Drogi i ścieżki.doc

              Drogi i ścieżki polonistyki gimnazjalnej

            Pod redakcją Z. Urygi i Z. Budrewicz

W gimnazjum powinno nastąpić otwarcie ucznia na obcowanie z kulturą, wprowadzenie go w świat wartości i rozwijania umiejętności komunikowania się ze światem.

Podstawa programowa kładzie nacisk na międzyprzedmiotowe ścieżki edukacji.

          „ Polonistyczne cele i drogi edukacji Gim.”

Autor Z. Uryga

Zadania podstawy programowe dla gimnazjum:

a)       Uczyć istnienia w kulturze

- wzbudzanie motywacji czytania na tle kontaktów z tekstami kultury audiowizualnej

-wiązanie tej pracy z dążeniami uczniów do zrozumienia człowieka, życia, świata

-kierowanie uwagi na umiejętne i aktywne uczestnictwo w praktyce społecznej komunikacji

-wprowadzanie w tradycje kultury narodowej i europejskiej

-wprowadzenie uczniów w symboliczny wymiar dzieł

b)       Kształcić sprawność mówienia, słuchania, czytania i pisania.

      -język jako dziedzictwo kulturowe

      -sprawność komunikacyjna

c)       Uczyć umiejętności uczenia się

-wyposażenie w narzędzia samodzielne pracy umysłowej

Punkt wyjścia to: ujawnienie zainteresowań, możliwości i potrzeb oraz językowych i czytelniczych umiejętności uczniów.

Przesunięcie treści poznawczych i j. pol. w stronę zakresu praktycznie stosowanej wiedzy o dziele lit. i jego odbiorze, o kulturze, komunikacji społ.

Lektury: dzieła nie dlatego że są reprezentatywne dla danej epoki ale dlatego że są przydatne dla kształcenia świadomości lit. i zdolności uczestnictwa w kulturze

Trzeba zainteresować uczniów techniką pracy umysłowej i potrzebą samokształcenia( niech czerpią wiedzę z encyklopedii, słowników, ale tez Internetu, telewizji, kina, prasy).

Zróżnicowanie przekazu informacji i indyw. Swoboda gromadzenia mogą podnosić atrakcyjność lekcji

Szczególnie pobudza problemowa strategia kształcenia nastawiona na aktywność uczniów. Zakładać badawcze podejście do tekstów literatury oparte na chęci ich zrozumienia( trzeba uwzględniać sądy uczniów w toku interpretacji, czyli odwoływać się do doświadczeń i przeżyć uczniów, ich wiedzy, systemu wartości.

Badać utwory w perspektywie ich związków z innymi tekstami kultury dawnej i współczesnej

Stratega emocjonalna: wysiłek organizowania przeżyć, budzenie przyjemności z obcowania z literaturą. Szczególną rolę ma eksplikowanie tekstów literackich i tekstów kultury( kontemplacja!)

Konieczne przy ekspozycji otwieranie uczniom możliwości swobodnego wypowiadania się o nich, porównywanie własnego odbioru z innymi

Droga przez działanie: skupienie uwagi na tworzywie językowym tekstów i na operacjach tekstotwórczych związanych ze sferą znaków komunikacji pozawerbalnej (mogą budzić postawy badawcze i twórcze np. montaż literacki itp.

„O dialogu edukacyjnym”

E. Mikoś

Zasadnicza role edukacji widzi się w pobudzaniu motywacji ucznia jako najważniejszej siły sprawczej jego rozwoju, wspomaganiu go w zdobywaniu samodzielności i świadomości społeczno-wspólnotowej i stwarzaniu mu warunków do kreacji i autokreacji

Uczeń: podmiot swoich działań i cel sam w sobie

Nie chodzi o przekazywanie uczniom gotowych treści  ale o „udialogizowanie” czyli „komunikowanie się”(spontaniczne)

Umożliwienie autentycznych wymian poglądów, prezentacje własnego punktu widzenia, bliskość emocjonalną itp.

Demokratyczny, równorzędny udział uczniów i nauczyciela jako uczestników i współtwórców

Aby wychować do demokratyzacji szkoła musi stwarzać warunki do doświadczenia wolności, ale i wspólnoty, współdecydowania itp.

Dialog to nie luksus ale konieczność. Dialog ma być wolny od dominowania

Formą zaproszenia do aktywnego udziału w dialogu może być sam temat lekcji: atrakcyjny, niestereotypowy, ma zaciekawić.

Nie wolno zapomnieć o konieczności różnicowania tzw. Struktur czynnościowych, wielostronnie aktywizujących

Ważne działania wzajemnego stymulowania czyli uczenie się od siebie( klimat zaufania, szczerości i przyjaźni

Przekonuj i daj się przekonać

Nowoczesna lekcja nie może być nastawiona wyłącznie na rozwój sfery poznawczej, intelektualnej. Jej celem jest budzenie emocji, wrażliwości, intuicji i wyobraźni

Dialog wiąże się z formułowaniem pytań. Muszą to być takie pytania, które wymagają wysiłku myślowego, zmuszają do operowania wiedzą już zdobytą.(pytania otwarte)

Rezygnujmy z pytań podpowiadających odpowiedź oraz pytań o rozstrzygnięcie

Nie używać też pytań zbyt skomplikowanych, mało precyzyjnych

Mają mieć wydźwięk  bardziej osobisty: co sądzisz?

Nauczyciel powinien:

-akceptować ucznia

-być autentyczny, otwarty, empatyczny

-mieć zdolność uważnego cierpliwego, aktywnego słuchania

„Aksjologiczne zadomowienie”

M. Jędrychowska

Trzeba wyzwalać w gimnazjalistach potrzebę myślenia i prowokować do mówienia

Bardzo istotna jest teraźniejszość-bliska uczniowskiemu doświadczeniu życiowemu i kulturalnemu

Przeszłość ma ukazać że wszystko już było, a to kim jesteśmy zawdzięczamy dorobkowi przeszłych pokoleń

Trzeba zapewnić uczniom dobrą orientację w otaczającej współczesnej rzeczywistości kulturowej ale też zadomowienie w dwóch podstawowych nurtach tradycji-wielowiekowej kulturze polskiej i kulturze śródziemnomorskiej-w Biblii, mitologii, literaturze greckiej i rzymskiej( wyzwolić uczucie identyfikacji ze wspólnotą i jej dziedzictwem)

Nie chodzi o obowiązkową znajomość dat, nazwisk, tytułów itp. Ale o twórczy dialog, o osobiste przeżywanie

„ Śródziemnomorskość to równocześnie fundament polskości”

W kształceniu kulturowo-literackim (wg „To lubię” ) zawsze respektuje się zasadę: przeczytać, przeżyć, zrozumieć ,skomentować. Tematyka z perspektywy egzystencjalnej oraz z perspektywy „alfabetu kultury”.

To pozwala budować świadomość humanistyczną i rozwijać zdolność językowego ujmowania refleksji

Tematyka: człowiek wobec historii, wpisanie w czas i przestrzeń, rola artystów i twórczości, funkcje mitów i legend, dobro i zło

Same dzieła poznawane i przyswajane sprzyjają kultywowaniu wartości

Dialog z kulturą świata starożytnego w gimnazjach międzywojennych- Z. Budrewicz

Dzisiejsze zmiany w szkolnictwie nawiązują do reformy z 1932 roku (tzw. Reforma Jędrzejowiczowska)

W tym gimn. W klasie I miano uczniów zapoznawać z utworami starożytnego Wschodu

, klasycznej Grecji i Rzymu oraz Średniowiecza

Większość wypisów znajdowała się w podręcznikach. One były podstawa.

Całość materiału lekturowego skupiała się wokół 3 tematów:

-kultury Starożytnego Wschodu

- klasycznej Grecji i Rzymu

Tak teksty z określonej epoki były źródłem wiedzy o jej kulturze, obyczajowości i życiu ideowym

W funkcji lit. źródłowej występowały w podręcznikach różne teksty i różny był sposób ich prezentowania

Były to utwory starożytne, o starożytności i o współczesności, wewnętrznie powiązane i odniesione do siebie były nakierowaną na czytelnika „rozmową myśli”, dialogiem intertekstowym o „wspólnym domu”, odkrywało odwieczny porządek, wspólnotę losów.

Kształtowały poczucie jedności kultury Europy.

Wprowadzanie uczniów w Gim. W tradycje kultury, we wspólne dziedzictwo cywilizacji europejskiej dokonywało się poprzez wykorzystanie najważniejszych typów tematyki antycznej:

-w mitologii

-motywów historycznych

-motywów literacko-artystycznych

-motywów filozoficznych

W programie nauczania szczególnie mocno podkreślono role elit we wzbogacaniu uczuć religijnych, moralnych, estetycznych i narodowo-państwowych oraz w wychowaniu jednostek silnych, rozumiejących swe obowiązki obywatelskie i zdolnych do podjęcia trudów dla dobra państwa

Ważne motywy czytanek możliwe do wykorzystywania w obecnym Gim.

-opis „miejsc doskonale umarłych” (antyczne Ateny, Rzym itp.)

Fragmenty „Listów z podróży i wycieczek”, „ Listów z Afryki” Sienkiewicza, „podróż na Wschód” Słowackiego

- czytanki ”na zamówienie” Parandowskiego (opowiadania, eseje, biografie, itp.) ukazywały wzór człowieka doskonałego KALOSKAGATOS (piękny i dobry)

(Ateńczycy mówili o człowieku niewykształconym: ani czytać, ani pływać nie umie J )

- obrazki igrzysk olimpijskich (Wierzyński, Rydel, Parandowski)

- piękno duszy ludzkiej (opowiadania biograficzne z życia wybitnych ludzi) np. Sokrates, Cycero

- czytanki o roli: teatru, rzeźby, malarstwa.

Co do tematyki religijnej to były opowiadania o życiu św. ale nie było Biblii.

Wniosek: Chciano kształtować emocjonalny i intelektualny związek uczniów z ideami świata starożytnego.

„Regionalistyczny wymiar kształcenia literackiego w Gim.”

U. Petkowska.

Założenia programowe dla gimnazjum przewidują realizację treści regionalnych zarówno w zakresie macierzystego przedmiotu, jak i w ramach ścieżki międzyprzedmiotowej.

Założenia te ukonkretnia i rozwija ministerialny dokument: „Dziedzictwo kulturowe w regionie. Założenia programowe”

Wśród celów i zasad edukacji regionalnej wyeksponowano wiedzę o własnym regionie (okolicy) ale w powiązaniu z szerszą rzeczywistością narodową, państwową a nawet międzynarodową.

Należy zmierzać do identyfikacji ucznia z „małą ojczyzną „ i specyfiką własnego regionu, ale eksponować również te wartości regionu, które wzbogacają kulturę ogólnonarodową.

Ukazywać przepływ wartości kulturowych z innych regionów  i kultur, uczyć szacunku do wartości innych niż rodzime.

Wskazać na udział kultury polskiej (dawnej i współczesnej) w budowaniu kultury globalnej (w ten sposób kształtować tolerancję wobec odmienności kulturowej)

W doborze treści programowych zasada: od domu rodzinnego, wioski, miasteczka, poprzez bliższą okolicę, do regionu, a od niego do innych regionów, wreszcie Polski jako całości i Polski na tle Europy.

Zakres kultury regionalnej:

- lit. ludowa.

- tradycja ustna (legendy, przysłowia, baśnie)

Utwory niezależnie od miejsca ich powstania, które zawierają tworzywo regionalne (motywy krajobrazowe, obyczajowe, symbole, itp.)

Kultura regionu to też:

Historia, tradycja, zabytki, współczesne życie kulturalne regionu.

Legenda może być inspiracją!

Poszukiwanie miejscowych realiów utworu może odbywać się w formie zajęć modułowych przygotowanych wcześniej przez uczniów i nauczycieli kilku przedmiotów.

Tematyka tych zajęć może tez posłużyć jako materiał do wprowadzenia lub utrwalenia wywiadu, reportażu (dwóch form wypowiedzi spośród przewidywanych do realizacji na poziomie Gim.)

Poszukiwanie różnych świadectw dziedzictwa kulturowego swojej okolicy powinno doprowadzić uczniów do miejscowych bibliotek, muzeów, domów kultury, wydawnictw, kronik parafialnych, ludowych artystów itp.

„Konteksty kulturowe wywiedzione z innego tekstu”

B. Guzik

Jednym z istotnych zadań szkoły na każdym etapie kształcenia jest stworzenie sytuacji mających na celu włączanie wartości kultury w osobiste doświadczenia, postawy i działania młodych ludzi.

Istotna rola sztuki, która:” ułatwia procesy rozumienia – zwłaszcza kulturowych kontekstów, powiązań, wzajemnego uwarunkowania różnych zjawisk”.

Trzeba mieć świadomość, że kulturę tworzą dzieła twórców, jak też osobiste wybory i świat wartości każdego człowieka, stąd rola pedagoga jest przygotowanie ucznia-odbiorcy do nawiązania osobistego kontaktu z danym zjawiskiem artystycznym. Kontakt ten uruchamia emocje, wyobraźnię i intelekt.

Rola szkoły to wypracować pewne modele percepcyjne czyli kody postrzeżeniowe, które by ułatwiły odbiór dzieła artystycznego.

Każde dzieło art. Jest swoista grą z tradycją, dyskursem, który ma na celu zajęcie jakiegoś stanowiska wobec znanego motywu lub tematu.

Nie można odczytać pewnych sensów i znaczeń tekstów plastycznych bez użycia kodów werbalnych, gdyż tylko przy użyciu jęz. opisujemy i interpretujemy dzieła ikoniczne.

Również same teksty plastyczne wpisane są w kody werbalne (np. reklama czy komiks)

Między słowami i obrazami istnieje związek wzajemny i zależności (i tu pole dla semiotyki kultury)

We współczesnej kulturze wizualność to dominanta!

Dzieła sztuki maja strukturę warstwową

W dziele plastycznym można wyróżnić:

- warstwę semantyczną, obrazującą treści poznawcze , od naturalistycznego ujęcia, przez symboliczne stylizacje, uproszczenia, deformacje czy abstrakcje.

- warstwę formalna  budowaną za pomocą takich środków wyrazu jak: linia, plama, światło, cień, faktura, bryła, kolorystyka, itp.

- warstwę kreacyjna, będącą wypadkową dwóch poprzednich, ujawniającą nowość i oryginalność dzieł.

Bezpośredni kontakt z dziełem sztuki – stymuluje przeżycia i emocje (pierwsze ogniwo procesu edukacji)

Powinno być miejsce dla wszelkich sądów nawet niekonwencjonalnych czy niezbyt precyzyjnych.

(drugie ogniwo) Przekazywanie wiedzy o zjawiskach artystycznych. Może mieć miejsce na każdym etapie kontaktu z dziełem sztuki.

Ważną rolę odgrywają lekcje umożliwiające bezpośredni kontakt ze sztuką (wycieczki do muzeów, galerii, itp.)

Szczególnie ważny kontakt ze sztuką współczesną!

Włączanie wydarzeń kulturalnych w proces dydaktyczny daje wielorakie korzyści.

W naturalny sposób uczeń staje się uczestnikiem życia artyst. własnego środowiska.

Bezpośredni kontakt z dziełem sprawia, że zdobywane umiejętności interpret. i opisu dzieł sztuki staje się nie szkolnym przymusem, ale interesującym aktem własnej twórczości.

„Obraz jako przekaz symboliczny – wprowadzenie w pojęcie symbolu.”

B. Dyduch

Próba odbioru przez ucznia sensów naddanych obrazu symbolicznego nierozerwalnie łączy się z wdrożeniem pojęcia symbolu.

Wprowadzenie pojęcia symbolu w Gim. jest już poprzedzone długotrwałym procesem edukacyjnym.

Wśród tego ważne miejsce zajmuje objaśnienie dziecku otaczającego go świata ikonosfery.

I okres 10 – 12 lat – pobudzanie do refleksji poprzez odkrywanie sensów naddanych tekstu. Odkrywanie znaczenia metafory w tekście lit.

II okres 12 – 15 lat – wprowadzanie w rozumienie symbolu na podstawie:

ü       Prostych oznaczeń jak emblematy, godła i inne.

ü       Odkrywanie sensów prymarnych wizualnych i słownych przekazów posługujących się symbolem.

    III okres 15 -18 lat – symbol i jego funkcje w obrębie dzieła sztuki:

ü       Pogłębienie wiedzy teoretycznej

ü       Synestezja sztuk

Przechodząc kolejne etapy edukacji uczeń zdąża do coraz pełniejszego rozumienia wieloznaczności symbolu i zjawisk kultury.

Towarzyszy mu w tej wędrówce: SŁOWO i OBRAZ.

10 – 12 lat – uświadomienie( poprzez operacje praktyczne) istnienia niewerbalnych form komunikowania za pomocą obrazu, muzyki, gestu itp.

Na progu liceum – wprowadzenie wiedzy teoretycznej niezbędnej do rozumienia wieloznaczności symbolu na przestrzeni dzieł sztuki.

Świadomość konieczności rozróżniania przedmiotów od ich wizerunków i naddanych im znaczeń symbolicznych oraz metaforycznych jest w procesie odbioru obrazu surrealistycznego ważna (bo surrealizm jest wysoce wieloznaczny symbolicznie i to może pociągać nauczyciela J)

Dokonując operacji przekładowych: słowo – obraz, obraz – słowo, powołujemy często nowe byty w postaci rezultatów owych działań, które są świadectwem indywidualnego odbioru treści symbolicznych teksu.

Interpretacja i odczytanie obrazów symbolicznych nie odnosi się do umiejętności ale do wiedzy i erudycji.

„Kształcenie umiejętności czytania ze zrozumieniem na przykładzie „Doktora Piotra” S. Żeromskiego”

A.       Rosa

Brak umiejętności czytania ze zrozumieniem. Dlatego w zreformowanej szkole tak duży na to nacisk.

Mniej lektur w kanonie ale za to mają być dokładnie analizowane i interpretowane.

Ale uczniowie i tak wola ściągi czy filmy.

Ważne: Poznanie przez uczniów roli mass mediów we współ. Świecie jest potrzebą chwili, natomiast obrona lit. pięknej powinna być powinnością!

Trzeba wyprowadzić ucznia z przestrzeni masowej w obręb kultury wysokiej.

Podstawowym warunkiem kształcenia umiejętności czytania utworu jest bezpośredni z nim kontakt (eliminować bryki)

Czytanie ze zrozumieniem lepiej się kształci w klasie na lekcji niż w domu.

Potrzebne pozytywne motywacje, ćwiczenia lekturowe.

Poprzedzać omawiane lektury praca pod kierunkiem (zaplanować kontakt ucznia z tekstem lit.)

Partnerstwo mdz. uczniem, a nauczycielem (organizatorem)

W pracy pod kierunkiem uczeń wielokrotnie wraca do utworu i skupia uwagę na odpowiednich elementach tekstu, sporządza notatki – rola badacza.

Uwzględniać zindywidualizowany tok lektury ( bo różni uczniowie i różnie ich zainteresowania)

Wniosek: cicha i indywidualna lub grupowa praca, jednolita lub zróżnicowana pod bezpośrednim kierunkiem nauczyciela, podczas której każdy uczeń ma do swej dyspozycji tekst. lit. i konieczne środki dydaktyczne dostarczone przez polonistę (karty pracy, teksty sterujące lektura)

...