WSTĘP 1. MACEDONIA, GRECJA I RZYM W II WIEKU PRZED N. E. Antigonos Gonatas, pierwszy król (283-239) z dynastii Antigonidów, uspokoił i wzmocnił Macedonię zrujnowanš walkami diadochów o tron i niszczycielskš inwazjš Galów. Za jego następców, Demetriosa, Antigo-nosa Dosona, Filipa V (221-179) i Perseusza (179-168), dšży Macedonia do panowania nad Morzem Egejskim, nad Hellespontem i wyspami walczšc z Egiptem, Syriš, Pergamonem i wreszcie z Rzymem. Przede wszystkim jednak stara się utrzymać w zależnoci Grecję właciwš, której , historię politycznš w III-II w. wypełniajš przewroty, zmiany władców, powstania niewolników, bunty wojsk najemnych itp. Konfiskaty, zesłania, nowy podział gruntów, umorzenie długów i inne symptomy rozkładu ustroju opartego na niewolnictwie głęboko przeniknęły jej życie w tym okresie dziejów. W cišgu wielu lat Hellada była widowniš zaciekłych wojen, przewrotów wewnętrznych, ruiny materialnej i wyludnienia. Wszystko to odbywało się pod znakiem walki zarówno przeciw Macedonii, jak przeciw oligarchii opierajšcej się na ustroju niewolniczym ł. Wojna lamijska (323-322) nie była jeszcze ostatecznym ciosem dla greckiej wolnoci. W cišgu III w. Macedonia prowadzi uporczywš walkę, ze Zwišzkami, EtoLskim i Achajskim, opartymi na równoci praw i pełnej autonomii członków, którzy wchodzili w ich skład. Zwišzek Achajski w porównaniu z EtoLskim miał bardziej arystokratyczny charakter i obejmował nie gminy wiejskie, lecz miasta. Doszedł on do znacznej potęgi za strategii Arata (271-213), który pozyskał dla Zwišzku miasta Sikyon i Korynt; z Koryntu wypędzono w r. 243 załogę macedońskš i ustanowiono tu siedzibę Rady Zwišzkowej. Wkrótce przyłšczyły się Megara, Megalo-polis, Argos i inne miasta peloponeskie; oporna była tylko Sparta, roszczšca sobie pretensje do dawnego przewodnictwa na całym Peloponezie. W Sparcie, która zwyrodniała pod rzšdami bogatej oligarchii, król Agis IV w r. 241 przypłacił życiem próbę reformy socjalnej (równego podziału ' Por. W. S. Siergiejew, Historia starożytnej Grecji, Warszawa 1952, s. 458. gruntów i umorzenia długów). Lepsze, choć nietrwałe rezultaty dala podobna próba króla Kleomenesa III w r. 226. Ale kierujšcy Zwišzkiem Achaj skina Aratos, z obawy przed ogólnš rewolucjš społecznš na Peloponezie, wezwał na pomoc króla macedońskiego Antigonosa Dosona i wydał mu zamek w Koryncie. Spartanie ponieli klęskę pod SeUazjš w r. 221, pobity Kleomenes uszedł do Egiptu, a nad Grecjš znów zacišżyła przewaga macedońska. Do wojny z Filipem V, następcš Antigonosa Dosona, wszczętej za sprawš Etolów, przystępujš także Spartanie. Póniej Etolowie i Spartanie sprzymierzajš się z Rzymem w pierwszej wojnie macedońskiej (211-205) i dalej walczš z Filipem V. Wreszcie w drugiej wojnie macedońskiej (200-197) z Rzymem również Zwišzek Achajski staje po ich stronie. Rzymianie nie mogli zapomnieć Filipowi przymierza z Hannibalem, a kiedy on nadto wspólnie z królem syryjskim Antiochem III (223-187) powzišł zamiar podziału Egiptu, Rzymianie wezwani na pomoc przez rzeczpospolitš Rodos i króla pergameńskiego Attalosa wydali mu wojnę, która skończyła się klęskš Macedończyków pod Kynoskefalai w Tesalii w r. 197. Zwycięski konsul Titus Ouinctius Flamininus w imieniu senatu proklamował w r. 196 w Koryncie niepodległoć wszystkich miast greckich w nagrodę za ich udział w tej wojnie po stronie Rzymian. Naiwni Grecy triumfowali. W r. 192 Filopoimen, strateg Achajów, włšcza Spartę do Zwišzku po upadku tyrana Nabisa. Za jej przykładem poszły Elida i Mesenia. Zwišzek utrzymuje nadal przyjań z Rzymem, który wobec greckich państw odgrywa rolę rozjemcy. Rzymianie, zajęci w latach 192-190 wojnš z Antiochem III, doznali od Filipa V wydatnej pomocy w dostawie żywnoci, ale nie chcieli pozwolić na rozszerzenie jego posiadłoci. On zniechęcony planuje wojnę, którš po mierci ojca rozpoczyna Perseusz, wyzyskujšc równoczenie antyrzymskie nastroje także w demokratycznych kołach Tesalii i Beocji, gdzie specjalnemu zaostrzeniu uległa sprawa długów. W tak zwanej trzeciej wojnie macedońskiej (171-168) z Rzymianami odnosi z poczštku pewne sukcesy, w końcu jednak armia jego zostaje rozbita pod Pydnš w r. 168 przez Emiliusza Paullusa, syna poległego pod Karmami konsula. Macedonię podzielono na cztery odrębne rzeczypospolite; Rzymianie faktycznie stali się panami całego Wschodu. Po wojnie z Perse-uszem porzucił Rzym politykę wzmacniania tamże poszczególnych miast i słabych państw kosztem potężnych sšsiadów i w połowie wieku II przystšpił do aneksji osłabionych organizmów państwowych. Decydujšcš w tym rolę odgrywała napływowa warstwa bogatych kupców i lichwiarzy 2. Ofiarš brutalnej polityki handlowej Rzymu padła naprzód Kartagina (r. 146), a w tym samym roku na Wschodzie zarówno Macedonia jak i Grecja utraciły resztki swej niepodległoci. Ouintus Caecilius Metellus tłumi powstanie macedońskie wywołane przez samozwańczego Filipa' * Por. M. A. Maszkin, Historia starożytnego Rzymu, Warszawa 1951, s. 227. i zamienia Macedonię na prowincję rzymskš. Równoczenie za z Zwišzku Achajskiego z Rzymem wywołuje wojnę, w której Metelli razu haniebnie pobił armię greckš stratega Kritolaosa, a jego nasi konsul Lucius Mummius, zwyciężył pod Leukopetrš stratega Diajos czym zdobył Korynt i zburzył go na rozkaz senatu. Wszystkie zw w Grecji rozwišzano, ale właciwš prowincję rzymskš, Achaję, obe jšcš Peloponez, rodkowš Grecję, Tesalię i Epir, utworzono do w r. 27 przed n. e. N^a razie Grecja pozostała pod nadzorem rzymsl namiestnika Macedonii. Tak więc grecka niepodległoć definitywnie ] stała istnieć. Współczesny wiadek 3 tych wypadków tak pisze o katast swej ojczyzny: "Księga ta zawiera sumę nieszczęcia Hellenów. < bowiem Hellada bšd cała, bšd częciowo, nieraz ponosiła klęsk przecież nazwy i pojęcia nieszczęcia nie dałoby się do żadnego z daw3 szych niepowodzeń tak trafnie przyrównać, jak do wydarzeń nas czasu. Wszak nie tylko można by współczuć z Grekami z powodu teg< ucierpieli, lecz ródło ich nieszczęcia widzieć raczej w tym, co uczy jeli się zbada we wszystkim istotny stan rzeczy. Bšd co bšd, j( nieszczęcie Kartaginy uważa się za największe, to ówczesnš nie Hellady musi się uważać nie za mniejszš, lecz pod pewnym wzglę< za cięższš. Bo Kartagińczycy ostatecznie zostawili sobie miejsce na sš obronę wobec potomnych, a Grecy nawet uzasadnionej podstawy nie tym, którzy by chcieli usprawiedliwić ich błędy. I Kartagińczycy, szczętnie zgładzeni w ostatniej katastrofie, nie odczuwali już na p] szłoć swej niedoli, Hellenowie za patrzšc sami na własne nieszczę, także dzieciom swych dzieci przekazali w spucinie tę nędzę". A jednak ta upadajšca Grecja zawojowała Rzym - duchowo. , w trzecim wieku dala mu wzory dla kiełkujšcej literatury piekl a w drugim wieku hellenizacja Rzymu, której uderzajšcym symptom był pobyt Kratesa z Maiło w stolicy w latach 169-167 i słynnego po; stwa filozofów w r. 155, czyni tak wybitne postępy, że nie zdołał ich za] mować ani ciasny w swych poglšdach Katon Starszy, surowy stróż sta rzymskiej tradycji, ani edykt usuwajšcy z Rzymu (w r. 161) greek filozofów ł retorów. Najwiatlejsi z Rzymian odczuwali wyższoć greek kultury, pragnęli jej dorównać i otrzšsnšć się z piętna barbarzyńst przed wyżej stojšcymi duchowo, a wieżo podbitymi ludami Wschodu. Ja dziedzicom spucizny po Aleksandrze Wielkim zależało im na tym, a nomen Romanum było znane i uznane wród kulturalnych sfer wia Walnie popierali ich usiłowania sami Grecy, mówišc ongi o ich przeszło; mitycznej (Hellanik, Timajos), a teraz głoszšc przez usta Polibiusza wi( koć tych, którzy stali się panami ówczesnej oikumeny. 3 Polibiusz (XXXVIII 3). 2. ŻYWOT, PODRÓŻE I STUDIA POLIBIUSZA Wiadomoci o życiu i działalnoci Polibiusza mamy doć dużo, ponieważ sam pisarz chętnie mówił o sobie. Na podstawie tych i innych wskazówek dochodzimy do wniosku, że urodził się około r. 200, umarł około r. 118 przed n. e. Należał do jednej z najznakomitszych i najbogatszych rodzin w Megalopolis w południowej Arkadii. Ojciec jego, Ly-kortas, był kilkakrotnie strategiem Zwišzku Achajskiego i łšczyły go ze słynnym Filopoimenem węzły serdecznej przyjani. Sam Polibiusz osobicie znał Filopoimena i goršco go podziwiał; powięcił też mu obszernš biografię. Polibiusz jako siedemnastoletni efeb przeniósł w uroczystej procesji do Megalopolis urnę z prochami zabitego w r. 183 przez Meseń-czyków bohatera narodowego. W trzy lata póniej wyznaczyli go Achajo-wie do udziału wraz z młodszym Aratem w dziękczynnym poselstwie, które miał poprowadzić -Lykortas do Ptolemajosa V Epifanesa; jednak to poselstwo nie doszło do skutku z powodu mierci króla egipskiego. Egipt zwiedził Polibiusz dopiero około r. 145. Czy przed wywiezieniem go do Italii brał udział w jakich wyprawach wojennych (może przeciw Meseńczykom) - nie wiadomo. Dopiero pod wodzš Scypiona Młodszego miał sposobnoć walczyć pod Kartaginš i Nu-mancjš. Ponieważ jednak o historykach ksišżkowych piszšcych bez własnego dowiadczenia wojskowego wydaje ujemny sšd, więc można by przypucić, że takie dowiadczenie zdobył już w pierwszym okresie swego życia. Po osišgnięciu przepisanego wieku został wybrany w r. 169 hippar-chem Zwišzku Achajskiego za strategii Archona. Jako hipparch był dowódcš kawalerii zwišzkowej, a zarazem jednym z najwyższych politycznych urzędników. Kontynuujšc tradycję Filopoimena w polityce był wraz z ojcem i z Archonem zwolennikiem cisłej neutralnoci między wojujšcymi potęgami, Rzymem i Macedoniš; stšd podejrzany był filorzymskiej partii u Achajów i samym Rzymianom. Na wiosnę roku 169 partia Lykor-tas...
ptomaszew1966