Program nauczania języka polskiego w szkole składa się z trzech działów:
1. literatury ( realizowany najstaranniej)
2. nauki o języku
3. ćwiczeń w mówieniu i pisaniu
Literatura dla klas wyższych szkoły podstawowej (V- V III)
Karolina Pojawska –Ćwiczenia w mówieniu i pisaniu w klasach V- VIII,
Jan Cofalik , Irena Tabakowska –Kształtowanie języka ucznia w procesje nauczania języka polskiego,
Brak takich pozycji dla szkół średnich – główny zamysł powstania książki, jako zbiór artykułów pomocnych w realizacji ćwiczeń w mówieniu i pisaniu.
1.Podstawy psychologiczne i językowe oraz rola ćwiczeń w mówieniu i pisaniu
Jadwiga Dańcewiczowa- Dydaktyka mówienia i pisania jako działu nauczania języka ojczystego.
Odwołanie do tradycji starożytnej Grecji:
1) kierunek reprezentowany głównie przez sofistów-opanowanie techniki wymowy
2) kierunek zapoczątkowany przez Isokratesa dąży do zaznajamiania poprzez treść wygłaszanych mów z różnorodnym materiałem rzeczowym, oraz widzi w nauce wymowy szkołę trafnego i bystrego myślenia,
XX wiek przynosi istotne zmiany w poglądach na wartość i cele mówienia i pisania w nauczaniu szkolnym, a co za tym idzie także na metody kształcenia.
Przyczyny tych zmian to:
- rozwój psychologii ( strukturalna, rozwojowa, dziecka)
- badania nad rozwojem języka dziecka
- badania z pogranicza językoznawstwa, psychologii, logiki oraz teorii poznania.
Wyniki tych badań –mowa jako jeden z największych czynników rozwoju duchowego jednostki, jako środek ekspresji, środek porozumiewania się i czynnik zespalający jednostkę ze zbiorowością,
MÓWIENIE I PISANIE JAKO CZYNNIK ROZWOJU DUCHOWEGO JEDNOSTKI:
Między rozwojem mowy jednostki a jej myśleniem istnieje ścisły związek. Wyrazy pełnia funkcję znaków-czyli symboli. W funkcji tej wyróżniamy trzy stopnie:
1. znak wyraz zatrzymuje z przebiegu wydarzeń jeden moment, wyróżnia go z pośród innych i w ten sposób nadaje mu odrębność
2. umożliwia i ułatwia dowolna reprodukcję danego przeżycia
3. dopomaga do powiązania różnych przeżyć, uwalnia od ograniczenia się do jednostkowych spostrzeżeń i prowadzi do ogarnięcia wielości zjawisk..
W ten sposób powstaje zdolność uogólniania Þ tworzenia pojęćÞ rozwija się myślenie pojęciowe
JĘZYK SUBIEKTYWNY I OBIEKTYWNY
Mówienie i pisanie jako środek ekspresji ma charakter subiektywny
Język subiektywny charakterystyczny jest dla wieku dziecięcego
Typy wypowiadania się w zależności od sposobu reagowania na rzeczywistość zewnętrzną i wewnętrzną wd. Bineta
M.Evard wymienia cztery różne typy:
U człowieka dorosłego wyrabia się z biegiem czasu oprócz języka subiektywnego –sposób wypowiadania się w którym subiektywizm jest ograniczony do minimum ( występuje przeważnie w piśmie)
JEZYK JAKO DOBRO SPOŁECZNE:
PRAKTYKA:
(Encyklopedia wychowania T.II.
Warszawa 1935, s.290-293).
Zenon Klemensiewicz
O potrzebie kształcenia sprawności mowy
Ćwiczenia w mówieniu maja stopniowo i systematycznie rozwijać umiejętność i sprawność swobodnego i poprawnego, a w miarę możliwości ładnego wypowiadania myśli, uczuć , pragnień, a przez to przyczyniać się do wzbogacenia i pogłębienia osobowości i jej wpływu na otoczenie. Trzy warunki, które metodyka tego działu ćwiczeń musi mieć na uwadze:
Zygmunt Saloni
Sprawność językowa w programie szkoły średniej i praktyce szkolnej
-Postulat wprowadzenia do wypracowań obserwację życia, rozważanie najrozmaitszych jego zagadnień, wyrabiać umiejętność wypisywania się w sprawach osobistych, społecznych naukowych
-Krytyka wypracowań ściśle odtwórczych opartych na literaturze bądź wiadomościach z historii literatury
-Wypowiedź na tematy literackie nie będzie w przyszłości przydatna uczniowi
-postulat problemowego postawienia tematu pracy
-indywidualizacja poszczególnych uczniów
-tolerancja wobec uczniów
-dowolność form pisemnych w realizacji tematu
„ Kształćmy ludzi myślących, umiejących swe myśli wyrazić na piśmie w sposób zrozumiały, interesujący i ładny, a nie nieporadnych krytyków literackich, zdolnych wyłącznie do szablonowego omawiania utworów literackich i powtarzania jedynie cudzych myśli o nich, nie umiejących się zdobyć na inne wypowiedzi”.
2. Ćwiczenia w mówieniu
Poprawność wymowy, wygłaszanie estetyczne
Krystyna Mazur
O poprawna wymowę w szkole
Sposób mówienia jest pierwszą legitymacją człowieka
Obniżenie kultury mowy przeciętnego Polaka ( wojna, brak pedagogów)
Małe wykształcenie narządów mowy, biorących udział w artykulacji głosek
-nieruchomość górnej wargi (artykulacji samogłosek towarzyszą minimalne ruchy warg)
-nierozwieranie zębów przy wymawianiu samogłosek
-krytyka aktorów za brak starannej wymowy
-słabe działanie środka języka –
-wymowa samogłosek nosowych ( krytyka hiperpoprawnej wymowy)
-złe niepoprawne akcentowanie wyrazów
Brak jakichkolwiek pomocy dla nauczycieli dotyczących nauczania poprawnej wymowy
jak dzieci maja mówić starannie skoro nauczyciele mówią niedbale i nie wyłapują błędów w wymowie
trzeba zwrócić uwagę na to w jaki sposób dziecko wymawia wyrazy już w pierwszej klasie szkoły podstawowej a jeśli jest taka możliwość to nawet wcześniej –wyeliminować naleciałości gwarowe i usuwalne wady wymowy przy pomocy foniatry ( autorka poleca pozycje H. Mystkowskie j- Kształcenie wymowy dzieci w przedszkolu)
Kształcenie wymowy jest szczególnie ważne –w dzisiejszych czasach zanika wrażliwość na estetykę słowa,
Polonistyka 1961,nr.4
Juliusz Balicki
O wygłaszaniu estetycznym w szkole średniej
Podręcznik sztuki czytania-Juliusz Tenner
Czynniki składające się na sztukę żywego słowa
-dotyczące techniki : opanowanie głosu, artykulacji, oddechu, zrozumienie różnic i odcieni przestankowych, zdolność frazowania oraz uwydatniania akcentów logicznych
-wkraczające w zakres estetyki żywego słowa: umiejętność subtelnego rozróżniania akcentów symbolicznych, odcieni dynamicznych i agogicznych właściwego nastroju oraz zdolność uchwycenia i odtworzenia w słowie i barwie głosu właściwego nastroju
opanowanie czynników pierwszego typu jest niezbędne dla każdego mówcy, natomiast te pozostałe są nieodzownym elementem umiejętności aktorów czy ludzi występujących na estradzie.
Głównym celem szkolnych ćwiczeń w estetycznym wygłaszaniu byłoby przygotowanie uczniów do poprawnego czytania bądź to poprawnego wypowiedzenia mowy. Do tego muszą być spełnione następujące warunki:
1. odpowiedni głos
2. dokładne zrozumienie treści
3. poprawne wymawianie i oddychanie
4. odznaczanie znaków pisarskich
5. poprawny akcent logiczny
szkoła ma przygotować ucznia do
–estetycznego przedstawienia tekstu (konieczność szkoły)
- również umożliwić uczniowi wniknięcie w głębie utworu i zrozumienie go ( realizacja zależy od warunków i okoliczności pracy nauczyciela)
-uzewnętrznić te walory tekstu w żywym słowie.
(Pamiętnik I Zjazdu Polonistów
w r.1924 Lwów- Warszawa 1925
oraz „Muzeum” 1925, nr 1-2)
Irena Pitulanka
Nauka recytacji w szkole zawodowej
-wyrobienie w uczniach poczucia piękna słowa –jako jeden z najważniejszych postulatów pedagogiki socjalistycznej.
-realizatorem tego zadania jest nauczyciel polonista
-postulat by naukę recytacji wprowadzono jako przedmiot obowiązujący do zakładów kształcenia nauczycieli
-pomysł autorki tekstu by do szkół wprowadzić następujący program: Co miesiąc uczymy recytowania jednego utworu poetyckiego
do recytacji wybieramy utwory krótkie ( mała ilość czasu)
mało lecz dokładnie i instruktywnie
przy umiejętnym rozplanowaniu materiału znajdzie się 30-40 min w ciągu miesiąca na nauczenie recytowania jednego krótkiego utworu
autorka proponuje jak prowadzić naukę recytacji na przykładzie wiersza W. Broniewskiego pt.” Komuna Paryska”
naukę recytacji poprzedza krótka nota o autorze
1. Piękne odczytanie wiersza przez nauczyciela
2. Analiza utworu:
a) Czytamy raz jeszcze wiersz bardzo powoli
b) Wyodrębniamy główna myśl fragmentu
c) Analiza poszczególnych zdań
3. Ustalamy z uczniami przestankowanie, natężenie głosu przy recytowaniu poszczególnych części utworu itd.
4. Uczeń czyta wiersz wedle podanych wskazówek
na najbliższej lekcji organizacja konkursu recytatorskiego ( 3-4 uczniów) reszta stanowi sąd recytatorski
kryteria wd. Których uczniowie mają oceniać kolegów:
a) postawa ucznia, opamiętanie pamięciowe utworu( jeśli utwór miał być wykonywany z pamięci)
b) interpretacja
c) przestankowanie, modulacja głosu
d) dykcja
uczniowie notują oceny i po konkursie obliczają głosy i ogłaszają nazwisko zwycięzcy
2.Ćwiczenia ustne , przemówienie dyskusja
Tadeusz Czapczyński
Rola i zadania ćwiczeń w mówieniu w nauczaniu języka polskiego
Cel ćwiczeń: indywidualne wyrażanie się w mowie
Uczniowie zatracają umiejętność dłuższego poprawnego wysławiania się
Autor sprzeciwia się streszczaniu utworów i opowiadaniu ich na lekcji-jako mechaniczne ćwiczenie pamięci
Istnieje jeden typ streszczenie, którego pominąć nie wolno-streszczenie jako logiczne podsumowanie całości np. na koniec lekcji
Autor krytykuje heurezę jako metodę która naprowadza uczniów na konkretny tok myslenia-a chodzi o to by wydobyć z młodzieży samodzielny pierwiastek
Postulat łączenia literatury z rzeczywistością
Z książki Cwiczenia w mówieniu i . przyczynek
do metodyki języka polskiego Warszawa 1922,
str.14-18
Antoni Piotrowski
O niektórych formach pracy nad językiem polskim w szkole średniej
(ustne ćwiczenia językowo-literackie)
nieporadność językowa młodzieży –jest to w dużym stopniu wina dydaktyki
uczeń powinien ponosić świadomy wysiłek i kształcić swój język
powinien podnosić swoją sprawność językową.
Nauczyciel oceniając wypowiedź ucznia powinien brać pod uwagę nie tylko treść wypowiedzi ale także jej jakość językową
Rodzaje prac ucznia mogące pełnić funkcje ćwiczeń językowych
( „ Polonistyka „ 1958, nr.5)
Franciszek Czapla
Ćwiczenia w przemawianiu
Kiedy przemówienie będzie zajmujące? –kiedy zawierać będzie momenty zaczerpnięte ze świata myśli
I przeżyć mówiącego, kiedy słuchacze podświadomie będą odczuwali że mówca powie coś wartościowego, cos oryginalnego, związanego bezpośrednio z jego indywidualnym przeżyciem.
Przemówienie musi być przemyślane i celowe
Temat przeznaczony do opracowania piśmiennego a temat przeznaczony do przemówienia to dwie różne sprawy.
W jaki sposób uczeń powinien przygotować przemówienie?
-nie wypisywać całego tekstu na kartce
-nie wyuczać się go na pamięć
-uczeń przystępując do pracy gromadzi materiał rzeczowy
-przygotowuje sobie fiszki z głównymi myślami przemówienia, cytatami itp.
-szczególna uwagę zwraca na wstęp, przejście i zakończenie
-ćwiczy całość przemówienia w domu
-wygłasza przemówienie wobec audytorium
po przemówieniu następuje dyskusja-której punktami zaczepienia w niej pozostaną:
-wybór materiału
-uporządkowanie treści i budowa przemówienia
-strona językowa i stylistyczna
-sposób wypowiedzenia
-pozytywne wskazówki na przyszłość
(Polonista 1936,nr.5)
Tadeusz Radoński
Próba nauczania przemówień w oparciu o klasyczną teorię wymowy
Przywołanie klasycznej teorii retoryki
Pierwsze stadium-postawienie problemu, dobranie odpowiedniej argumentacji (inventio)
Drugie stadium -zebranie w harmonijna całość przygotowanego materiału (dispositio)
Przemówienie składało się z pięciu części
trzecie stadium-stylizowanie wysłowienia (elocutio)
zalety stylu retorycznego: poprawność, jasność, ozdobność, takt
styl dzielono na: skromny, średni i wzniosły
memoria –wyuczenie się mowy na pamięć
actio –wygłoszenie mowy na mównicy
postulat aby młodzież poznawała tajniki starożytnej retoryki na języku łacińskim
Jakie powinno być przemówienie:
Maria Gedymin
Czy sądy nad bohaterami utworów literackich są formą przestarzałą?
Autorka przytacza swoje doświadczenia z lekcji poświęconej na rozprawę sądową
Sąd nad Antygoną.
(„Polonistyka” 1965 nr.4)
Stanisław Rzęsikowski
Próba rozwiązywania języków –przemówienie
Michał Czartoryski- O dyskusji i metodzie dyskusyjnej
Dyskusja
-jako forma ćwiczeń
-jako metoda nauczania
za K. Pojawską możemy wyróżnić trzy rodzaje dyskusji:
-o charakterze polemiki
-dyskusję z elementem rozwiązania i rozwijania zagadnień
-z elementem krytyki
...
mcfly9