Maria Konopnicka-Józik Srokacz.pdf

Maria Konopnicka

Józik Srokacz

Moim synom

Siedzieliśmy właśnie przy stole.

- Dzień był prześliczny, wrześniowy; mgły ranne wytarły

się około południa w słoneczną pogodę, w której bladawym,

już jesion zapowiadającym błękicie polatywały lekkie strzępki

pajęczyny. Przez otwarte okna widać było nad drogą złote

pyły wzbite przez pędzone do wody bydło, a w powietrzu,

nasyconym jędrną wonią świeżo zoranej ziemi, rozległo się

potężne porykiwanie buhaja. Było tak ciepło, że pszczoły na

późne gryki rojem szły, a drobniuchnc muszki wirowały

słupem w każdym słonecznym promieniu. Z ogrodu, gdzie

kilka kobiet zajętych było około warzywa, wpadały silne

zapachy kopru i przywiędłych liści; mały wiatr poruszał

firanki przynosząc z posieczyska wrzaskliwe gęganie

żerujących gęsi i echa nawoływań pastuszych.

Wszystkie te odgłosy, przeciągłe i urwane, silne i echowe,

roztapiały się w jednostajnym, miarowo wzbierającym i

opadającym huku i zgrzycie puszczonej w ruch młockarni, na

której odkrytym kieracie siedział Józik Srokacz gwiżdżąc

wesołym, ptasim niemal głosem.

Mimo dnia ciepłego odziany był w kożuch, bo jak go od

rana za chłodu włożył, tak mu się już potem i zrzucać nic

chciało. Luzem go wszakże puścił, rzemień na nim

rozpiąwszy i czapkę z daszkiem ze spotnialego czoła w tył,

na gęstwinę ciemnych włosów zsunął. Z batem tylko, na

cztery konie w lejc wyszykowanym. rady sobie jakoś dać nie

mógł i raz w raz go plątał stosując długość sznurka do

zaprzężonych po parze u długich dyszlów szkapiąt, którym

słomiane okulary porobił, że nic nawykłe były w kieracie

chodzić. Uszykował nareszcie bat i potrząsając nim z lekka,

przerywał sobie od czasu do czasu gwizdanie już po to aby

jakąś przypomnianą zwrotkę zaśpiewać, już aby na

ociągające się konie krzyknąć: - Wio, maluśkie!... wista!

wio!...

Z otwartej na ścieżaj stodoły buchał gwar zmieszanych

głosów. Dziewczęta podniecane gwizdaniem Srokacza, który

jedynakien. u matki wdowy był i sześć morgów gruntu, teraz

w dzierżawę oddanych, dziedziczył, prześcigały się w robocie,

śpiewaniu i żartach. Podwórze było tak blisko, że wszystko to

można było widzieć i słyszeć przez otwarte okna jadalni.

Przy stole niemniej było gwarnie i wesoło. Panowie wrócili

właśnie z polowania, każdy więc z nich miał w pogotowiu

jakąś nadzwyczajną historię o swoim bezprzykładnym

nieszczęściu albo powodzeniu. Dwa piękne wyżły kręciły się

koło stołu kładąc swe lśniące łby na kolana myśliwych i

patrząc na ich twarze swymi rozumnym,! oczami.

Właśnie się był rozognił spór o dobroć użytej do

dzisiejszych popisów broni. Dziwna rzecz... Nie interesował

on mnie w najmniejszej mierze, a jednak z zupełną

dokładnością odbił się w mojej pamięci.

- Jak Matkę Boską Ukrzyżowaną kocham! - wołał gruby

szlachcic, który na uunkcie zaklęć miał różne swoje

oryginalności - jak Matkę Boską Ukrzyżowaną kocham, tak

fuzyjka pana Michała nicpotem! Na oko cacko, ani stówa,

buzi dać, ale do ręki...

Tu ścisnął ramionsa, wysunął spomiędzy nich głowę, wydął

dolną wargę i tuż pod pachami rozłożył obie dłonie; miało to

oznaczać zupełne zwątpienie o przymiotach fuzji pana

Michała.

- O, ho! ho!... - roześmiał się tubalnie pan Michał. - Już

tylko sąsiad dobrodziej o mojej fuzji nie gadaj! O wszystkim

możesz rozprawiać sąsiad dobrodziej, nawet o polityce

chińskiej i zaćmieniu księżyca, tylko nie o mojej lefoszówce;

na tym się trzeba znać, mości dobrodzieju!

- Znać! znać!... Cóż tam za straszna historia znać się na

tym? Lefoszówka! Wielkie rzeczy? Ja z moją kozią nogą...

- Za pozwoleniem! - wtrącił się ktoś trzeci. - Pańska kozia

noga dobra na...

- Na co dobra, to dobra! Jak w moim ręku, to na "wszystko

dobra. Rękę trzeba mieć i oko - ot co!

- Ale, co tam! - huczał poruszony do żywego pan Michał. -

Sąsiad dobrodziej porządnej fuzji w ręku widać jeszcze nie

miałeś. Moja lefoszówka...

- Pfi! - odciął się przerywając gruby szlachcic. - Wielka

parada lefoszówka! Mój ekonom lefoszówkę ma, a Biernacic i

tak jeszcze nie targuje! Jak Matkę Boską Ukrzyżowaną

kocham, tak prawda!

Śmiech buchnął dokoła stołu, po czym zaczęto brać

wniesioną potrawę, i to spór przerwało...

W tej chwili płowy motyl przez okno wpadł i krążąc nad

stołem uderzał miękkimi skrzydłami w rżniętą, odbijającą

promień słoneczny karafkę.

- Omacnica! - przemówiło jedno z dzieci wyciągając rękę,

by go spłoszyć.

- Trupia główka! - odezwało się drugie.

Przy stole zrobiło się tak cicho, że wyraźnie słychać było

niezmiernie szybkie bicie skrzydeł motyla na tle westchnień i

sapań huczącej młockarni i Józikowego gwizdania. Naraz

gwizdanie owo urwało się w pół taktu, a Józik krzyknął

niecierpliwie:

- Prr!... Prrr!... A bodaj cię...

Maszyna huczała dalej. Zdawało się, że wszystkie tryby jej

kół jęczą i zgrzytają w jakimś niezmiernym bólu.

- Prrr!... A prrr!... - ozwał się znowu gniewny głos Józika. -

A żeby was choroba... A prrr!... - zawołał raz jeszcze

przeciągle. Wyraźnie czuć było jakby jakiś przestrach w tym

wołaniu.

Podniosłam ku oknu głowę, gdy wtem uderzył w powietrze

krzyk ostry, urwany, krzyk śmiertelnej walki i trwogi.

- Reta! Reta! - wrzasnęły jednocześnie prawie zmieszane

ludzkie głosy. Maszyna przestała huczeć, stanęła...

Zerwaliśmy się od stołu, jedni biegli do sieni, drudzy do

okien - myślano zrazu, że gore... Od stodół biegła Ulina z

rękami wyciągniętymi przed sobą i okropnym wrzaskiem.

- O, Jezu, Jezu, o, Jezu!... O, Jezu, Jezu!...

- Co to? Co się stało?

- Józik... O, Jezu, Jezu!... Józik. Józikowi rękę urwało!...

Rzuciliśmy się w podwórze.

Podwórzem - nigdy nie zapomnę tego widoku - podwórzem

jak wicher leciał Józik, wprost na studnię, lejąc za sobą krwi

strugę i rycząc nieludzkim głosem. Nim go zatrzymać

zdołano, do studni dopadł, okręcił się, za piersi chwycił i

runął w sam środek stojącej u poidła kałuży. Tu omdlał.

Długa chwila upłynęła, zanim z kupy głów, nad kałużą

schylonych, wynurzyło się trzech parobków niosących Józika.

Teraz można go było lepiej widzieć. Głowę miał zwieszoną,

oczy zamknięte, wargi sine, szczęki przykro ściśnięte, twarz

śmiertelną prawie. Bez kożucha był i lejbik razem z koszulą

zerwany z piersi przez połowę; u prawego, tuż przy karku

naprędce chustkami przewiązanego ramienia, wisiały krwawe

mięsa w długich strzępach. Drugą, zwisającą bezwładnie

rękę podtrzymywał jeden z mężczyzn za grupą tą idący.

Spora gromadka ludzi otaczała niosących Józika, a cicho było

tak jak za pogrzebem.

- W prawo! do oficyn! - zabrzmiała krótka komenda

gospodarza - i znów cisza.

Jedna z dziewuch zaszlochała głośniej.

- Baby, precz! - odezwał się rozkaz stłumionym wydany

głosem - i uciszyło się znowu.

Weszli w sień niską, ostrożnie przestępując próg wysoki i

schylając głowy.

Przed studnią stała kałuża krwi, w której nagle stu

promieniami przejrzało się słońce; drugą taką piła chciwie

ziemia spod kierata, od którego mały chłopak pośpiesznie

odprzęgał konie.

Posyłano je z bryczką po felczera i doktora.

- A już to ja - mówił zgryziony gospodarz wróciwszy z

oficyn i cisnąwszy czapkę na stół - zawsze mam takie

szczęście! Co sobie do tej fornalki chłopaka dobiorę, to mi go

jakieś licho weźmie. Miałem Jędrka, ożenił się w grunt,

miałem Szymka, do wojska poszedł. A już mi się też szykuje

jak Żydowi rola!

- A ja powiem sąsiadowi - rzekł gruby szlachcic - że mi się

to wszystko wyśniło. Śniła mi się dziś sól. A jak mi się tylko

śni sól, regularnie, jak zapisał, wiadomości o czyjejś śmierci

spodziewać się mogę. I to jeszcze nie była taka biała sól,

niby warzonka, ale czarna, w bryłach, z ziemią. Oho - myślę

sobie, jakem się obudził - pewno chłop jaki umrze. Jeszcze

rachowałem, że może stary Bugaj, wie sąsiad, ten, co z

brzega od Piotrycha siedzi, bo przychodził niedawno po

proszki... Kiedy to nawet - powiadam sąsiadowi - jak mi

klacz, wie sąsiad, Jochymka, ta dyszlowa,, com nią w zesłym

roku jeździł, padła, to mi się także sól śniła, jak Matkę Boską

Ukrzyżowaną kocham, tak prawda!

- I jakimże się to stało sposobem? - zapytał jeden z

mężczyzn puszczając kłąb dymu z cygara, które w oficynie

zapalił, bo mu się niedobrze na widok krwi zrobiło.

- A takim, że ten gałgan Jasiek spędził ją do piany, a

potem...

- Ale ja się nie o klacz, tylko o tego chłopaka pytam!

- A cóż! - rzekł gospodarz, który stroskany w okno patrzał.

- Najpierw mu się w tryby bat wplątał, a kiedy go wyciągał,

chwyciło kożuch i rękę. - I nie mógł zatrzymać koni?

- A nie, mógł. Krzyczał, powiadają, ale to tam dość, jak się

raz obróci...

Machnął ręką i westchnął.

- Szczególny wypadek! - wtrącił gość palący.

- A ja powiadam sąsiadowi dobrodziejowi - mówił gruby

szlachcic - że wszystkie te machiny to diabła warte. Dawniej

chłop cepem walił - i dobra. A teraz...

- Ba! pańszczyzna była! Z pańszczyzną każdy był mądry.

Najgłupszy szlachcic...

- O, ho, ho!... - przerwał grubas - byli i oni mądrzy! Póki

była pańszczyzna, przy każdym chłopie ekonoma trzeba było

stawiać. Nie ma pańszczyzny - płacić sobie każą jak

urzędnik! w biurze. O, ho! ho!... Mądry to naród!

- Ale, to, powiadam sąsiadowi - przemówił znów gospodarz

- trzeba na to wszystko mojego szczęścia. Akurat w

przeszłym tygodniu nie było jednego dnia młócki, myślę więc

sobie: każę kierat deskami obić. Zawsze to ostrożność nie

zawadzi. Jużem miał trzyrublówkę w ręku i chciałam zawołać

fornala, kiedy diabli nadali Brysia z Uniejowa, wie sąsiad,

tego czarnego. Zagadałem się, bo Żyd wracał z Łowicza i, jak

to sąsiad wie, przy gawędzie zupełnie mi wywietrzało z

głowy. Teraz mię gryzie...

Znów głowę odwrócił do okna i patrzył w niskie, ciemne

drzwi oficyn, przed którymi na żółtym, świeżo z rana

usypanym piasku widać było wielkie, rude plamy.

- Iii... Co tam gryzie! - pocieszał gruby szlachcic. - Żeby

tak człowiek wszystko do głowy dopuszczał, toby zwariować

trzeba. Jak Matkę Boską Ukrzyżowaną kocham, tak prawda!

A gdzie sąsiad dobrodziej po deski chciałeś posłać? - zapytał

po chwili, jakby uderzony nową jakąś myślą.

- Na Spendoskie...

- No, to widzi sąsiad, że czyby sąsiad był posłał na

Spendoskie, czy nie posłał, to byłby jeden skutek, bo na

Spendoskim calówek brakło, a za tamte szelma Żyd zdziera

po trzy trojaki za łokieć. Kto by mu płacił! A toć by takie

obicie kierata bajońskie sumy kosztowało! To by nie trzy

ruble, ale pięć rubli było mało!

- Ale naturalnie! - potwierdził pan z cygarem.

- Zresztą, czy deski były, czy nie były, jak mi się tylko sól

śniła, to musiał być wypadek. Czy tu, czy u mnie w domu -

musiał być! To już sobie sąsiad dobrodziej wyperswaduj!

Gruby szlachcic uderzył ręką w stół, aż szyby brzękły.

Gospodarz wszakże nie wychodził ze swego frasobliwego

zamyślenia.

- I jak to zawsze - rzekł po chwili - w drogę coś

człowiekowi wleźć musi. Miałem akurat jutro do Kalisza

jechać, bo mam tam w jednej sprawie termin na

dwudziestego, a tu, masz diable kaftan! Licho wie... Może

trzeba będzie jeszcze do Łęczycy po drugiego doktora

posłać...

- O, ho! ho!... - zawołał milczący dotąd pan Michał - po

drugiego! Zaraz po drugiego! Może do Warszawy jeszcze

sąsiad poślesz po Konińskiego! A cóż to, ten z Uniejowa zły?

To sąsiad myślisz dwóch doktorów do jednego chłopa

sprowadzać?

Był tak oburzony i zirytowany, jakby owo sprowadzenie na

własny jego koszt odbywać się miało.

- No - mówił usprawiedliwiając się gospodarz - zawszeć to

przecie człowiek. Nisch będzie, jak chce, trzeba go ratować.

Zawsze on już trzeci rok u mnie służy, pracuje...

- Pracuje, bo mu sąsiad płacisz! Wielka parada, że chłop

pracuje! Nie będzie pracował tu, to będzie pracował gdzie

indziej. Cóż to, on sąsiadowi darmo pracuje czy co?

- Darmo, nie darmo. Aleć zawsze obowiązek jest...

- No, to go też sąsiad spełniasz. Posłałeś po doktora, po

felczera, na pościeli leży, na materacach... Sąsiad może

myślisz, że jak ozdrowieje, to ci będzie za dwóch robił?

Szczególną wdzięczność okaże? Śmiej się sąsiad z tego! Jak

ozdrowieje, to najpierw nie będzie nawet za jednego robił, bo

choćby i poradził, to zawsze zmówi na to, że kaleka, a po

wtóre, jak się zdarzy okazja, to tak samo będzie jedną ręką

kradł, jak dotąd kradł dwoma.

- Prawda! Jak Matkę Boską Ukrzyżowaną kocham, tak

prawda! - roześmiał się gruby szlachcic z doskonałym

zadowoleniem z powyższych uwag.

- No tak, widzi sąsiad - rzekł po chwili gospodarz - ale ten

z Uniejowa młody, niedoświadczony, a w Łęczycy jest dobry

operator; zawsze szkoda chłopaka...

- Ale zmiłuj się, sąsiad - przerwał zgryźliwie pan Michał -

taka kuracja to nie chi-chi! Sąsiad będziesz przynajmniej

przez dwa dni fornalkę w rozgonię trzymać. A lekarstwa, a

diety, a felczer jeszcze! To gruby kusz!

- Licho nadało! - rzekł gospodarz i cmoknąwszy

niecierpliwie językiem, trzasnął w palce.

W tej chwili zaturkotało pod Murowańcem i psy

karczmarskie drogę oszczekiwać zaczęły. Doktor z Uniejowa

przyjechał. Panowie wyszli przed dom, ruch się zrobił w

oficynie.

Młody doktor kazał przede wszystkim usunąć gromadę

bab, które się tam były w sieniach zebrały cisnąc jedna przez

drugą i lamentując głośno; obrzucił potem wzrokiem pokój.

- Łóżko wprost okna przesunąć - rzekł krótko. - Płótno

jest, woda ciepła jest. To dobrze. Zwrócił się do gospodarza.

- Będzie pan łaskaw kazać tu przyjść jakiemu roztropnemu

i silnemu człowiekowi.

Zawołano karbowego. Wszedł we drzwiach zgarbiony, a

gdy się wyprostował, do niskiego pułapu prawic sięgał głową.

Był to najtęższy chłop z całej dworskiej służby. Rudo zarastał

i miał pozór pnia z gruba ociosanego. Zdawał się też

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: