Patryk Kiciński
Pielęgniarstwo I, grupa 1
ZADANIA PIELĘGNIARKI ŚRODOWISKA NAUCZANIA I WYCHOWANIA W STOSUNKU DO UCZNIA UPOŚLEDZONEGO UMYSŁOWO
Za nim przystąpimy do udzielania wsparcia osobie z niepełnosprawnością intelektualną należy zapoznać się z ustalonymi definicyjnymi. Obraz niepełnosprawności będzie wpływał na charakter udzielanego wsparcia. Niepełnosprawność to gorsze niż normalne psychiczne, fizyczne lub umysłowe funkcjonowanie w codziennym życiu, dotyczy samodzielności człowieka w samoobsłudze, w prowadzeniu gospodarstwa domowego, wychodzeniu z domu i aktywności poza domem, w nawiązywaniu kontaktów społecznych i porozumiewaniu się. Niepełnosprawność może być przyczyną ograniczenia szans na dalszy rozwój i prowadzić do uzależnienia od pomocy innych osób Niepełnosprawność intelektualna, czyli obniżenie poziomu rozwoju intelektualnego to zaburzenie rozwojowe polegające na znacznym obniżeniu ogólnego poziomu funkcjonowania intelektualnego, któremu towarzyszy deficyt w zakresie zachowań adaptacyjnych (w szczególności niezależności i odpowiedzialności). Według definicji WHO upośledzenie umysłowe to „istotne obniżenie ogólnego poziomu funkcjonowania intelektualnego, oraz trudności w zachowaniu przystosowawczym, występujące przed 18 rokiem życia. Znane są przypadki nieuleczalne.”
Wyróżnia się cztery stopnie upośledzenia umysłowego, oceniane na podstawie różnego rodzaju pomiarów poziomu sprawności intelektualnej. Na ich podstawie można rozpoznać upośledzenie umysłowe lekkie, umiarkowane, znaczne i głębokie.
Osoby z upośledzeniem umysłowym lekkim posiadają IQ na poziomie 50-69. Dorosłe jednostki nie przekraczają ogólnego poziomu rozwoju umysłowego dziecka 12-letniego, a ich dojrzałość społeczna dziecka w wieku 17 lat. U osób upośledzonych w stopniu lekkim występuje ubogie słownictwo, także wady wymowy jednak mogą się nim posługiwać w stopniu komunikatywnym pozwalającym na funkcjonowanie w społeczeństwie, zaspokajaniu potrzeb i podtrzymywaniu rozmowy. Pamięć logiczna upośledzona, utrudnione zapamiętywanie co sprawia trudności szkolne podczas nauki czytania i pisania. Myślenie konkretno-obrazowe dobrze rozwinięte. Zaburzone myślenia abstrakcyjnego. Brak znajomości znaczenia pojęć: odwaga, koleżeństwo, wierność, odpowiedzialność, miłość, uczciwość itp. Zaburzone są wnioskowanie indukcyjne oraz przez analogię, abstrahowanie, uogólnianie. Występuje sztywność myślenia, stosują często schematy myślenia, brak samodzielności i krytycyzmu w myśleniu. Występują także zaburzenia motoryki, upośledzeniu ulega szybkość i precyzja ruchów.
U osób z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym występuję IQ na poziomie 35-49. Dorosłe jednostki nie przekraczają ogólnego poziomu rozwoju umysłowego dziecka 8-letniego, a ich dojrzałość społeczna dziecka w wieku 10 lat. U takich osób występuje mowa opóźniona, pojawia się ona dopiero w 5 roku życia i jest wtedy ograniczona do małej liczby słów lub prostych zdań, które spełniają funkcje komunikacyjne. Pamięć bardziej zaburzona niż u osób z upośledzeniem w stopniu lekkim. Występują zmyślenia. Jako dorosła osoba upośledzona w stopniu umiarkowanym zapamiętuje po 1-razowym usłyszeniu 5 cyfr, zdanie złożone z 16 - 18 sylab i krótkie opowiadanie. Niektóre osoby z upośledzeniem w tym stopniu wymagają opieki do końca życia ale posiadają zdolność do wykonywania prostych, praktycznych prac pod nadzorem. Spostrzeganie przebiega wolniej, zakres spostrzegania jest węższy, można jednak rozwinąć uwagę dowolną chociaż dominuje uwaga mimowolna.
Znaczne upośledzenie umysłowe dotyczy osób, których IQ plasuje się na poziomie od 20 do 34. U dorosłych występuje poziom rozwoju umysłowego dziecka 5-, 6-letniego, a ich dojrzałość społeczna jest na poziomie dziecka w wieku 7–8 lat. Ludzie obarczeni upośledzeniem umysłowym w stopniu znacznym mają znaczne trudności z porozumiewaniem się. Nie występuje mowa czynna, osoby takie mają duże trudności w komunikowaniu się, jednak rozumieją proste słowa i polecenia. Słownictwo bardzo ubogie. U jednostek upośledzonych w stopniu znacznym częściej niż umiarkowanie upośledzeni występują wady wzroku, słuchu, niedowłady i prężenia kończyn, choroby somatyczne. Brak uwagi dowolnej, uwagę przykuwają tylko bodźce o dużej sile. Potrafią porównać ze sobą 2 przedmioty (mały, duży), podać podobieństwa i różnice, ale nie potrafią porównać ze sobą 2 pojęć. Ruchy motoryczne pozwalają im na poruszanie się po otoczeniu, potrafią także samodzielnie zaspokajać potrzeby fizjologiczne.
Ostatnim stopniem upośledzenia umysłowego jest upośledzenie głębokie. U osób dotkniętych tym stopniem upośledzenia obserwujemy IQ poniżej 20, jako dorosłe osoby nie przekraczają oni poziomu funkcjonowania intelektualnego 3-letniego dziecka, a ich przystosowanie społeczne poziomu funkcjonowania dziecka 4-letniego. Mowa nie wykształca się, zatrzymuje się na etapie gaworzenia. Często towarzyszą mu wady wzroku, słuchu, niedowłady, porażenie kończyn. W większości przypadków nie poruszają się i nie mają możliwości samodzielnego zaspokajania potrzeb fizjologicznych. Brak uwagi mimowolnej, pamięć bardzo słaba. Występuje brak oznak myślenia - zachowanie sprowadza się do bezpośrednich reakcji często nieadekwatnych na przypadkowe bodźce. Jednostki z tym stopniem upośledzenia wymagają stałego nadzoru i opieki przez całe życie.
Upośledzenie umysłowe może być wywołane zarówno przez przyczyny genetyczne jak i środowiskowe. Występuje ono w przebiegu zaburzeń chromosomalnych (najczęściej zespół downa, kiedy anomalie w obrębie chromosomów rodziców zostają przekazane dziecku), zaburzeń metabolicznych (fenyloketonutria), zakażeń wewnątrzłonowych (toksoplazmoza, różyczka). Często przyczyn upośledzenia możemy doszukiwać się infekcjach przedporodowych, występujących u matki, takich jak alkoholizm, nałogowe palenie papierosów w czasie ciąży, zażywanie narkotyków, niedożywienie czy zaburzenia krążenia.
Obecność upośledzenia umysłowego wiąże się z szeregiem problemów, z którymi osoby niepełnosprawne borykają się na co dzień. Złożoność problemów u chorych cierpiących na choroby psychiczne i upośledzonych umysłowo jest bardzo szeroka. Przewlekła choroba, ból, cierpienie, zaburzenia w procesach poznawczych i czynnościach dnia codziennego są czynnikami, które należy rozpatrywać przy planowaniu opieki pielęgniarskiej. Chorzy ci mają zaburzoną sferę dbania o swój wygląd, higienę osobistą i potrzebę ruchu. W związku z tym osoba z niepełnosprawnością psychiczną stanowi duże obciążenie dla rodziny i opiekunów. Sytuacja jeszcze bardziej się komplikuje, jeśli osobą niepełnosprawną jest dziecko. Obecność dziecka niepełnosprawnego wymaga od rodziców lub opiekunów zmiany ich dotychczasowego sposobu życia. Sprawowanie opieki całodobowej niesie za sobą wiele problemów i obciążeń. Opieka pielęgniarska przy tym rodzaju niepełnosprawności jest niezwykle trudna i wymaga dużego doświadczenia i przygotowania psychologicznego pielęgniarki. U osób, których dotyczy upośledzenie umysłowe wyróżniamy takie problemy zdrowotne jak uogólniona hipotonia jednak niezaburzająca poruszania się, próchnica zębów, często wady serca, zaburzenia odporności, zmiany skórne o charakterze wyprysku, częste infekcje dróg oddechowych, otyłość, zaburzenia widzenia, objawy związane z wodogłowiem, toksoplazmoza, głuchota (w zespole Gregga), różyczka wrodzona. Oprócz problemów zdrowotnych wyróżniamy także zaburzenia w sferze funkcjonowania społecznego. Uczeń, którego dotyczy niepełnosprawność umysłowa to uczeń mający problemy z uczeniem się. Uczeń upośledzony w zależności od stopnia swojego niedorozwoju ma problemy ze skoncentrowaniem uwagi, z kojarzeniem i logicznym myśleniem w czasie zajęć. Uczeń z upośledzeniem potrzebuje specjalnego traktowania i nieustannej kontroli dlatego podczas zajęć szkolnych powinien być pod stałą opieka wychowawców. Upośledzeni umysłowo uczniowie posiadają zaburzenie orientacji przestrzennej, słaby poziom sprawności motorycznej, częściej występują u nich wady wymowy co wiąże się z trudnością w porozumiewaniu, mają wolne tempo pracy czy zaburzenia rozumienia znaczenia wypowiedzi. Upośledzenie umysłowe zaburza także anlize i syntezę wzrokową czy słuchową. Uczeń upośledzony to uczeń, który ma trudności w rozpoznawaniu liter oraz w czytaniu a także trudności w rozumieniu przeczytanego tekstu, posiada on istotnie zaburzony poziom rozumienia wszelkich reguł, zasad, definicji, utrudnione tworzenie pojęcia liczby. Brak zrozumienia treści zadań tekstowych i trudności w ich rozwiązywaniu wymagają obecności dodatkowego pedagoga kontrolującego i pomagającego upośledzonemu uczniowi. Często występująca nadpobudliwość psychoruchowa lub zahamowanie, brak krytycyzmu, egoizm, brak antycypacji zachowań, znaczna impulsywność, podatność na negatywne wpływy otoczenia, niski poziom motywacji, mała wrażliwość na potrzeby innych czy częste przejawy agresji.
Obecność dziecka niepełnosprawnego wymaga od rodziców lub opiekunów modyfikacji ich dotychczasowego sposobu życia. Obecność osoby dotkniętej niepełnosprawnością umysłową powoduje, ze wymaga ona całodobowej opieki co niesie ze sobą wiele problemów, wyrzeczeń i obciążeń. Opieka pielęgniarska przy tym rodzaju niepełnosprawności jest niezwykle trudna i wymaga dużego doświadczenia i przygotowania psychologicznego pielęgniarki. Rola pielęgniarki lub higienistki szkolnej pracującej z uczniami niepełnosprawnymi polega nie tylko na działaniach wynikających z realizacji standardów postepowania w profilaktycznej opiece zdrowotnej, bieżącym rozwiązywaniu problemów zdrowotnych uczniów, ale też na współpracy z grupą specjalistów opiekujących się dzieckiem (pediatra, neurolog, psycholog, foniatra, logopeda, rehabilitant) oraz osobami sprawującymi opiekę nad niepełnosprawnymi uczniami w szkole, nauczycielami, pracownikami socjalnymi, pracownikami kuchni i stołówki. Osobne zagadnienie stanowi współpraca z rodzicami i wspieranie ich w postepowaniu z dzieckiem w domu. Zadaniem pielęgniarki POZ jest wskazanie rodzinie podopiecznego możliwości zapewnienia mu bezpieczeństwa, komfortu psychicznego oraz wspieranie rodziny. Pielęgniarka musi być ostoją dla podopiecznego i rodziny, źródłem wiedzy i umiejętności przystosowawczych do życia. Pielęgniarka szkolna powinna zapewnić dziecku upośledzonemu umysłowo pomoc w przypadku urazów i innych wypadków, powinna obserwować ucznia z niepełnosprawnością, podejmować działania w celu zlikwidowania lub ograniczenia występowania zagrożeń dla zdrowia, jeżeli istnieje konieczność powinna podawać leki uczniowi według zlecenia lekarskiego. Istotnym zadaniem dla pielęgniarki środowiskowej jest zaplanowanie programu edukacji w rodzinie osoby niepełnosprawnej umysłowo. Pielęgniarka w celu pomocy uczniowi objętemu upośledzeniem i rozwiązania jego problemów zdrowotnych powinna zapewniać mu stałą ochronę przed urazami i zakażeniami. Kwalifikacje i wiedza pielęgniarki szkolnej powinna pozwolić jej na umiejętną ocenę funkcji zastawki regulującej ciśnienie płynu mózgowo-rdzeniowego w przypadku ucznia z wodogłowiem. Pielęgniarka Podstawowej Opieki Zdrowotnej powinna obserwować ucznia upośledzonego w celu wykrycia objawów niewydolności krążenia. Do jej zadań powinno należeć kontrolowanie stanu higieny ucznia chorego, powinna dbać o utrzymanie należnej higieny jamy ustnej ucznia w celu zapobieżenia próchnicy zębów a także utrzymanie diety eliminacyjnej mającej na celu wyeliminowanie pokarmów mających negatywny wpływ na zdrowie ucznia. Do zadań pielęgniarki środowiska nauczania, pod której opieką znajduje się uczeń upośledzony umysłowo powinno należeć dbanie o odpowiedni stan wiedzy (na temat upośledzenia i profilaktyki) rodziców dziecka a także wychowawców i innych uczniów.
Ź R Ó D Ł A :
Ø Brosowska B., Mielczarek-Pankiewicz E.: Pielęgniarstwo w podstawowej opiece zdrowotnej. Wydawnictwo Makmed, Lublin 2008.
Ø Woynarowska B. (red.): Zdrowie i szkoła. PZWL, Warszawa 2000.
Ø Standardy w profilaktycznej opiece zdrowotnej nad uczniami sprawowanej przez pielęgniarkę lub higienistkę szkolną i lekarza podstawowej opieki zdrowotnej. Instytut Matki i Dziecka, Warszawa 2003.
Ø Pedagogika osób upośledzonych umysłowo, http://pedagogikaspecjalna.tripod.com/notes/owe.htm
Ø Bernat K., Charzyńska-Gula M.:Encyklopedia dla pielęgniarek i położnych. Wydawnictwo Lekarskie PZWL.
Ø Uczeń upośledzony umysłowo w szkole powszechnej, http://www.profesor.pl/mat/n12/pokaz_material_tmp.php?plik=n12/n12_c_zwolak_050311_1.php&id_m=14405
6
Delightful93