Jak korygować najczęściej występującą wadę wymowy u dzieci, jaką jest seplenienie?
mgr Amelia Tyszczenko-Pach, logopeda
Seplenienie dotyczy nieprawidłowej wymowy głosek z szeregów syczącego (s, z, c, dz), szumiącego (sz, ż, cz, dż) oraz ciszącego (ś, ź, ć, dź). Poniżej przedstawię przykłady ćwiczeń dostępnych na rynku, z którymi sama pracuję.
Zaczynamy od ćwiczeń artykulacyjnych
Często przyczyną wadliwej wymowy jest niezdolność do wytwarzania rowka w linii środkowej języka, co powoduje, że powietrze wydostaje się z jamy ustnej szerokim strumieniem. Ćwiczenia w wytworzeniu rowka:
· dmuchanie przez rurkę i do rurki
· nauka gwizdania
Ćwiczenia języka, warg:
· kląskanie językiem – czubkiem
· wypychanie językiem policzków
· układanie języka w kształt szpilki, rurki, łyżeczki
· oblizywanie warg przy szeroko otwartych ustach
· unoszenie języka na przemian do górnych i dolnych zębów
· tworzenie ze złączonych warg na przemian uśmiechu i dzióbka
· szybkie i wolne powtarzanie tttttttt.
Gdy dziecko ma trudność w uniesieniu czubka języka do dziąseł stosuje się ćwiczenia uelastyczniające wędzidełko i pionizujące język:
· oblizywanie językiem podniebienia, górnych zębów, warg
· „ostrzenie” czubka języka o górne siekacze
· masowanie czubkiem języka dziąseł
Gdy dziecko ma problemy z szerokim ułożeniem języka na podniebieniu:
· żucie brzegów języka włożonych między zęby trzonowe
· unoszenia i opuszczania przedniej i środkowej części języka, podczas gdy jego brzegi ujęte są między zęby trzonowe
· zakładanie szerokiego języka na górną wargę.
Sposoby wywołania prawidłowej głoski
(s)Długa wymowa t lub f, aż powstanie szczelina i uśmiechnięcie się podczas mówienia.Mówienie ch i zamknięcie buzi.Przedłużenie wymowy głoski c.Zapora języka przy pomocy patyczka – przy wymowie międzyzębowej dziecka patyczek poziomo; przy wymowie bocznej patyczek wzdłuż języka.Supełek z nitki umieszczony na wewnętrznej stronie dolnych siekaczy, dziecko czubkiem języka przytrzymuje supełek i dmucha.(z)Głośne wymawianie s pozwala uzyskać z. Inne sposoby to długo mówić głoskę d, aż powstanie szczelina, uśmiechnąć się podczas mówienia, czubek języka skierować do dolnych zębów. Zrobić supełek na nitce i umieścić między zębami, supełkiem na wewnętrznej stronie dolnych siekaczy; dziecko językiem przytrzymuje supełek i dmucha.(c)Głoska t wymawiana mocno, przeciągle i z dentalizacją.Ciche wymawianie dz.Zabawa w naśladowanie cykad – ccccc.(ʒ)Głośne wymawianie c pozwala uzyskać dz.Szybkie wymawianie d i z: d, z, d, z, dz, dz, dz.(Š) Przedłużenie głoski cz pozwala uzyskać sz.Ciche wymawianie głoski ż pozwala uzyskać głoskę sz.W czasie artykulacji głoski s podnosimy czubek języka do górnych dziąseł.(ž)Zaczynamy od zabaw dźwiękonaśladowczych: młynek do kawy, ruszający pojazd ż, ż, ż, ży; następnie pokazujemy obrazek pokazujący młynek do kawy i zachęcamy dziecko, aby naśladowało dźwięki, jakie wydaje młynek.Ćwiczenia słuchowe różnicujące głoskę ż i sz (jeśli ż jest wymawiane bezdźwięcznie, zachęcamy dziecko do wymawiania sz w połączeniu z samogłoskami – lizak logopedyczny).Wymawianie sz-ż-y i pochylanie głowy do przodu – pobudza to struny głosowe. (č)Szybkie wymawianie głoski t i łączenie jej z głoską sz – tsz, tsz, tsz ... .Wymawianie t dziąsłowego z zaokrąglonymi ustami. (ǯ)W trakcie wymawiania głoski d dziąsłowego, dziecko wykonuje ustami ruchy rozciągania ust w szerokim uśmiechu i ściąganie w tzw. ryjek, aż do momentu osiągnięcia głoski dż.Wymawiając głoskę d język „wchodzi po drabinie” (po podniebieniu twardym), aż powstanie głoska dż. (ś)Można pomóc mechanicznie, cofając, np. palcem lekko język w głąb jamy ustnej. Powtarzanie titititititi.Wydłużenie głoski ć pozwala uzyskać ś.W trakcie wymawiania szeptem przedłużonego chi lub j, dziecko powoli zamyka usta i cofa kąciki warg aż uzyska ś.Naśladowanie wiatru śśśśśśś. (ź)Można pomóc mechanicznie, cofając, np. palcem lekko język w głąb jamy ustnej. Głośne wymawianie głoski ś doprowadza do artykulacji ź. (ć)Szybkie wymawianie t, z nieco podwyższonym językiem i przez dodanie ś.Wymawianie dź szeptem.W czasie wymawiania ti, cofamy czubek języka za dolne zęby i dziąsła.Zabawy z udziałem głoski ć, np. cccicho – palec przy ustach. (ʒ́)Wymawiane mocne ń z zaciśniętym nosem.Wymawianie ć z jednoczesnym uruchomieniem wiązadeł głosowych.
Dzieci nie lubią siedzieć przy stole i tylko powtarzać słowa i wyrażenia dlatego atrakcyjniejszym dla nich sposobem ćwiczenia są między innymi gry. Polecam gry planszowe Alexander: „Zgadywanka”, „Drabina”, „Sowa gra w słowa”, „Loteryjka obrazkowa”. Są kolorowe z zachęcającymi do zabawy obrazkami. Można grać według instrukcji lub tworzyć własne zasady gry. Jakość wykonania kartoników jest bardzo dobra.Innym sposobem na utrwalanie wymowy jest praca z obrazkami i innymi kolorowymi zadaniami. Tutaj polecam książeczki z serii „Szkoła poprawnej wymowy” (ciszki, syczki, szumki, mix). Ćwiczenia są ułożone według kolejności wywoływania głosek oraz ze stopniowaniem trudności. Zadania dotyczą wymowy ale dodatkowo ćwiczą też motorykę małą, dużą, postrzeganie wzrokowe, słuch fonematyczny, koncentrację. Każdy zestaw ćwiczeń zawiera dyplom dla dziecka gotowy do wypisania.Dla starszych dzieci (umiejących czytać i pisać) ciekawe ćwiczenia znajdziemy w serii zeszytów „Logopedia”. Dobrymi pomocami wspomagającymi jest „Od obrazka do słowa” oraz klocki z alfabetem. Ja swoich nie kupowałam. Klocki wyciął mój tata z drewna a ja kupiłam naklejki z samoprzylepnymi literami i ponaklejałam. Klocki służą do układania słów i wyrażeń przez starsze dzieci ale też do pokazywania graficznego zapisu wywoływanych głosek dla młodszych podopiecznych. Układają z nich wieże albo odwzorowują zadane kształty.
Ladyak