Gdańskie monety Kazimierza Jagiellończyka.pdf

Gdańskie monety Kazimierza Jagiellończyka

2009-07-14 12:58:05

PN 1/2004 nr 44

Autor: Jarosław Dutkowski

PN 1/2004

Mennictwo Kazimierza Jagiellończyka nadal nie doczekało się kompleksowego opracowania, pomimo

szeregu badań prowadzonych od połowy XIX wieku, przez Vossberga, Barhrfedta (Mennictwo Zakonu

Krzyżackiego oraz Prus Królewskich); Stronczyńskiego, Gumowskiego, Kubiakową (monety Polskie i

Prus Królewskich). Monety bite w Gdańsku, a także w innych mennicach przez Kazimierza

Jagiellończyka budzą szereg wątpliwości i sporów. Kolejne opracowania wnoszą jednak sporo nowych

danych, opisywane są też nowe odmiany i warianty monet. Obejmując tron Polski król Kazimierz

Jagiellończyk był już wcześniej Wielkim Księciem Litewskim.

Po trzynastoletnich zmaganiach odzyskał dawne Księstwo Gdańskie i terytoria polskie utracone w toku

ponad 200 letniego konfliktu z Zakonem Krzyżackim. W czasie swojego panowania niewiele jednak

uczynił dla ujednolicenia monety w całym państwie. Powrót pod władzę króla polskiego Prus z

Gdańskiem na czele jeszcze ten proces odmienności monetarnej poszczególnych ziem pogłębił.

W ówczesnym Królestwie Polskim patrząc na całość obszaru podległego Królowi Polskiemu, obiegała

różnorodna moneta. W wielkim Księstwie Litewskim połączonym z Polską luźną unią i osobą króla bito

drobne denary, w Koronie wybijano półgrosze i denary. Wiele wskazuje też, że emisje monet miejskich

kontynuowała Wschowa. W 1457 roku trzy miasta w Prusach otrzymały swoje Wielkie Przywileje, na ich

podstawie Gdańsk, Toruń i Elbląg biły swoją monetę trzymając się jednak stopy Zakonnej - szelągowej.

Próba wprowadzenia przez Kazimierza Jagiellończyka terytorialnego pieniądza dla Prus Królewskich

zakończyła się niepowodzeniem.

Wśród miast bijących swoją monetę najaktywniejszy był Gdańsk. Obok okazjonalnej emisji brakteatów,

podstawową monetą były szelągi. Analiza źródeł pisanych wskazuje, że szelągi w niezmienionej postaci,

z imieniem Kazimierza i wyobrażeniem orła oraz herbu miejskiego wybijano jeszcze długo po jego

śmierci. Mimo wielu prób, nadal nie jesteśmy w stanie określić czasu w jakim wybijano poszczególnych

typy szelągów. Pierwszy bardzo dokładnie odmiany szelągów gdańskich opisał Vossberg, potem

uzupełnili je Bahrfeldt i Gumowski. Stanisława Kubiak usystematyzowała ich podstawową typologię,

zwracając jednocześnie uwagę na bardzo różnorodnie rysowaną koronę w herbie miejskim. Jednak i jej

nie udało się określić chronologii poszczególnych typów. Jarosław Dutkowski i Adam Suchanek w pracy

Corpus Nummorum Gedeanensis w zasadzie uporządkowali tylko typologie szelągów, mniejszą

zwracając uwagę na odmiany napisowe.

Po kilkaset wariantów stempli opisali Vossberg i Gumowski, jednak korzystanie z ich pracy jest

utrudnione z uwagi na skromny materiał ilustracyjny. Szelągi gdańskie są często nie dobite i słabo

zachowane. To sprawia, ze nie zawsze w pełni czytelne są legendy, znaki rozpoczynające napis, czy

1 / 30

Gdańskie monety Kazimierza Jagiellończyka

2009-07-14 12:58:05

końcówki napisów.

Zbierając materiał i doświadczenia po kolejnych wydaniach Corpus Nummorum Gedanensis, chciałbym

poniżej przedstawić propozycję pełniejszego skatalogowania typów i podstawowych szelągów gdańskich.

Obok tradycyjnego podziału na typy, usystematyzowane na podstawie znaków rozpoczynających napis,

zwróciłem uwagę na typy korony oraz a także wydzielać grupę szelągów z orłem bez korony. Myślę, że

ten nieco rozszerzony katalog typów i głównym odmian pozwoli na łatwiejszą identyfikację monet i

przypisanie właściwego stanu rzadkości, a co za tym idzie i ceny.

W katalogu skupiono się na opisaniu podstawowych typów i głównych odmian napisowych. Pominięto

szereg drobnych wariantów, takich jak: odmiany interpunkcji, bitych z użyciem liter odwróconych,

przestawionych, z głoskami, pisanych za pomocą liter otwartych lub zamkniętych, czy napisami

pomylonymi. Pamiętać trzeba, że te warianty stempli wynikały z niedoskonałej technologii, która miała

wpływ na tak znaczą liczbę odmian.

Katalog

DENAR , typ brakteatowy

Dwa krzyże w polu jeden nad drugim, srebro; śr. 14-16 mm, w. 0,2g

1. R7 500 1000 1600

SZELĄG(1)

Typ. I

Orzeł w koronie typu jagiellońskiego nie wkomponowany w tarczę. Skrzydła orła są łukowato wygięte do

góry i składają się z pięciu do sześciu piór. Ogon z trzech piór, a łapy zakończone trzema szponami.

Herb miasta dwa krzyże pod koroną w tarczy. Korona zamknięta z zarysowanymi siedmioma szczytami

bez obręczy.

Srebro, śr. 19,4-20,9 mm, w. 1,05g.

KASIMIRVS. REX. D

. MONET. CIVIT. DA;

1 . MNWP R6 300 450 1200

2 / 30

Gdańskie monety Kazimierza Jagiellończyka

2009-07-14 12:58:05

. MONET. CIVIT .DAII

2. Voss. 108 R6 300 450 1200

Typ. II

Ukoronowany orzeł typu jagiellońskiego w tarczy (korona najczęściej znajduje się nad tarczą). Skrzydła

orła są łukowato wygięte do góry i składają się z pięciu do sześciu piór. Ogon z trzech piór, a łapy

zakończone trzema szponami. Przed napisem rozeta złożona z kuli otoczonej pięcioma oddzielnymi

płatkami.

Herb miasta dwa krzyże pod koroną w tarczy. Korona otwarta złożona z trzech kwiatonów, bez obręczy

zakończona lekko wygiętą ku górze linią. Przed napisem kółko.

. KASIMIRVS. REX.

. MONET. CIVIT .DAI

1. Voss. 18, Malb. 7808 R4 120 220 440

. KASIMIRVS. REX. D

. MONET. CIVIT .DA

Malb. 7810 R4 120 220 440

. KASIMIRVS. REX.D.

. MONET. CIVIT .DA

3 / 30

Gdańskie monety Kazimierza Jagiellończyka

2009-07-14 12:58:05

2. Dutkowski R4 120 220 440

. KASIMIRVS. REX.D.

. MONET. CIVIT .DAI

3. Malb. 7811 R4 120 220 440

.KASIMIRVS. REX. D

. MONET. CIVIT .DA

4. GGN. 25,75 R4 120 220 440

. KASIMIRVS. REX. D.

. MONET. CIVIT .DA

5. Malb. 7816 R4 120 220 440

4 / 30

Gdańskie monety Kazimierza Jagiellończyka

2009-07-14 12:58:05

. KASIMIRVS. REX. D.

. MONET. CIVIT .DAI

6. Malb. 7818 R4 120 220 440

. KASIMIRVS. REX. D.

. MONET. CIVIT .DAII

7. Malb. 7815 R4 120 220 440

. KASIMIRVS. REX. DOI

. MONET. CIVIT .DAII

8. Malb. 7823 R4 120 220 440

. KASIMIRVS. REX. PO

. MONET. CIVIT .DA

9. Malb. 7832, Dutkowski

. KASIMIRVS. REX.PO

. MONET. CIVIT .DAI

5 / 30

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: