drukowac!.doc

ODKRYCIA GEOGRAFICZNE

Przyczyny:

·          decydujący był postęp techniczny w żegludze morskiej. Od XII w. ulepszony ster (stewa tylna steru zastąpiła wiosło sterowe). Busola magnetyczna prawdopodobnie zapożyczona z Chin za pośrednictwem Arabów – ograniczyła konieczność domyślania się pozycji tatków. Kompas. Astralogium i kwadrat – pojawiły się przyrządy do obserwacji z plecami zwróconymi do słońca

·          trzy okręty: cztero- i pięciomasztowe o kombinowanym ożaglowaniu czworokątnym i łacińskim, które były w stanie żeglować pod wiatr zastąpiły galery wiosłowe wyposażone w pomocnicze żagle używane w handlu morskim w średniowieczu. Statki budowano większe, podatniejsze na manewrowanie, bardziej zdatne do żeglugi i o większej ładowności, co umozliwiało dłuższe podróżowanie

·          orientację na morzu umożliwiały coraz dokładniejsze mapy wód okalających Europę i Afrykę północną (kartografia- domena włochów później hiszpanów). XII w. pojawiły się również atlasy – 8 kartek. XV – posuwali się coraz dalej na południe wzdłuż wybrzeży Afryki.

·          Henryk Żeglarz – młodszy syn króla Portugalii – poświęcił życie eksploracji wybrzeży afrykańskich – uważał, że w nowo odkrytych krajach są chrześcijanie i że będzie można sprowadzać tam towary. Chciał się dowiedzieć jak daleko sięga władza niewiernych i wierzył, że jakis władca zechce pomóc w walce z niewiernymi:

✔      rozszerzyć wiarę

✔      potrzeby gospodarcze skłaniały do wypraw. Towary wschodnie: korzenie, tkaniny jedwabne, przyprawy były poszukiwanym towarem. Handel ze wschodem – cały szereg trudności:

✗      pośrednictwo arabów i turków było bardzo kosztowne.

✗      XV w. na skutek rozpadu państw mongolskich doszło do ograniczenia handlu Europy z Chinami i Indiami. Antagonizmy państw chrześcijańskich z Turkami spowodowały załamanie się handlu odbywającymi się szlakami komunikacyjnymi Azji Mniejszej i Persji.

·          XIV – pierwszy etap intelektualnego przebudzenia Europy; wzrost ciekawości człowieka, cheć poznania nowych niezbadanych części nowego świata.

·          Pierwsza połowa XV w. - heliocentryczna teoria Kopernika. Stopniowo upowszechniło się przekonanie, że ziemia jest okrągła – poglądu powszechnego w starożytności. Myślano, że jest znacznie mniejsza niż jest w rzeczywistości.

·          Ludzie myśleli, że na ziemi jest znacznie więcej lądów niż wód

·          Przesłanki społeczne, polityczne i religijne, w tym znaczny przyrost ludności  europejskiej, chęć ucieczki przed prześladowaniami, narodowe ambicje, rządza przygód i sławy, pragnienie nawracania na chrześcijaństwo.

·          XV w – reconquista – wyzwolenie Hiszpanii z rąk Arabów. 1492 – upadek ostatniej twierdzy mauretańskiej – Grenady – walka z Arabami – 5 wieków; powstanie warstwy tzw. HIDALGÓW drobnej szlachty zajmującej się wojną – z nich zaczeli rekrutować żeglarze.

Odkrycia Geograficzne:

·          Henryk Żeglarz – za jego życia wyprawy na:

✔      Azory

✔      Madarę

✔      Wyspy Karaibskie

✔      po przybyciu do portu w 1441 – statków ze złotem i niewolnikami – otrzymał sankcę papieską na posiadanie nowych terenów w Afryce.

✗      1471 portugalczycy zajęli Tangen

✗      1492 Zatoka Gangeska, Kongo

✗      1488 Bartłomiej Dias – Przylądek Dobrej Nadziei

·         

Łączono na mapach z Azją (stąd tzw. Nowy Świat nazwa Indie Zachodnie).

Amerigo Vespucci (1507) na jego cześć nazwa Ameryki. Dowiedzieli się, że Kolumb odkrył zupełnie nowy teren

·          przełomowe znaczenie dla odkryć geograficznych miała wyprawa Kolumba sponsorowana przez Izabele królową Hiszpanii. 1492 – Kolumb dotarł do wysp Ameryki Środkowej, odkrył:

✔     

Kubę

✔      Jamajkę

✔      Tynidad

✔      Wybrzeża Wenezueli

✔      Honduras

✔      Korsykę

·          1497 – 1500 Vasco da Gama – pierwszy europejczyk, który wokół Afryki dopłynął do Indii (1498 r. - do Kalifatu na Wybrzeżu Malabarskim)

·          XVI wiek Hiszpania i Portugalia – ogromne obszary Ameryki, Afryki i Azji w celu złagodzenia antagonizmów między Hiszpanią i Portugalią. 1494 – układ w Tordesillas – wytyczenie linni przebiegającej z północy na południe Oceanu Atlantyckiego (na zachód – Hiszpania, na wschód – Portugalia) – nie przestrzegano jej.

·          1519 – Magelan wyruszył (w służbie króla Hiszpanii) celem wyprawy było znalezienie przejścia z Atlantyku do Indii – była ona pierwszym empirycznym dowodem na kulistość naszej planety.

·          Inne kraje – próby kolonizacji

✔      Holendrzy na przełomie XVI i XVII w. Zaczeli konkurować z Portugalczykami o wpływy z handlu z państwami Azji Południowej i Południowo-Wschodniej. Opanowali m.in. Przylądek Dobrej Nadziei, Cejlon. 1626 – założyli Nowy Amsterdam – później Nowy York – 1664 utracony na rzecz Anglii. Zasługi w poznawaniu świata – pierwsza połowa XVII w. Abel Tasman opłynął Australię i odkrył wyspy wokół tego kontynentu.

✔      Francja. Pierwsza połowa XV w. - uzyskała pierwszeństwo w handlu na afrykańskich wybrzeżach Moża Śródziemnego. 1535 – posiadłościaami francuskimi stała się tzw. Arkadia (pograniecze USA i Kanady) – Nowa Funlandia i Labrador – zwane Nową Francją. XVII w. Dorzecze Missisipi, czyli Luizjana (określenie na cześć króla Ludwika XIV), ale osadnictwo angielskie przeszkodziło w połączeniu terenów francuskich w jedną całość. 1763 Francja utraciła na rzecz Anglii prawie całe wcześniej zdobyte tereny Kanady. 1714 – na rzecz Anglii – posiadłości nad Zatoką Huddson. Straty w Ameryce rekompensowała sobie zdobyczami w Indiach (XVII znaczna część Dekanu), ale w XVIII w. również z tamtąd wyparła ich Anglia.

✔      Anglia – kolonizacja Ameryki Północnej – edykt króla Jana I – przyznaje wszystkim prawo do własności ziemi i zakładania osad na północ od 40 równoleżnika. W XVIII w. - powiększają się wpływy w Ameryce Południowej. 1713 – traktat w Utrechcie – Anglicy najwyższe uprzywilejowanie w handlu i przewozie niewolnieków do kolonii hiszpańskich. 1654 – Portugalia w traktacie pokojowym przyznała Anglii prawo handlu z Brazylią i innymi swoimi koloniami. Dzięki temu w XVIII w. Anglia największą potęgą świata (osadnictwo).

SKUTKI EUROPEJSKIEJ EKSPANSJI KOLONIALNEJ

1. napływ produktów kolonialnych nie od razu osiągnął masowe rozmiary ponieważ:

·          trudności transportowe

·          ograniczenia podaży w celu powiększenia zysku

·          kontrola państwa nad ich sprzedażą poprzez wyznaczanie tylko wybranych portów do których mogły zawijać statki z ładunkiem z kolonii.

Sprowadzano:

✔      powiększył się asortyment ptactwa domowego (amerykański indyk, nowe gatunki gęsi i kaczek)

✔      futra i czapki bobrowe – północnoamerykańskie

✔      wschodnie tapety i inne atrybuty luksusu (złote rybki z Chin lub kauczuk naturalny)

✔      surowce kolonialne z których w Europie wytwarzano – wyrób cukierków, czekolady, perfumy, kosmetyki

✔      cukier – zastąpił droższy miód

✔      herbata – Daleki Wschód

✔      tytoń i tabaka

✔      kawa

✔      kakao – Afryka

✔      kukurydza

✔      ziemniaki

✔      pomidory

              cukier trzcinowy i kawa zaczęły się upowszechniać w Europie po zorganizowaniu uprawy               plantacyjnej krzewu kawowego i trzciny cukrowej na wyspach środkowoamerykańskich i na               stałym lądzie.

              Egzotyczne barwniki takie jak indygo i koszenila sprawiły, że tkaniny europejskie nabrały               weselszych barw i sprzedawały się lepiej zarówno w Europie jak i w krajach zamorskich

2. rozszerzenie ryknów zbytu na starym kontynencie
3. wzrost ilości kruszców szlachetnych – rewolucja cen. Od ilości posiadanych zapasów srebra i złota zależał dobrobyt nie tylko jednostek lecz całych narodów. Napływ złota, a zwłaszcza srebra z kolonii hiszpańskiej w dużym stopniu wpłynął na zwiększenie w Europie podaży monet – tak, że w XVI w. ich liczba się potroiła. Rezultatem był długotrwały (choć nie regularny) wzrost cen (był to czynnik znaczący choć nie jedyny – psucie pieniądza, monopolizacja handlu, intensyfikacja obrotów gospodarczych, nieurodzaje, wojny, rozrzutność bogatych ludzi
4. przyspieszenie akumulacji kapitału handlowego – rewolucja cen
5. rozwój przemysłu w Europie Zachodniej. We Francji rozwinęła się na szeroką skalę produkcja cukru z melasy cukrowej przywożonej z kolonii. Na bazie surowcowej pochodzenia kolonialnego zaczeły się rozwijać różne inne przemysły. Zaczęło się rozwijać przetwórstwo surowców kolonialnych – wyrób cukierków, czekolady, perfumy, kosmetyki. Kolonie stały się chłonnym rynkiem zbytu dla rzemiosła i manufaktur w metropoliach, skąd:
6. 1. 1. 1. 1. 1. 1. 1. 1. broń
                        2. narzędzia
                        3. sprzęt
                        4. statki
                        5. tkaniny
                        6. przemysł metalowy (gwoździe)
7. przyrost ludności w Europie. Po odkryciach znacznie zmalało znaczenie żywnościowych ograniczeń hamujących przyrost ludności w krajach, które posiadały kolonie, nadwyżki ludności mogły bowiem emigrować na obszary zamorskie w poszukiwaniu pracy i lepszych warunków materialnych
8. pogłębienie różnic klasowych w społeczeństwach europejskich. Eksploatacja i akspansja kolonialna wpłynęły na zaostrzenie sprzeczności klasowych w społeczeństwach europejskich, a zwłaszcza na podział na biednych i bogatych, wzrost cen i handlowe spekulacjie stwarzały warunki sprzyjające powstawaniu i powiększaniu się majątków włascicieli statków, kupców, bankierów i lichwiarzy, a także zajmujących się zarządzaniem koloniami funkcjonariuszy królewskich, awanturników i najemnych rabusiów. Pogorszyło się położenie: ludnosci utrzymującej się z pracy własnych rąk, najuboższych grup w miastach i na wsi – których płace coraz bardziej pozostawały w tyle za rosnącymi cenami
9. zmiany w układzie stref handlowych. Odkrycie drogi na wschód wokół Afryki + podbój Egiptu przez Turcję (1517) = spadek handlowego znaczenia Morza Śródziemnego jako pomostu w handlu Zachodu ze Wschodem. W ciągu XVI i XVII w. centrun europejskiego handlu – Atlantyk + Morze Północne. Zachamowanie rozwoju gospodarczego takich portów śródziemnomorskich jak:

·          Wenecja

·          Genua

·          Florencja

·          Marsylia

·          Barcelona

              Upadek i likwidacja Hanzy – średniowiecznego związku handlowych miast               północnoniemieckich (1669 – ostatni sejm miast hanzeatyckich). Przyczyniły się też               postanowienia pokoju westfalskiego (1648) na mocy, którego ujście rzek niemieckich               dostały się w obce panowanie.

              Dynamiczny rozwój nowych ośrodków światowego handlu:

·          Lizbona w Portugalii

·          Kadyks w Hiszpanii

·          Sewilla w Hiszpanii

·          Antwerpia w Holandii

·          Amsterdam w Holandii

·          Hawr we Francji

·          Bordeaux we Francji

·          Londyn

·          Bristol w Anglii

9. przeobrażenia gospodarcze i społeczne nowo poznanych i opanowanych obszarów – Ameryki, Afryki, Azji wraz z coraz bardziej masowym napływem osadników z Europy zaczął się proces eksterminacji rodzimej ludności (zwłaszcza Indian i Murzynów) z których usiłowano zrobić bezpłatną siłę roboczą. Wyniszczaniu tubylców i ich eksploatacji towarzyszyła likwidacja rodzinych cywilizacji oraz stopniowa infiltracja europejskiej kultury. W wyniku przekształceń niektórych ludów w niewolników doszło do wyludnienia wielkich obszarów Afryki i przemieszania się grup etnicznych. W Ameryce Południowej i Środkowej dośc wcześnie zaczynał się proces integracji miejscowej ludności i białych osadników, a z czasem również Murzynów. W rezultacie tych przemian wykształciła się nowa warstwa społeczna w koloniach hiszpańskich:

·          Kreolów – ludność biała urodzona na kontynencie amerykańskim

·          Metysów – mieszańcy białych z Indianami

·          Fidalgos – arystokracja, plantatorzy wywodzili się spośród Portugalczyków jak i Kreoli

10. doprowadziły do włączenia opanowanych obszarów w orbitę europejskich stosunków gospodarczych – w Ameryce zaczęła stopniowo upowszechniać się uprawa zbóż i hodowla nieznanych tak europejskich zwierząt domowych (Indianie prekolumbijscy z Ameryki nie udomowiali zwierząt z wyjątkiem psów i lam):
11. 1. 1. 1. 1. 1. 1. 1. 1. konie
                         2. kozy
                         3. krowy
                         4. owce
                         5. trzoda chlewna
                         6. drób

              wraz z napływem białych osadników do kolonii w coraz szerszym zakresie stosowane były               europejskie środki i formy produkcji (na ogół nie przyczyniało się do poprawy bytu               ludności tubylczej – wszystkie niemal zyski zagarniali kolonizatorzy) – zysk z eksploatacji               tych terenów miało zwiększyć wprowadzenie monokultury (gospodarka plantacyjna), np.               Hiszpanie w przeciwieństwie do Portugalczyków przede wszystkim kolonizowali i               zasiedlali podbite terytoria. Przynosili ze sobą europejskie techniki, wyposażenie i               instytucje (łącznie z religią – którą narzucili miejscowej ludności), wprowadzili uprawę               roslin jadalnych nie znanych wcześniej na półkuli zachodniej (łącznie z pszenicą i innymi               zbożami – oprócz kukurydzy bo tą przeniesiono do Europy)

11. w sumie odkrycia geograficzne i ich następstwa zwiększyły i ugruntowały przewagę gospodarczą krajów Europy Zachodniej nad krajami środkowo- i wschodnioeuropejskimi – porty krajów europy zachdniej stały się oknami Europy na nowe coraz lepiej pozanawane i intensywniej eksploatowane obszary świata i im przypadały główne zyski z tej eksploatacji
12. przybycie białego człowieka i towarzyszących mu zarazków (ospy wietrznej, tyfus, odra, grypa itp.) przyniesione do ameryki niosą śmierć tubylców – doprowadziło to do znacznego zredukowania ludności tubylczej z liczącej około 25 milionów do zaledwie kilku milionów pod koniec XVI w. - chcą zaradzić brakowi rąk do pracy Hiszpanie już w 1501 roku zaczeli sprowadzać na półkule zachodnią niewolników a Afryki
13. budownictwo okrętów.

Rewolucja cenowa:

Napływ złota, a zwłaszcza srebra z kolonii hiszpańskich, w dużym stopniu wpłynął na zwiększenie w Europie podaży metali do bicia monet, tak że ich liczba w XVI wieku potroiła się. Władcy Hiszpanii próbowali zakazać eksportu sztab złota i srebra, ale okazało się to niemożliwe. Działali oni na własną szkodę, wysyłając ogromne ilości złota i srebra do Italii i Niderlandów, aby spłacić swe długi i finansować nie kończące się wojny. Z tych krajów, a także z samej Hiszpanii w ramach kontrabandy, metale szlachetne rozprowadzano po całej Europie. Natychmiastowym i oczysistym rezultatem tego był spektakularny i długotrwały (choć nieregularny) wzrost cen. Pod koniec XVI wieku ceny były trzy- lub czterokrotnie wyższe niż na początku tego stulecia. Wzrost cen róznił się w zależności od regionu i grupy towarów. Ceny rosły szybciej w Andaluzji, której porty były jedynymi legalnymi portami przeładunkowymi złata i srebra z Ameryi, niż na obszarze odległej i zacofanej Rusi. Ceny artykułów żywnościowych, szczególnie zboża, mąki i chleba, również rosły szybciej niż ceny innych towarów. Zazwyczaj wzrost płac następował o wiele wolniej niż wzrost cen towarów, w wyniku czego dochodziło do znacznego spadku płac realnych.

Zjawisko rewolucji cen wywołało niezliczone, pozornie ciągnace się bez końca i nie prowadzące do niczego dyskusje akademickie dotyczące jego mechanizmów, konsekwencji, a nawet przyczyn powstania. Należy zwrócić uwagę na to, że wzrost produkcji srebra w Europie Środkowej rozpoczął się pod koniec XV wieku, a import złota z Afryki przez Portugalczyków zwiekszył ilość pieniądza w obiegu i przyczynił się do wzrostu cen. Obniżanie wartości pieniądza przez niezamożnych i pozbawionych skrupułów władców stymulowąło wzrost cen nominalnych. Twierdzono, że wzrost liczby ludności był znacznie ważniejszym czynnikiem niż zwiększające się rezerwy monet przy rosnących cenach, ale przeoczono tu istnienie różnicy pomiedzy ogólnym (przeciętnym) poziomem cen a cenami porównywalnymi. Rewolucji cen przypisano liczne konsekwencje – od ubożenia chłopstwa i szlachty do powstania kapitalizmu.

Z perspektywy czasu wydaje się, że wiele konsekwencji rewolucji cen znaznie wyolbrzymiano lub mylnie z nią łączono. Pomimo że procentowy wzrost cen w XVI wieku był impponujący, to jednak blednie on w porównaniu z rocznym wzrostem cen, jaki nastąpił w drugiej połowie XX wieku. Znaczne wahania krótkoterminowe – zarówno w dół, jak i w górę – prawdopodobnie spowodowały więcej złego niż powszechna, długotrwała inflacja. Nie ulega wątpliwości, że rewolucja cen, podobnie jak inflacja, przyczyniła się do redystrybucji dochodów i bogactwa zarówno wśród jednostek jak i całych grup społecznych. Ci, których dochody zmieniły się elastycznie wraz z cenami – kupcy, właściciele manufaktur, posiadacze ziemscy gospodarujący we własnych dobrach, chłopi z chronionym prawem własności i produkujący na sprzedaż – skorzystali na tym kosztem utzymujących się z pensji oraz tych, których dochody były stałe lub zmieniały się bardzo powoli – najmitów, poborców czynszu dzierżawnego oraz chłopów płacących czynsze.

Należy podkreślić, że "rewolucja cen" przyczyniła się znacznie do ożywienia produkcji i handlu. Ponieważ pieniądz tracił wciąż na wartości, ryzykowne stało się jego przechowywanie. W zasadzie opłacalny był tylko "ruch" pieniądza. Zyski mozna było również osiągnąć przez spekulację, bez angażowania się w działalność produkcyjną. Poza tym "rewolucja cen" spowodowała rewaloryzację dochodów i wydatków poszczególnych grup społecznych. Na skutek spadku realnej wartości pieniądza przyniosła ona korzyśc osobom płacącym stale świadczenia pieniężne (m.in. Chłopi czynszowi, podatnicy). Na wzroście cen stracili notomiast pobierający stałą rentę pieniężną, w tym właściciele ziemscy, których spadek wartości czynszów niejednokrotnie skłaniał do sprzedaży majątków. Skutki "rewolucji cen" negatywnie odbiły się zwłaszcza na rolnictwie hiszpańskim. Nieopłacalność systemu dzierżawnego doprowadziła do przywracania przez feudałów chłopskiego obowiazku świadczeń w naturze i pańszczyzny.

POWSTANIE GIEŁDY

 ...