1. Poznanie psychologiczne jako poznanie naukowe – wiedza naukowa versus wiedza potoczna i wiedza nienaukowa – zasada racjonalności w ujęciu Kazimierza Ajdukiewicza.
Aby poznanie można było uznać za naukowe, musi realizować określone cele, dwa rodzaje celów:
a) cele zewnętrzne – wynikają z funkcji, jakie pełni nauka w społeczeństwie (gdy jest stosowana do realizacji pewnych zadań teoretycznych lub praktycznych)
b) cele wewnętrzne – to cele jakie sobie uczony stawia w swej pracy badawczej - cele poznawcze.
Wiedza naukowa, jako w.racjonalna, w odróżnieniu do irracjonalnej, spełnia dwa kryteria:
· intersubiektywna komunikowalność rezultatu badawczego
· intersubiektywna sprawdzalność rezultat bad
oba kryteria składają się na zasade intersubiekt zwaną też słabą zasadą racjonalności
Intersubiektywna komunikowalność rezultatu badawczego - rezultat badawczy zostanie zakomunikowany w słowach rozumianych dosłownie, tj. bez przenośni, porównań i innych półśrodków przekazywania myśli, wraz z powszechnie przyjętym przez naukowców języku
Intersubiektywna sprawdzalność (kontrolowalność) rezultatu badawczego – oznacza, że o słuszności danego twierdzenia możemy się przekonać w każdy - badacz musi w sposób bardzo precyzyjny opisać w raporcie badań procedurę i warunki przeprowadzania eksperymentu.
Zasada racjonalnego uznawania przekonań (mocna zasada racjonalności – Kazimierz Ajdukiewicz) – mówi, iż powinniśmy uznawać twierdzenia na podstawie badań a nie dogmatów – im bardziej zawodny metodologicznie sposób uzyskania jakiegoś rezult bad, tym ostrożniej należy go interpretować . Każde twierdzenie powinno być potwierdzone eksperymentalnie. Twierdzenia bez poparcia empir mogą mieć charakter wyłącznie wskazówek heurystycznych.
Poznanie naukowe jest wiec INTERSUBIEKTYWNE, POWTARZALNE oraz ma IDEALIZACYJNY CHARAKTER.
2. Struktura procesu badawczego w psychologii - scharakteryzuj 8 etapów wg Jerzego Brzezińskiego.
1. Sformułowanie problemu badawczego oraz hipotezy badawczej.
Badanie naukowe zaczyna się od zwerbalizowania problemu naukowego w postaci pytania: „ Od jakiej ZN-X i jak, zależy dana ZZ-Y”. Czyli jakie ZN-X można uznać za istotne dla danej ZZ-Y, a przedewszystkim jaki jest charakter związku (zależności) łączącego zzY ze znX lub z wieloma Zn (zwykle liniowe lub nieliniowe-krzywe). Odpowiedź na pytanie badawcze to hipoteza badawcza.
2. Określenie obrazu przestrzeni zm istotnych dla zz oraz obrazu struktury przestrzeni zm istotnych dla zz.
Psycholog tworzy zbiór ZN uznawanych przez niego za istotne dla ZZ-Y które określa się mianem obrazu przestrzeni zmien istotnych dla zmienY. Zbiór ten zwykle różnie się od zbioru zmien defakto istotnych dla Y określanego mianem przestrzeni zmien istot dla Y.
Trafne rozpoznanie zb zmien istot dla Y umożliwia badaczowi poddanie ich efektywniejszej kontroli. Postep Bad można przedstawić jako łańcuch którego ogniwami są obrazy pzi dla zmienY o coraz większej trafności, tak że każdy następny jest coraz wierniejsza rekonstrukcją pzi dla zmienY.
Badacz ustala także porządek istotnościowy zmien w obrazie pzi dlaY tworząc obraz struktury przestrzeni zmien istot dlaY tworząc jej istotnościową strukturę.
Następnie rozpoznaje rodzaj struktury przestrzeni zmien istot dla Y Ponieważ zmien mogą oddziaływać na Y w izolacji albo wchodząc ze sobą w interakcje. Liczne Bad psychologiczne pokazują, iż rzeczywistość badana przez psych ma raczej charakter interakcyjny niż izolowany. Wybór interakcyjnego czy izolowanego obrazu struktury ma podstawowy wpływ na wybór zarówno badawczego jak i statystycznego modelu.
3. Operacjonalizacja zmiennych.
Nadanie zmiennym (które mają jeszcze status zmiennych teoretycznych) określonego sensu empirycznego czyli przekład z języka teoretycznego na język operacji pomiarowych – swoisty pomost łączący świat teorii psych ze światem faktów empirycznych. Narzędziami którymi najczęściej posługują się psycholodzy dokonując operacjon, to testy psycholog.
4. Wybór modelu badawczego.
Przystępując do zaplanowania badania empirycznego nastawionego na sprawdzenie hipotezy badawczej psycholog musi odwołać się do modelu badawczego. Istnieją 2 klasy modeli badawczych:
Model eksperymentalny zakłada manipulację zmiennymi niezależnymi istotnymi dla Y
Model korelacyjny - regresyjny nie zakłada manipulacji zmiennymi.
5. Dobór próby z populacji.
Na próbie badacz przeprowadza określoną procedurę sprawdzania hipotez wyprowadzoną z modelu eksperymentalnego lub korelacyjnego. Tylko próba pobrana z populacji z w sposób losowy jest w pełni reprezentatywną.
6. Wybór modelu statystycznego.
Po uporządkowaniu danych badacz dokonuje wyboru modelu statystycznego w ramach którego testowane będą hipotezy.
Modelowi eksperymentalnemu odpowiadają modele statystyczne: model testu t, model ANOVA/MANOVA.
Modelowi korelacyjnemu odpowiada model statystyczny wielokrotnej regresji/korelacji.
7. Akceptacja lub odrzucenie hipotezy.
Na tym etapie badacz podejmuje decyzję dotyczącą tego, czy sprawdzaną hipotezę można uznać za potwierdzoną czy niepotwierdzoną. W drugim przypadku badanie można uznać za zakończone niepowodzeniem.
8. Ocena, interpretacja i generalizacja rezultatu badawczego.
Badacz dokonuje oceny jakości metodologicznej przeprowadzonego badania oraz odpowiada na pytania: „Jakie jest znaczenie psychologiczne rezultatu badawczego?” oraz „Jaki jest zasięg sformułowanych wniosków?”.
2
3. Definicja zmiennej – klasyfikacja zmiennych niezależnych, istotnych dla danej zmiennej zależnej.
Zmienną definiujemy jako właściwość, która przyjmuje różne wartości dla obiektów których dotyczy. Zmiennymi są na przykład: płeć, poziom wykształcenia, neurotyzm, lęk, poczucie winy.
ZZ Y - zmien która jest przedmiotem naszego badania, której związki z innymi zmiennymi chcemy określić.
ZN X – zmien która oddziałuje na zmienną Y.
To czy dana zmien jest zależ czy niezależ wyznaczane jest przez kontekst pyt bad ( np.: IQ-ZN gdy szukamy determinant osiągnięć szkolnych / IQ-ZZ gdy pytamy o udział czynnika genetycznego i kulturowego)
zmienne niezależne
- nieistotne – z obojętne dla zz
- istotne – z powiązane ze zz na którą oddziaływają
z istotne można porządkować według siły ich oddziaływania
- zn główne – najsilniej oddziaływujące na Y
- zn uboczne
- zn ważne dla Y – z teoretycznie uzasadnione
- zn zakłócające – te które burzą jasny obraz zależności między zY i zmiennymi głównymi dla niej
- z zakłócające uniwersalne – oddziaływają w sposób stały na zz
- z zakłócające okazjonalne – losowe, trudne do przewidzenia
Dodatkowo zmien dzielimy na:
- kontrolowane - te których wpływ badacz jest w stanie uwzględnić w badaniu
- nie kontrolowane - te których wpływu badacz nie jest w stanie uwzględnić w badaniu
Klasyfikacja skal pomiarowych - Stevens
1.z nominalne – jakościowe, kategorialne
klasyfikacja od dwuwartościowych do wielowartościowych (płeć, miejsce zamieszkania) – pozwalają jedynie powiedzieć że dwie osoby SA jednakowe lub się różnią
2.z porządkowe – porządkuj wg przysługujących wartości
pozwalają porangować osoby w porządku np. malejącym – uporządkowanie może być całkowite <> lub częściowe ≤≥ gdzie dzielą się wspólną rangą
3.z interwałowe – przedziałowe
pozwalają stwierdzić o ile natężenie jakiejś zmiennej (x) jest < lub > ale nie pozwalają stwierdzić ile razy pod wzgl. natężenia danej zmien ktoś jest „gorszy” lub „lepszy” (°C)
4.z ilorazowe – stosunkowe
pozwalają stwierdzić ile razy ktoś jest „lepszy” lub „gorszy” pod względem natężenia danej zmiennej ( ile razy szybszy czas reakcji, ile razy cięższy)
4. Charakterystyka modelu eksperymentalnego. Objaśnij 3 kluczowe terminy: „manipulacja”, „kontrola”, „pomiar”. Omów zalety i wady planu Solomona.
Model eksperymentalny (E) to taki model sprawdzania hipotez o zależnościach między ZZ i ZNgłówną, który zakłada:
a) manipulację (pojęcie centralne odróżniające Bad eksperymentalne od innych Bad empirycznych) co najmniej jedną ZNgłówną – polega na przydzielaniu poszczególnych jej wartości osobom badanym z próby.
Przydzielanie to musi być losowe, nazywamy to randomizacją, dwie zasady randomizacji:
- losowe pobieranie próby z populacji co jest gwarancją reprezentatywności
- losowe przydzielania osób Bad do grup porównawczych co jest gwarancją uniknięcia czynnika selekcji
Niespełnienie wymogu randomizacji czyni plan eksperymentalny quasieksperymentalnym.
W najprostszym wariancie Modelu Eksperymentalnego, badacz manipuluje jedną ZNgłówną, która – w sposób naturalny albo wymuszony przez badacza – jest zmienną dwuwartościową („0-1”). Manipulacja w tym przypadku polega na tym, że badacz połowie osób (w sposób losowy) przydziela wartość „1”, a drugiej połowie – „0”.
b) kontrolę – mamy tu do czynienia z kontrolowaniem pozostałych zmiennych, ubocznych i zakłócających uznanych przez badacza za istotne dla ZZ.
kontrola ZN ubocznych:
- metoda ustalania stałej wartości danej zmiennej bądź dbając o to by w wyróżnionych gr rozkłady danej zmiennej były symetryczne (t istotności różnic między śr oraz t jednorodności wariancji np.t F)
- dobór osób w pary lub triady wg dyrektywy: zminimalizuj zróżnicowanie wew pary i maksymalizuj zróżnicowanie między parami.
c) pomiar – badacz dokonuje pomiaru zmienności ZZ, spowodowanej oddziaływaniem na nią ZNgłównej. Pomiar powinien być przeprowadzony na jak najwyższym poziomie, według skali, najlepiej ilorazowym lub interwałowym
ZALETY I WADY PLANU SOLOMONA
Plan Solomona – plan zerojedynkowy, czterogrupowy z dwiema grupami eksperymentalnymi i dwiema grupami kontrolnymi – z pretestem i posttestem w czterech grupach.
Plan czterogrupowy opracowany przez Solomona uznaje się za najlepszy, z metodologicznego punktu widzenia. Analiza danych może być dwojaka:
· tradycyjna – kombinacja porównań między- i wewnątrzgrupowych...
storagezone