Hierarchia ogniw procesu kształcenia
Proces kształcenia- inaczej proces nauczania i kształcenia się (promieniowo) CELE, wartości, zasady poglądowości, treści, metoda, forma organizacji procesu kształcenia, środki dydaktyczne
Zasady- normy postępowania dydaktycznego- dlaczego postępujemy tak a nie inaczej.
Treści- zobiektywizowany zbiór haseł, zawsze są czyjeś i jakieś, są wtórne wobec celów
Metoda- droga,sposób, FORMA odpowiada na pytanie gdzie. Środki dydaktyczne służą optymalizacji procesu nauczania(mapy,
Taksonomia celów kształcenia –
WIADOMOŚCI- 1. Zapamiętanie wiadomościuczeń potrafi:nazwa wymienić zdefiniować zidentyfikować wyliczyć 2. Zrozumienie wiadomościuczeń potrafi:wyjaśnić streścić zilustrować rozróżnić
UMIEJĘTNOŚCI- . Stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych uczeń potrafi: rozwiązać skonstruować zastosować
Porównać sklasyfikować zmierzyć określić zaprojektować wybrać sposób 4. Stosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych uczeń potrafi: udowodnić, przewidzieć ,przeanalizować, wykryć, ocenić, zaproponować
Zasada trwałości wiedzy uczniów
Proces trwałego przyswajania wiedzy jest złożony, ponieważ „zapamiętywanie i reprodukcja zależą nie tylko od tego materiału, ale i od stosunku osobnika do tego materiału”. Na stosunek ten ma wpływ wiele czynników, np. zainteresowanie i znaczenie tego materiału dla ucznia.
Reguły dydaktyczne dotyczące realizacji zasady trwałości wiedzy uczniów
Przygotowując uczniów do zaznajomienia się z nowym materiałem nauczania, musimy odpowiednio ukierunkować ich zainteresowania i wytworzyć pozytywne motywy uczenia się.
Zaznajamianie dzieci i młodzieży z nowymi treściami powinno być tak przygotowane pod względem organizacyjnym i dydaktycznym, aby uczniowie brali w tym procesie jak najbardziej aktywny udział.
Reguły dotyczące liczby i częstotliwości ćwiczeń
Ćwiczenia mające na celu utrwalenie przerobionego uprzednio materiału można stosować dopiero po sprawdzeniu, czy wszyscy uczniowie dobrze zrozumieli ów materiał.
Częstotliwość powtórzeń powinna być zgodna z przebiegiem krzywej zapominania. Liczba powtórzeń stopniowo maleje, ale nie zanika całkowicie.Ważną formą utrwalania jest systematyzowanie wiadomości połączone z samodzielnym ich odtwarzaniem przez uczniów
Podsumowanie
Nauczyciel powinien wdrażać uczniów do teoretycznej i empirycznej weryfikacji omawianych treści, gdyż sprzyja to ich opanowaniu.
Trwałość informacji nabywanych w formie układów logicznych jest większa niż trwałość wiadomości mało spoistych.
Kontrola wyników nauczania połączona z oceną, wpływa korzystnie na trwałość wiedzy ucznia.
Zasada operatywności wiedzy uczniów
Polega ona na stwarzaniu sytuacji wymagających od uczniów nie tylko przyswajania i odtwarzania wiadomości i umiejętności zalecanych przez program, ale też posługiwania się nimi w pracy szkolnej i pozaszkolnej.
Uczniowie powinni zarazem wykorzystywać zdobytą wiedzę w sposób planowany i świadomy, a to wymaga od nich możliwie pełnej samodzielności myślenia i działania. Poszukując na przykład pomysłu rozwiązania jakiegoś problemu, zdobywają nowe wiadomości i umiejętności, dzięki którym uczą się „nie dla szkoły, lecz dla życia”. W wyniku tego uczenia opanowują wiedzę, którą w przeciwieństwie do wiedzy „biernej” nazywamy wiedzą operatywną.
Reguły wynikające z operatywności wiedzy uczniów
Są to reguły akcentujące potrzebę wdrażania dzieci i młodzieży do dostrzegania, formułowania i samodzielnego rozwiązywania określonych problemów teoretycznych i praktycznych. Dzięki właściwej realizacji tych reguł uczniowie poddają analizie problem, z którym się zetknęli, formułują hipotezy, opracowują plan działania oraz sprawdzają i oceniają uzyskane rezultaty- jest to tzw. nauczanie problemowe.
Skuteczność metod n auczania – ile Zapamiętujemy- 10% z tego co słyszymy, 20% co widzimymy, 40%o czym rozmawiamy, 90% co robimy
Kryteria podziału organizacyjnych form nauczania
Na miejsce- szkolne- klasowo-lekcyjne, laboratoryjne, świetlicowe
Pozaszkolne- praca domowa, wycieczka, placówki kulturalno-oświatowe
Ze względu na czas- lekcyjne- indywidualne, zespołowe, grupowe-
Pozalekcyjne zajęcia wyrównawcze, zajęcia organizacji dziecięcych
Ze względu na liczbę uczestników- formy pracu= indywidualna, grupowa, zbiorowa
NIEPOWODZENIA SZKOLNE Trudności i niepowodzenia szkolne
Niepowodzenia szkolne to sytuacje, które charakteryzują się występowaniem wyraźnych rozbieżności między wymaganiami wychowawczymi i dydaktycznymi szkoły a postępowaniem uczniów oraz uzyskiwanymi przez nich wynikami nauczania.
KLASYFIKACJA NIEPOWODZEŃ
Niepowodzenia szkolne -niepowodzenia wych -niepowodzenia dydaktyczne:-ukryte -jawne: -przejściowe -względnie trwałe:-drugorocznoś -odsiew
NIEPOWODZENIA MOGĄ MIEĆ CHARAKTER:
ukryty- te niepowodzenia występują wówczas, gdy nauczyciele nie dostrzegają braków w wiadomościach, umiejętnościach i nawykach uczniów, mimo, że braki tego rodzaju rzeczywiście istnieją; niepowodzenia ukryte często prowadzą do niepowodzeń jawnych
jawny- z tym rodzajem niepowodzeń mamy do czynienia, gdy nauczyciel stwierdza określone braki w opanowywanej przez ucznia wiedzy i w rezultacie ocenia wyniki jego pracy jako „niedostateczne”
OPÓŹNIENIE PRZEJŚCIOWE
w przypadku, gdy ocena niedostateczna odnosi się do rezultatów uzyskanych przez ucznia w ciągu, np. I semestru nauki, to stanowi ona wskaźnik, tzw. jawnego opóźnienia przejściowego
OPÓŹNIENIE WZGLĘDNIE TRWAŁE
gdy ocena niedostateczna odnosi się do całorocznej pracy ucznia, to mamy do czynienia z opóźnieniem względnie trwałym, i taki uczeń musi poprawiać daną klasę, stając się uczniem drugorocznym
ODSIEW SZKOLNY
zjawisko drugo- i wieloroczności prowadzi często do odsiewu szkolnego, tzn. do całkowitego przerwania przez ucznia nauki w szkole przed jej ukończeniem
PRZYCZYNY NIEPOWODZEŃ W NAUCE SZKOLNEJ MOŻNA PODZIELIĆ NA:
czynniki względnie zależne od uczniów, np. niechętny stosunek do nauki, nieodpowiednie zachowanie się w szkole, lenistwo czynniki od uczniów względnie niezależne, np. zła atmosfera wychowawcza w rodzinie, długotrwała choroba
PRZYCZYNY NIEPOWODZEŃ SZKOLNYCH:
przyczyny społeczno-ekonomiczne przyczyny biopsychiczny przyczyny dydaktyczne
PRZYCZYNY SPOŁECZNO-EKONOMICZNE:
w większości przypadków uczniowie, którzy mają problemy z nauką i muszą powtarzać daną klasę, są dziećmi niedożywionymi, nie mającymi odpowiedniego ubrania, nie posiadającymi podręczników. Są to też dzieci, których rodzice nie posiadają niezbędnego minimum wykształcenia (to wiążę się z brakiem pomocy ze strony rodziców w odrabianiu lekcji) i które od najmłodszych lat przeciążone były pracą domową i zarobkową.
PRZYCZYNY BIOPSYCHICZNE:
różnice w rozwoju umysłowym uczniów spowodowane są różnicami warunków środowiskowych. Źródłami niepowodzeń są też różnice między uzdolnieniami i zamiłowaniami poszczególnych uczniów w tym samym wieku. Również wadliwe funkcjonowanie zadatków wrodzonych, czyli zdolności i cech charakteru, może być źródłem niepowodzeń szkolnych, ale w głównej mierze są to złe warunki życia
PRZYCZYNY DYDAKTYCZNE:
niepowodzenia szkolne uczniów są przypisane pracy nauczyciela. Czynnikiem decydującym o szkolnych losach uczniów jest praca dydaktyczno-wychowawcza, świadomy i celowy wysiłek pedagogiczny. Jedną z podstawowych przyczyn dydaktycznych zjawiska niepowodzeń szkolnych jest zbyt sztywny system nauczania. System ten utrudnia indywidualizowanie pracy dydaktyczno-wychowawczej, skazuje na niepowodzenie uczniów najsłabszych, a najlepszym nie stwarza warunków umożliwiających pełny rozwój.
PRZYCZYNY DYDAKTYCZNE
Źródłem niepowodzeń jest też niedostateczna pod względem dydaktycznym praca nauczycieli oraz braki tkwiące w narzędziach tej pracy, np. podręczniki, pomoce dydaktyczne. Do dydaktycznych uwarunkowań zjawiska niepowodzeń szkolnych zalicza się również: werbalizm, jednostronny intelektualizm, ciasny praktycyzm, stereotypowość stosowanych metod pracy dydaktyczno-wychowawczej, brak systematycznej kontroli wyników nauczania, nadmierne obciążanie uczniów pracą.
podział opóźnień szkolnych wg A. Gelmonta:
-ogólne- odnoszące się do wielu przedmiotów nauczania
-cząstkowe- obejmujące tylko jeden lub dwa przedmioty
każde z tych opóźnień może być chroniczne, względnie trwałe lub epizodyczne
PODSTAWOWE DYDAKTYCZNE ŚRODKI ZAPOBIEGANIA I ZWALCZANIA NIEPOWODZEŃ SZKOLNYCH:
profilaktyka pedagogiczna, w tym nauczanie problemowe i grupowe
diagnoza pedagogiczna terapia pedagogiczna
PROFILAKTYKA PEDAGOGICZNA:
praca uczniów na lekcji w kilkuosobowych zespołach nad określonymi problemami powoduje wzrost zainteresowania nauką, wdraża do kolektywnego przezwyciężania trudności, stwarza liczne okazje do wymiany poglądów, wyrabia krytycyzm myślenia, uczy racjonalnych metod planowania i organizacji wysiłków, itd. Dlatego też nauczanie problemowe w zespołach stanowi jeden z najpoważniejszych warunków skuteczności walki z niepowodzeniami szkolnymi.
DIAGNOZA PEDAGOGICZNA:
podstawą diagnoza pedagogicznej są indywidualne rozmowy nauczycieli z uczniami i ich rodzicami, przygodne i ciągłe obserwacje uczniów, wywiady środowiskowe, badania testowe oraz organizowanie dość często (ok.2x w miesiącu) zebrania nauczycieli. Opiekun klasy powinien ponadto prowadzić dziennik obserwacji pedagogicznych, współpracować z rodzicami uczniów, z organizacjami młodzieżowymi i z pozostałymi nauczycielami, aby poznać nie tylko warunki domowe ucznia, jego pozycję w rodzinie, itp., lecz również jego zainteresowania, skłonności, tempo pracy, itd.
DIAGNOZA PEDAGOGICZNA
Nauczyciele powinni również przeprowadzać w różnych formach kontrolę i ocenę wyników nauczania, aby możliwie szybko wykryć występujące u poszczególnych uczniów braki w zakresie opanowywania treści programowych. Podstawowym środkiem służącym do realizacji tego zadania są systematycznie dokonywane badania wyników nauczania po zakończeniu każdego działu programowego. Badania takie można przeprowadzić za pomocą, np. testów pedagogicznych. Ich wyniki stanowią podstawę do oceny postępów poszczególnych uczniów w nauce.
TERAPIA PEDAGOGICZNA:
terapia pedagogiczna może być stosowana indywidualnie lub zbiorowo
terapia indywidualna- nauczyciel może posługiwać się różnymi formami pracy w celu usunięcia braków, np. może prowadzić indywidualne konsultacje, może polecić uczniom wykonanie odpowiednio zindywidualizowanych prac domowych, itp. Jeśli te sposoby pracy indywidualnej nie doprowadzą do poprawy w nauce ucznia, wówczas nauczyciel powinien skierować go do odpowiedniej grupy wyrównawczej
zajęcia w grupach wyrównawczych powinny odbywać się po lekcjach na terenie szkoły. Ich celem jest zlikwidowanie ujawnionych u poszczególnych uczniów opóźnień w nauce. W grupach tych uczniowie powinni pracować samodzielnie pod kierunkiem nauczyciela. Dobór ćwiczeń dla każdego ucznia musi być tak pomyślany, by mógł on wyrównać braki i w konsekwencji aktywnie uczestniczyć w pracy klasy.
skład grup wyrównawczych nie powinien być stały
TERAPIA PEDAGOGICZNA
bardzo przydatne w pracy nad usuwaniem luk w wiadomościach i umiejętnościach uczniów są teksty programowane. Ponieważ dotyczą one tematów, w zakresie których uczniowie wykazują określone braki, pozwalają im pracować samodzielnie w stosownym dla każdego z nich tempie, a równocześnie zmuszają ich do systematycznej kontroli i oceny uzyskiwanych rezultatów.
PRZYCZYNY NIEPOWODZEŃ DYDAKTYCZNYCH I ICH ZWIĄZKI Z NIEKTÓRYMI ŚRODKAMI ZARADCZYMI:
przyczyny niepowodzeń: -społeczno-ekonomiczn -biopsychiczne
-pedagogiczne (w tym dydaktyczne) -względnie niezależne od nauczyciel -względnie zależne od nauczyciela:
-błędy i usterki metodyczne *profilaktyka pedagogiczna
-niedostateczna znajomość ucznió*diagnoza pedagogic -brak opieki nad uczniami opóźnionymi nauce ze strony szkoły *terapia pedagogiczna
Środki dydaktyczne
przedmioty materialne, które dostarczają uczniom określonych bodźców wzrokowych, słuchowych, dotykowych i innych, dzięki czemu usprawniają proces kształcenia, a przez to wpływają korzystnie na jego przebieg i efekty. (Cz. Kupisiewicz)
Podział środków kształcenia
. kryterium podziału są rodzaje eksponowanych bodźców:wzrokowe; słuchowe; wzrokowo-słuchowe;
2. kryterium złożoności - ,,od prostego do złożonego”:
przedmioty oryginalne eksponowane w naturalnych warunkach;przedmioty oryginalne umieszczone w warunkach sztucznych;modelowe i obrazowe zastępniki przedmiotów oryginalnych;symbole, aparaty, maszyny.
Podział środków dydaktycznych
Środki naturalne tj.: okazy z otoczenia przyrodniczego, kulturowego, społecznego, bezpośrednio przedstawiające rzeczywistość
Środki technicznepokazujące rzeczywistość w sposób pośredni: - wzrokowe: przeźrocza, film, rysunki, fotografie,
ilustracje z czasopism, folderów itp.;
- słuchowe: nagrania magnetofonowe, płytowe,audycje radiowe;
- wzrokowo słuchowe: programy telewizyjne,
multimedialne programy komputerowe;
- automatyzujące: maszyny dydaktyczne, komputery,fantomy i modele (np. do wykonywania iniekcji, resuscytacji).
Środki symboliczneprzedstawiające rzeczywistość za pomocą słowa żywego i drukowanego (w tym podręcznik szkolny), znaków, rysunków technicznych, grafów, map.
Podział środków dydaktycznych wg W. Okonia
ŚRODKI DYDAKTYCZNE
PROSTE- SŁOWNE (podręczniki, teksty drukowane) ; WZROKOWE (modele, mapy, reprodukcje obrazów
ZŁOŻONE- WZROKOWE (aparaty fotograficzne, mikroskopy, teleskopy) , SŁUCHOWE(gramofony, radia, magnetofon)
WZROKOWO-SŁUCHOWE (telewizor, wideo, komputer)
Funkcje środków dydaktycznych-
Ułatwiają uczniom poznawanie rzeczy, zjawisk, wydarzeń i procesów w sposób bezpośredni, tzn. w drodze faktycznego kontaktu z nimi, lub pośredni, to jest poprzez kontakt z tymi rzeczami, zjawiskami, wydarzeniami i procesami za pomocą ich zastępników.
Pobudzają i intensyfikują procesy myślowe u uczniów, ułatwiając im analizowanie, syntetyzowanie i porównywanie poznawanych obiektów oraz formułowanie i porównywanie na tej podstawie stosownych uogólnień.
Zastępują lub dopełniają czynności nauczyciela tam, gdzie jest to konieczne lub wskazane ze względów metodycznych, np. jako projekcje nagranych nagranych na taśmę wideo wykładów, tekstów programowanych itp.
upoglądowienie procesu kształcenia; intensyfikacja procesów myślowych u uczniów; służenia pomocą uczniom przy wykonywaniu różnorakich czynności praktycznych „stwarzanie sytuacji problemowych, w kształtowaniu życia uczuciowego, postaw i motywacji (...), słowem - w formowaniu całego człowieka" ( W.Okoń )
4 Funkcje środków kształcenia
UMOŻLIWIENIE PEŁNEGO POZNANIA OTACZAJĄCEGO ŚWIATA (bezpośredniego i pośredniego) MOTYWOWANIE DO SAMODZIELNEGO MYŚLENIA I DZIAŁANIA , KSZTAŁTOWANIE EMOCJI I POSTAW WOBEC OTOCZENIA, ROZWIJANIE DZIAŁALNOŚCI PRZEKSZTAŁCAJĄCEJ RZECZYWISTOŚĆ
Środki wzrokowePodręczniki szkolne to podstawowy środek dydaktyczny w procesie zdobywania wiedzy. Bogato ilustrowane i wzbogacone niekiedy o płytę wraz z wersją multimedialną rozwijają wyobraźnię i pobudzają apetyt uczniów na wiedzę Mikroskopy, aparaty fotograficzne czy kamery telewizyjne umożliwiają poznawanie rzeczywistości, a przy pomocy nagrań wideo oraz ilustracji zapewniona jest obserwacja pośrednia.
W sposób ogólny pozwalają uczniom poznać rzeczywistość m.in. mapy, globusy i diagramy.
Środki słuchowe Te środki dydaktyczne najbardziej oddziałują na uczniowską wyobraźnię. Nagrania i koncerty muzyczne pobudzają młodzież do wzruszeń, emocji, osobistych przemyśleń Szczególnie w procesie nauki języków obcych nagrania na płytach i taśmach są nieodzowne do poznania obcej mowy i ukształtowania właściwego akcentu u uczniów.
Środki wzrokowo-słuchoweW tej grupie znajdują się środki najbardziej zaawansowane technicznie i najbardziej atrakcyjne dla uczniów: film, telewizja, multimedia W głównej mierze to właśnie komputery i multimedia sterują współczesnym procesem uczenia się i doboru materiału do kształcenia znacząco podnosząc jego efektywność.
Opracowują treści programowe.Są pomocne przy zarządzaniu oświatą.
Multimedia
Otwierają nowe możliwości dla dydaktyki łącząc w naturalny sposób nowoczesne środki techniczne z tradycyjnymi metodami dydaktycznymi tworząc multimedialne strategie dydaktyczne.
Zrewolucjonizowały proces komunikacji sprowadzając go do układu „nauczyciel – medium – uczeń”, przez co proces uczenia się może być indywidualny i wielokodowy, tzn. posługiwać się różnymi torami przepływu informacji.
Efektywność procesu nauczania i uczenia się zależy od właściwego doboru środków do celów lekcji, metod pracy dydaktycznej, wieku uczniów oraz nauczanych treści.
Warto też pamiętać, by forma nie przerosła treści.
METODA KSZTAŁCENIA Metoda kształcenia jest to wypróbowany i systematycznie stosowany układ czynności nauczycieli i uczniów, realizowanych świadomie w celu spowodowania złożonych zmian w osobowości uczniów. (Wincenty Okoń)
TREŚĆ Źródło wiedzy Nauczyciel przekazuje wiadomości Uczniowie przyswajają wiadomości METODY SŁOWNE słowo słowem słuchając METODY OGLĄDOWE obiekt oglądowy pokazem obserwując METODY PRAKTYCZNE zajęcia praktyczne instruktażem pracując
Jedna czy więcej metod kształcenia?S. Hessen, J. H. Pestalozzi, J. F. Herbart Poszukiwanie jednej uniwersalnej metody - PEDAGOGIZM P. J. Galperin Proces kształtowania czynności rozpatrywany jest jako proces przekazywania doświadczeń – TEORIA ETAPOWEGO KSZTAŁTOWANIA CZYNNOŚCI UMYSŁOWYCH PROCES PRZYSWAJANIA – ETAPY Wstępne zaznajomienie uczniów z daną czynnością, celem i warunkami jej wykonania ,Formowanie czynności materialnych, Etap mowy zewnętrznej Etap mowy wewnętrznej ,Etap umysłowy
SYSTEMY KLASYFIKACYJNE - TYPY Czynności związane z nauczycielem , Czynności związane z nauczycielem i z uczniem
ości dotyczące ucznia i środowiska
KLASYFIKACJA METOD-Strukturyzacja a konwencjonalne ujęcie treści Związek treści z rzeczywistością a oderwanie od realiów Funkcjonalność treści a werbalizm Styl pracy na...
man1957