci; i to jest już właśnie starość.

William jest kimś, o kim mówi się loser. William jest inteligentny, oczytany, dobry i

dostatecznie sceptyczny, aby zachować zimną głowę. William potrafi wszystko: mówić

mądrze o przeczytanej książce, wyśmiać zły film, krytykować wybory i kandydaturę

gubernatora; William potrafi mówić o armii, o wojnie w Wietnamie, i o wielu innych

rzeczach. Nie potrafi tylko jednej rzeczy: nie potrafi pozbyć się wiary, iż pewnego dnia

w jego życiu zaistnieje wyjątkowa sytuacja, wyjątkowe spotkanie; pewnego dnia zjawi

się wyjątkowy człowiek, a wtedy życie Williama ułoży się inaczej.

Judy i Kira

Judy jest tak śliczna, iż z punktu widzenia opowiadania nie nadaje się na nic; nie

nadaje się poza tym do niczego z każdego innego punktu widzenia, ponieważ ma

dwadzieścia sześć lat, troje dzieci i trzy nieudane małżeństwa za sobą; jest ponadto

wiecznie na gazie. Judy stanowi wspólne zmartwienie moje, Williama i wszystkich

mieszkańców domu.

Judy otrzymuje od rządu sześćdziesiąt dolarów tygodniowo. Ta suma musi starczyć

jej i dzieciom. Nie starcza, gdyż Judy pije jak smok, a butelka whisky kosztuje jednak

sześć dolarów. Tak więc dzieci Judy latają głodne i bose; czasami karmi je żona

Williama, czasami inni ludzie. Teraz Judy usiłowała popełnić samobójstwo; odratowano

ją jednak i jest już z powrotem w świetnym humorze.

Patrząc czasem na nią i myśląc o jej nieudanym samobójstwie, myślę o

opowiadaniu Adolfa Rudnickiego „Pył", którego bohaterka, Kira, również usiłuje popełnić

Marek Hłasko – Listy z Ameryki

samobójstwo po szeregu nieudanych afer miłosnych. Kira jest młoda, ładna, uganiają

się za nią mężczyźni; dziewictwo straciła będąc jeszcze właściwie dzieckiem; jako

dojrzała kobieta jedzie w noc wigilijną pociągiem z Warszawy do Łodzi, aby popatrzyć

na choinkę, która jej przypomina dzieciństwo.

W filmie włoskiego reżysera Blow-up, uznanego za arcydzieło i monument myśli

ludzkiej widzimy bohatera, długowłosego młodzieńca, mającego doświadczenie

erotyczne rozpustnego i bogatego starca; młodzieniec ten pewnego dnia kupuje w

antykwariacie drewniane śmigło samolotu; symbol czy też rekwizyt epoki, której nie

może pamiętać; do której odnosi się z pogardą i z którą nic go nie sączy. Nie potrafi

przy tym wytłumaczyć, po co potrzebne mu jest to śmigło.

W filmie francuskiego reżysera, „Oszuści" widzimy młodzieńca, który ryzykuje życie,

aby wybawić kota z opresji, po czym oświadcza zgromadzonym i struchlałym widzom:

„Nie cierpię kotów".

Dramat długowłosych ludzi nie jest rzeczą łatwą do zrozumienia. Dramaty młodych

ludzi zawsze uderzmy ostrością. Dwudziestoczteroletni Iwan Karamazow prowadził

rozmowy z diabłem; młody Werther zastrzelił się z miłości; Fabrycy del Dongo

postanowił zamknąć się w klasztorze, aby w ascezie i ciszy znaleźć ukojenie w

rozpaczy; Adolf latami nie umiał zdobyć się na zerwanie z kobietą, gdyż nie chciał

sprawiać jej bólu; bohater powieści Faulknera odrzuca karierę, stanowisko, następnie

możliwość ucieczki przed karą i możliwość samobójstwa, wybierając smutek, który

pomoże mu zachować w pamięci ukochaną kobietę; młody Raskolnikow popełnia mor-

derstwo snując asocjację między sobą a osobą Cesarza Francji; Robert Jordan, bohater

powieści Hemingwaya, postanawia przed śmiercią polatać trochę z karabinem po polu,

wysadzić parę mostów w powietrze i to wszystko po to, aby nie będąc ani komunistą,

ani monarchistą, zginąć jak mężczyzna. Dramaty tych wszystkich młodych ludzi mogą

nam wydawać się wyjątkowe, nawet sentymentalne, prawdziwe lub nie, lecz uderzają

one ostrością. Na czym jednak polega dramat długowłosych? Jest to niewątpliwie

dramat ludzi zagadkowych. Kazimierz Brandys napisał kiedyś: „Powiedziano mi, abym

poszedł do kabaretu STODOŁA, gdyż tańczy tam zagadkowa młodzież. Nie pójdę. Ja

też kiedyś byłem zagadkowy i nikt nie podglądał mnie w czasie tańca".

Judy i Kira należą do jednego pokolenia. Zapoznały się szybko z seksem; mają

nawet pewne pojęcia na temat Freuda i wiedzą, iż sen, w którym natrętnie powtarza się

motyw wieży Eiffla nie zawiera w sobie elementów religijnych; obie wiedzą, jak zażywać

pigułki pozwalające uniknąć zajścia w ciążę; ta cała wiedza nie przydała im się jednak

na wiele. Adolf Rudnicki kończy swoje opowiadanie słowami: „Zabiło ją poczucie winy".

William odwożący nieprzytomną Judy do szpitala powiedział to samo. I to jest prawda.

Zabiło je obie poczucie winy. Jednakże nie wobec społeczeństwa; nie wobec ludzi

żonatych, z którymi nawiązywały romanse; nie wobec dzieci, którym odbierały ojców;

nie wobec rodziców, którym ich postępowanie przynosiło wstyd. Zabiło je poczucie winy

wobec siebie samych: poczucie, że straciły najlepsze lata swego życia w poszukiwaniu

przygód, które okazały się w rezultacie mało ciekawe; rozbijały małżeństwa innych ludzi,

lecz nie udało im się samym wyjść dobrze za mąż; straciły dużo czasu, pieniędzy i

zdrowia nie myśląc o tym, iż w tym samym czasie dojrzewały inne młode kobiety

Hłasko Marek - Listy z Ameryki.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: