ŻYCIE I TECHNIKA_2 - Budowle i transport lądowy.pdf - ŻYCIE I TECHNIKA - sasza2714

Piewsze siedziby ludzkie

Odkrycie najstarszych szczątków ludzkich w dolinie rzeki Ono i w Hadarze

w Etiopii, nad jeziorem Turkana na pograniczu Kenii i Etiopii, w wąwozie

Olduvai w Tanzanii oraz na pięciu stanowiskach archeologicznych w Repu

blice Południowej Afryki skłoniło antropologów do przyjęcia hipotezy, że

kolebką rodzaju ludzkiego był pas sawann w południowej i wschodniej

Afryce. Wykopaliska te niewiele jednak wniosły do rekonstrukcji kultury

najdawniejszych ludzkich istot, poza informacją, że pzedstawiciele austra

lopiteków mogli posługiwać się otoczakami. Wydaje się, że stosunkowo ła

godny klimat sawanny umożliwiał zbierackim, a być może i łowieckim gru

pom bytowanie pod gołym niebem. Jedynie w porze deszczowej lub w sytua

cji zagrożenia ze strony dzikich zwierząt wczesnopaleolityczni mieszkańcy

Afryki kryli się za drzewami, w jaskiniach bądź skalnych załomach. Brak

dowodów użytkowania ognia może świadczyć o tym, że nie wznosili oni

wówczas żadnych budowli. Obozowiska zakładali w pobliżu wody.

przez przedstawicieli Homo sapiens świadczy

o wyjątkowo dogodnych warunkach tego miej

sca. Neandertalczycy utrzymali się jako domi

nujący gatunek na Ziemi do około 40 tysięcy lat

temu, po czym ustąpili miejsca człowiekowi

współczesnemu, prawdopodobnie lepiej przy

stosowanemu do zmian klimatycznych i spraw

niej posługującemu się coraz doskonalszymi

narzędziami. Od tego momentu, czyli od po

czątku gónego paleolitu, rozpoczyna się wiel

ka ewolucja Homo sapiens, w tym także zamie

szkiwanych przez niego budowli.

Koczownicy tego okresu. jak choćby

reprezentanci kultury bardostyjskiej

w Iranie, w wyborze jaskiń kiero

wali się określonymi wymagania

mi. Zajmowali jaskinie znajdują

ce się w rejonie znacznych opa

dów, pamiętając jednak, aby nie

były one położone zbyt nisko.

Zasiedlali więc pogranicze kilku

stref klimatyczno-roślinnych, dzię

ki czemu mieli zapewniony lepszy

wybór zwierzyny łownej. Homo sapiens,

który nadal użytkował jaskinie, z biegiem czasu

uczynił z nich całkiem wygodne i pięknie urzą

dzone siedziby. Między innymi właśnie wtedy

' Homo erectus dużo poruszal się po okoli

cy w poszukiwaniu zwierzyny łownej i dlate

go, chcąc chronić się przed niesprzyjającymi

warunkami atmosferycznymi i przed dra

pieżnikami, zaczął wznosić w miejscach tym

czasowego pobytu szalasy z gałęzi

przedstawiciele kręgów kultury magdaleń

skiej, oryniackiej i sołutrejskiej zasiedlili ta

kie jaskinie jak Lascaux, Altamira, Niaux czy

Aurignac. Wnętrza tych jaskiń w niczym nie

przypominają surowych wnętrz dolno- i środ

kowopaleolitycznych grot użytkowanych przez

wcześniejsze gatunki ludzkie. Pięknie zdobio

ne malowidłami ściany stanowią doskonałe

świadectwo życia ich pradawnych mieszkań

ców. Sceny przedstawiające bizony i myśli

wych dowodzą, że głównym zajęciem ludno

ści górnego paleolitu było myślistwo. Praw-

dopodobnie mroczne pomieszczenia ja-

skiń oświetlano łuczywami, inaczej

bowiem dekorowanie wnętrz nie

byłoby możliwe.

Około l O tysięcy lat p.n.e.

kultury paleolityczne stopnio

wo zanikały na Bliskim Wscho-

O koło 2 milionów lat temu pojawiła się

nowa foma ludzka- pitekantrop. Z po

wodu wyprostowanej postawy, jaką

człowiek ten osiągnął w wyniku ewolucji, otrzy

mał nazwę Homo erectus. W toku wykopalisk

na kilku stanowiskach w Afryce, Europie i Azji

badacze stwierdzili, że pitekantrop posługiwał

się udoskonalonymi narzędziami kamiennymi.

Odnaleziono również ślady użytkowania przez

niego ognia, między innymi na stanowisku ar

cheologicznym w węgierskiej miejscowości

Vetesszóllós. Fakty te wskazują, że prawdopo

dobnie był łowcą, a zatem prowadził koczowni

czy tryb życia. Niewątpliwie wykorzystywał ja

skinie i załomy skalne, jednak przemieszczanie

się na otwatej pzestzeni zmuszało go do wzno

szenia krótkotrwałych siedzib z materiału do

stępnego na miejscu: kamieni, gałęzi i ewentual

nie skór zwierzęcych. W południowej Francji,

na stanowisku Saint-Achel odkryto pozostałości

kamiennych kręgów, przypuszczalnie prymi

tywnych undamentów szałasu. Jego konstrukcja

była wykonana prawdopodobnie z drewnianych

żerdzi przykrytych gałęziami. W podobnych

szałasach do dziś mieszkają buszmeni w połu

dniowej Afryce.

Następca pitekantropa - neandertalczyk, po

jawił się około 250 tysięcy lat temu. Niewiele

nowego wniósł do ówczesnej techniki budow

lanej. Nadal korzystał z szałasów i jaskiń. Ne

andertalczyk zapoczątkował jednak obrzędy

pogrzebowe, co prawdopodobnie szło w parze

z piewszymi wierzeniami religijnymi. Wpraw

dzie nie można odtworzyć tych wierzeń, ale

na ich istnienie wskazuje umieszczanie przed

wejściem do jaskiń lub w ich przedsionkach

ognisk. Niewątpliwie miało to na celu ochronę

przed atakami dzikich zwierząt albo konkuren

cyjnych grup plemiennych, nie można jednak

wykluczyć prymitywnych form obrzędów. Cie

kawy przykład jaskini zamieszkanej długo

przez ludność neandertalską stanowi jaskinia

Szanitar w północnym Iraku, w Górach Kurdy

stańskich. Fakt odnalezienia w niej znacznej

ilości narzędzi i śladów kontynuacji osadnictwa

> � Człowiekowi pierwot-

nemu nie wystarczał już tylko

sam dach nad głową. Górnopaleo

lityczni łowcy uczynili z jaskiń nie

mal luksusowe mieszkania, zadbali bowiem

o ich estetykę, dekorując ściany pięknymi

malowidłami

4,5 mln lat p.n.e.-120 tys. p.n.e. - pałeolit

dolny:

Około 3 m l n lat p.n.e. pojawiły si; piewsze

fom1y l udzkie - australopiteki. Prawdopodob

nie nic miały żadnych icdzib. Korzystały

z dość łagodnego klimatu afrykańskiej sawan

ny. Pzypuszczałnie w porze deszczowej mog

ły okresowo wykorzystywać jaskinie.

Około 2 mln lat temu pojawiła si; nowa for

ma ludzka- pitekantrop (Homo erectus). Za

mieszkiwał jaskinie, a także ze względu na

łowiecki i zarazem koczowniczy tyb życia

wznosił prymitywne szałasy.

Około 250 tys. łat temu na aren; dziejową

w tąpił człowiek neandcnal ki. Zamieszki

wał jaskinie, przed którymi, by obronić się

przed dzikimi zwierzętami, rozpalał ogniska.

W niektórych jaskiniach ślady ognisk stwier

dzono w przed ionkach. candcrtałczyk jako

pierwszy grzebał swoich zmarłych, a więc

ślady ognia w tych miej cach mogą świad

czyć o prymitywnych obrzędach magicz

nych. Dość powszechnie budowano szałasy.

12040 tys. lat p.n.e. - paleolit środkowy:

Przez cały okres panowal człowiek neander

talski. Pomimo wzrostu populacji i używania

ulepszonych narzędzi nic bylo widocznych

zmian w sposobie zamieszkania.

40 -1 l tys. łat p.n.e. - pałeolit g ó rny:

eandertałczyk zniknął ze ceny dziejo

wej. a jego miejsce wkroczył człowiek

rozumny (Homo sapiens). Zaszły dość

istotne zmiany w spo obie o iedlania ię

i budowania iedzib. Cały cza funkcję

iedzib pełniły szałas i jaskinia, przy czym

ta ostatnia nie była już przypadkowo wy

branym chronieniem, ale musiała peł

niać pewne wymogi osadnicze: dostęp do

wody, dobre warunki obronne, w miarę

przestronne wnętrza. Ś ciany jaskiń ozda

biano malowidłami, co dowodzi zastoso

wania łuczywa do o'wictlenia wnętrza.

Pod koniec tego okre u pojawiły się szala

sy na wybrukowanej kamieniami polepie.

l l tys.-8300 p.n.e. - pałeolit schył k owy

( mezol i t ) :

a Bli kim Wschodzie mezolit zybko prze

szedł w fazę neolitu preceramicznego. Poja

wiły się pierw ze domy wykonane z glinia

nych bloków. W Europie trwał paleolit; oby

czaje mieszkalne, pomimo postępu technolo

gicznego nic zmieniły si;. Pod koniec tego

okresu w Pałestynie powstało pierwsze mia-

to - Jerycho.

83006000 tys. p.n.e. - na Bliskim Wscho

dzie trwał neolit. Z racji osiadłego trybu ży

cia człowiek budował solidne domy z cegły

łub płyt wapiennych, wyposażone w pomie

szczenia gospodarcze. W Europie Północnej

i · rodkowej trwał mezolit. Miejscem naj

chętniej za iedlanym przez mezolitycznych

twórców były terasy rzeczne i tereny nieopo

dal lasów. Kraje 'ródziemnomorskie wkro

czyły w neolit.

Około 6000 p.n.e. - w Europie Północnej

i · rodkowcj rozpoczął się neolit. Powstały

pievszc drewniane domo twa o konstrukcji

lupowej, populane stały si; ziemianki i pól

ziemianki. Utworzono pievsze zwarte kom

pleksy o charakterze tałych o ad.

-- .

-·-

.. -

' W zależności od terenu człowiek pierwotny wymyślał różne konstrukcje swoich siedzib.

Domy na pałach miały chronić przed wodą, przed zimnem idącym od podłoża, a także przed

niepożądanymi zwierzętami

dzie. Człowiek zaczął brukować kamieniami

fundamenty swoich szałasów. Ś lady takich

podłóg odkryto w Iranie na stanowisku Karim

Szahir. Wokół nich odnaleziono liczne jamy,

w których prawdopodobnie przechowywano

zebrane owoce i upolowane zwierzęta (wszyst

kie odkopane kości należały do dzikich gatun

ków zwierząt). Mogły także służyć jako jamy

paleniskowe do pieczenia potraw. Osada w Ka

rim Szahir liczyła przypuszczalnie około kilku

dziesięciu mieszkańców, co odpowiadało ów

czesnym standardom grupy łowieckiej. Na

przełomie IX i VIII tysiąclecia p.n.e. pojawiły

się ziemianki. Nie sposób odtworzyć konstruk

cji ich dachów, gdyż brakuje śladów po podpo

rach. W osadzie Tepe Asiab zaś natraiono na

pólziemianki z tego okresu, zagłębione jedynie

na niewiele ponad metr. Budowle te musiały za

tem mieć całkiem solidną konstrukcję dachową.

Archeolodzy stwierdzili również ślady przebu

dowy tych obiektów, co wskazuje, że były one

użytkowane dość długo. A wiele osad w tym

czasie miało charakter sezonowych, a nawet

krótkotwałych obozowisk. Odnaleziono ponad

to piewsze domy z prostokątnymi pomieszcze

niami i wydzielonym miejscem na magazyn.

Dobrym przykładem może być osada Ali Kusz

w irańskim Zagrosie, gdzie natraiono na nie

wielkie domostwa składające się z niskich izb,

o powierzchni kilku metrów kwadratowych. Na

ich polepy wykonane z ubitego mułu mieszkań

cy prawdopodobnie nakładali maty. Ś ciany zbu

dowane z niewielkich glinianych bloczków mia

ły iak mały przekrój, że obiekty te najpewniej

były panerowe. Kamienne misy, żar

na z wapienia i pozostałości ziaren

półdzikich zbóż dowodzą, że lud-

ność Ali Kusz zajmowała się prymitywnym

rolnictwem. Kości owiec świadczą o począt

kach pasterstwa. A jednak nigdzie w domach

nie natraiono na ślady palenisk, co sugeruje,

że ludzkie siedziby były użytkowane czasowo.

Tłumaczyloby to ich dość nietrwałą i niechlujną

konstrukcję.

W tym okresie Europa przeżywała epokę

mezolitu, a jej mieszkańcy najlepiej czuli się

w sezonowych osadach rozlokowanych na tera

sach rzek. Wiązało się to z końcem epoki lo

dowcowej, opuszczeniem przez wielkie ssaki

tundrowych siedlisk i ich wędrówką na północ.

Część paleolitycznych łowców podążyła za ni

mi, część jednak pozostała. Ci właśnie zasiedli

li nabrzeża rzek i zaczęli się posługiwać mikro

litycznymi narzędziami przeznaczonymi do po

lowania na mniejszą zwierzynę, w tym na róż

ne gatunki ryb słodkowodnych. Kościane ha

czyki, niewielkie groty strzał czy zbrojniki har

punów stały się podstawowym wyposażeniem

myśliwego. Mezolityczni łowcy zamieszkali

więc w szałasach w pobliżu łowisk lub lasów

i łąk, gdzie latwiej było znaleźć zające, samy

czy ptactwo. Piewsze chaty w Europie Ś rodko

wej i Pólnocnej - długie prostokątne domostwa

wznoszone z drewna, o konstrukcji slupowej -

pojawiły się w neolicie, w V tysiącleciu p.n.e.,

i stanowiły efekt pomysłowości budowniczych

naddunajskiego kręgu kulturowego. Obok nich

równie populane były wszelkie odmiany zie

mianek. W Grecji w tym czasie budowano już

megarony, a Jerycho od paru tysięcy lat funk

cjonowało jako piewsze miasto na świecie.

> W asie gdy na Bliskim Wscho

dzie osady neolityczne przekształ

cały się w ośrodki typu miejskie

go, w Europie zaczynały dopiero

powstawać niewielkie osiedla zło

żone ze skupionych blisko siebie

domów drewnianych

Osiedla, miasta

Największym osiągnięciem rewolucji neolitycznej obok wynalezienia kola

i opanowania rolnictwa było porzucenie nietrwałych prymitywnych sie

dzib, jak jaskinie, szalasy i ziemianki, i budowa stałych osad. Najważniej

szą rolę w tej zmianie odegrał znaczny wzrost liczby ludności i ko

nieczność zapewnienia jej bezpieczeństwa. Również nowy typ zajęć

związany z uprawą ziemi sprzyjał wznoszeniu trwałych domostw.

Już w początkach neolitu, a więc w młodszej epoce kamiennej,

pojawiły się osiedla, które w świetle współczesnej nauki można

identyikować jako pierwsze zabudowy typu miejskiego.

W starożynej Grji, w V wieku p.n.e., Hipo

damos z Miletu napiał piewszy w dziejach ak

tat urbanistycny. Wprawdzie samo dzieło acho

wało się jdynie w pzekzach Arystotelesa, ale je

go koncecje zostały owszechnie pzyj(te pzez

reckich plnistów zabudowy miejskiej. Około

475 roku p.n.e. na olcenie ateńskiego wdza Te

mistoklesa Hipodamos zaprojektował ot w Pi

reusie, a w 43 roku p.n.e. z inicjatywy Peryklea

opracował plan kolonii reckiej Tuioj na Sycylii.

Głównym założeniem urbanistycnym Hi'

podamosa był prostokąny plan miasta

o nie określonych ranicach. Na

st(pnie architekt z Miletu zalecał o-

� Rzymianie przejęli podsta

wowe założenia urbanistycz

ne miast hellenistycznych,

opracowane przez greckiego

budowniczego Hippodamo

sa z Miletu. Typowym przy

kładem takiego miasta była pale

styńska Maresza, pzebudowana w cza

sach rzymskich. Główny układ ulic z cza

sów Aleksandra Wielkiego pozostał jednak

nie zmieniony

Z a najstarsze historycznie miasto po

kół świ(tych okr(gÓW le

ało wiele , o świad

czy o znacznym wzro

ście liczby mieszkań

ców. Układ urbanistycz

ny miejscowości był

jednak przypadkowy; wo

kół okr(gU lsztar w Uruk

w szczytowym momencie rozwoju

mista unkcjonowało onad 120 roma-

itych osad.

W III tysiącleciu p.n.e. urbanizacja dotarła do

Indii i na Kret(. Około 250 roku p.n.e. wielki

ośrdek miejski owstał w Mohendżo Do, w do

linie Indusu. Rozcz(te w 1922 roku pace wyko

paliskowe dsłoniły reguln, prostokąną sieć

ulic, cytadel( wyosażoną w łani( publicną

i ogromne spichleze zożowe. Miasto osiadało

również doskonale unkcjonującą sieć wdno-ka

nalizacyjn, pzewyżsającą pd wzgldem tech

nicnym analogicne uządzenia na Krecie. Miasta

minojskie z kolei cechowała w owym casie wi(k

sza fantzja w rozplanowaniu pzebie

gu ulic, co umożliwiały bardziej uroz

maicone wi tooaicne. P

mysłowość kreteńskich architektów

najlepiej widać w mieście Gumia usy

tuowanym na zczu wzgóa, w o

łudniowo-wschodniej cz(ści wyspy.

Najwyżej wzniesiono uarium,

niewielki pałac i cenum handlowe,

tereny poniżej g(sto zabudowano

dzielnicami mieszkalnymi. Dwie ma

lownicze promenady otacay oba o

ziomy, pełniąc unkcj( obwdnic.

wszechnie uważa si( Jerycho w dolinic

rzeki Jordan, dziś na obszarze środkowej

Palestyny. Już około 7800 roku p.n.e. istniała na

jego terenie, wokół miejsca kultowego, osada

o powierzchni 4 hektarów, otoczona kamien

nym murem, zwieńczonym wieżami, z g�stą

zabudową chat wzniesionych z glinianych, pła

sko-wypukłych cegieł mułowych. Umiejętność

stosowania cegły mulowej bądż glinianych blo

ków do budowy domostw była w tym czasie

dość populama na obszarze całego Bliskiego

Wschodu, a w VI tysiącleciu p.n.e. dotarła do

Egiptu. W podobny sposób zostało wzniesio

nych w tym okresie wiele osad, jednak Jeycho

stanowiło najokazalsze przedsi(wzi(cie urbani

styczne wczesnego neolitu. W IV tysiącleciu

p.n.e. g(sta sieć miast pokrywała obszay połu

dniowej Mezopotamii, co wynikało z rozwoju

kultury sumeryjskiej. Powstały wówczas naj

ważniejsze ośrodki miejskie Sumerów: Uuk

(obecnie ĄI-Warka), Eridu (obecnie Abu asz-

Aglomeracja - obszar zamie zkany przez

ludność utrzymującą się z zawodów poza

rolniczych , z dużym zgrupowaniem miast

i osiedli powiązanych ze sobą zależnościa

mi usługowo-handlowymi (np. aglomera

cja miejsko-przemysłowa warszawska).

Konurbacja - zespół miej s ki równorzęd

nych ośrodków (np. pzemysłowych).

krycie pzenaczonej pod zabudow( owiezchni

siecią prostopadłych ulic pzebiegających zgdnie

z kierunkami georaficnymi. W cenum ś o

stulował wytyczenie placu - agoy, wokół którego

miały si( najdować: siedziba władz miejskich,

główne ośrdki kultu i ewentualnie sklepy najbar

dziej zamożnych kupców. Rozwizania Hippo

damosa spodobały s i( zarówno Grekom, jak

i óniejszym władcom hellenistycnym. Skozy

stali z nich skwapliwie przy budowie k wanych

ośrdków miejskich jak Aleksandria, Antichia

czy Seleucja. cenili je także Rzymianie, chć

w nico mienionej fomie w zaleności d kon

cepcji cesarzy. Podobnie jak

w miastach reckich, cchą cha

rakterystycną miast rzymskich

był cenralnie usytuowany plac,

zwany foum. Pdobnie jak ag

ra pełnił on funkcje reprezen

tacyjne. Przy Forum Roma

num w Rzymie mieściły si(

sidziby k nobliwych insytu

cji jak kuria senatu, świątynia

westalek, a także wiele innych

świątyń, łuki yumfalne, hon

rowe kolumny oraz słynna

' Wyjątkowość stolicy Na

batejczyków, Petry, polegala

na tym, że miasto zostało wy

kute w skale, a dojście do nie

go tak utrudnione przez na

turalne załomy skalne, że nie

potrzebowało ono murów

-Szahrajn) i Nippur. Prawdopo

dobnie były one samodzielny

mi ośrodkami państwowymi

i religijnymi. Na ich obszaze

dnaleziono owiem ślady okr(

gów kultowych ze znajdujący

mi si( w samych centrach mo

numentalnymi świątyniami. Wo-

� Ważny element wystroju

fo rów, w tym najsłynniej

go Forum Romanum w Rzy

mie, stanowią łuki tryumfal

ne upamiętniające sukcesy

militarne cesarzy

� Miasta śedniowine,

jak Carcassonne we Fran

cj , mi ły cha r warow

ny-sym ol izowaly to m.in.

potę żne baszty zamków

wznoszących się w miej

scach strategicznych

ok. 7800 p.n.e. - powstaje najstarszy ośro

dek miejski na świecie- Jerycho

VI tys. p.n.e. - umiejętność wyrobu cegły

mulowej staje się powszechna na całym

Bliskim Wschodzie i w Egipcie

IV tys. p.n.e. - Sumerowie wznoszą sieć

miast w południowej Mezopotamii; naj

ważniejsze z nich to: Uruk, Eridu i ippur

III tys. p . n . e . - umiejętność budowy miast

dociera do Indii i na Kretę

ok. 2500 p . n . e . - w dolinie Indusu zostaje

wzniesione Mohendżo Daro, miasto mają

ce najdoskonalszy w owym czasie system

wodno-kanalizacyjny

V w. p.n.e. - Hipdamos z Miletu podaje

koncecję urbanistyczną miast opartych na

regulnym planie prostokąnym, o sieci pro

stopadłych ulic zorientowanych według sron

świata; miasta zbudowane według założeń

Hippodamoa zyskują w okresie hellenimu

miano miast na planie hippodamejskim

ok. 475 p . n .e. - Hippodamos opracowuje

na zlecenie Temistoklesa plan budowy ortu

w Pireusie

ok . 443 p . n . e . - architekt z Miletu wykonu

je projekt kolonii greckiej Turioj na Sycylii

IV/l II w. p . n .e. - na podstawie urbanistycz

nych założeń Hippodamosa zostaje wznie

sionych wiele miast hellenistycznych, jak

Aleksandria, Seleucja czy Antichia

I w. p.n.e. - Witruwiusz pisze "0 architek

turze", dzieło kodyfikujące całą wiedzę sta

rożytną o architekturze i budownictwie

IX-XII w . - w całej Europie upowszechnia

się typ średniowiecznego miasta, którego

cechą charakterystyczną jest zamek górują

cy nad pozostałymi budowlami i silne

umocnienia obronne

XVI w. - w Europie Zachdniej ojawiają się

piewze ia renowe, w których foty

je pybieają fomę systemu bastionów

XVII w. - w architektuze niepodzielnie

króluje barok; powstają miasta z szerokimi

bulwarami i ogromnymi ogrodami

XIX w. - tworzą się zręby nowoczesnego

miasta z podziałem na dzielnice i współ

czesną inrastrukturę miejską

usytuowaniu pałaców, koś

ciołów, rezydencji tak, aby

uzyskać jak najrozleglejsze

widoki. Ulubionym elemen

tem miejskiej architektury

stały się długie, szeokie bul

way i wielkie kompleksy odowe. W X wie

ku wyraźnie zaznaczył się podział miasta na

dzielnice według kryterium majątkowego, przy

czym śródmieście tradycyjnie pozostało dome

ną warstwy zamożniejszej. Powstały odrębne

dzielnice przemysłowe i zgrupowane wokół

nich kwartały bidoty. Zabudowa stała się cia

śniejsza i wyższa, choć wznoszono także luksu

sowe dzielnice rezydencji. Problem za-

tłoczonych ulic i otrzeba spraw

nej komunikacji wymagały pr

jektów nowych rowiązań urba-

nistycznych, jak miasto liniowe,

miasto ogród czy miasto pze

mysłowe.

Na początku XX wie

ku wiele miast buduje li

nie metra. Miasta zaczy

nają się rozrastać, wchła

niajc icia i ok

liczne wioski. Zmienia

się układ ulic na mniej

mównica - ostra. W wielu mistach ymskich,

aby wydzielić foum adminisracyjne, wnoszono

ddatkowo osobne place handlowe, k wanef

ra venaia. Secyficnym tyem miasta zymskie

go było miasto powstałe na planie obozu legio

nowego, otoczone czworobocznym murem

i najczęściej fosą. Przy forum takiego miasta

znajdowała się przede wszystkim komendantu

ra legionu i świątynia bóstwa- patrona od

działu. W samym mieście unkcjonował

ponadto ganizonowy szpital.

W l wieku p.n.e. doroek antycnej

wiedzy architektonicznej podsum

wał Witruwiusz w dziesięciotomo

wym traktacie "0 architekturze".

Niestety, dzieło na wiele stuleci

zaginęło i o z piewszy uka

ało się drukiem w 1486 roku.

Do tego czasu miasta wnoszo-

no zgdnie z lokalną adycją

budowlaną bądź przebu

dowywano dawne ośrodki

zymskie.

Układ miast średniowicznych

wynikał z ich obronnego charakte

u. Nad miastem najczęściej górował

zamek, całość zabudowy natomiast otacał

wieniec gubych murów. Układ ulic mógł być

regulny, częściej jednak pzybieał fomę całko

wicie swodną. Spzyjało temu zwłszca włą

canie w obręb murów miejskich rozbudowują

cych się pdgrdzi. Powstawanie miast w śd

niowieczu zależało niemal wyłącnie d dobrej

woli panującego, w którego gestii leżało nadawa

nie przywilejów lokacyjnych. A książęta chęnie

wystawiali owe dokumenty, zwłaszca na ałoże

nie miast na szlakach handlowych czy pzy ujściu

e, owój mist owim był miiem omyśl

ności ekonomicnej państwa. W tym okresie uli

ce, a nawet całe dzielnice miejskie skupiały war

sztaty określonego cechu, a w

kół głównego rynku koncenro

wał się najbogatszy patrycjat:

kucy, amatorzy i bankierzy.

Miasto renesansowe zacho

wało wprawdzie obronny cha

rakter, ale dawne wały i mury

zostały zastąpione pzez wysu

nięte fortyfikacje bastionowe.

Architekci starali się nadać uli

com regulany pzebieg, często

decydowali się na układ promie

nisty, przynajmniej w części

miasta, jak w niemieckim Mann

heim. W baroku urbaniści ule

gli estetycnym tendencjom epo

ki i dorądkowali plany miast

Ul ice miast ensan

wych by ły ee ż w �

h wnyh. Nat

miast fo rty fi kacje ograniczały się

pde im do nę ny ch mu

rów ufomowanych w ony

zagęszczony, powstają obwodnice i trasy pze

lotowe. Liczba mieszkańców miast wzrasta do

tego stopnia, że w poszczególnych dzielnicach

mieszkalnych nowe osiedla osiągają niekiedy

wielkość sporych miast. Zamożniejsze grupy

ludności pzenoszą się do zacisznych dzielnic

podmiejskich. Centrum stje się powoli ośrod

kiem administracyjno-handlowym. Twozone

są nowe miasta spełniające określone unkcje,

jak chćby niewielkie miasto Gander w Kana-

dzie, na Nowej Fundlandii, zbudowane dla pra

cowników miejscowego lotniska transatlantyc

kiego. Powstają iee i a

i, jksłynne Las Vegas pze

kształcone z inicjatywy ameykań

skiej maii z niewielkiej osady

w centum światowego hazardu.

Ale stare średniowieczne i rene

sansowe miasta ciągle stanowią

atrakcję turystyczną.

� Po l wojnie światowej Nowy

Jork sta ł się jednym z najwa ż

niejszych miast na świcie , zyskał

bowiem miano stolicy świato

wych in ansów. W jgo centrum

na Manhattanie, wśr d licznych

drapazy chmur , ma siedibę naj

więksa na świcie ie łda

ŻYCIE I TECHNIKA_2 - Budowle i transport lądowy.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: