W połowie XVIII w. do szczytu doszły oskarżenia starej szkoły łacińskiej , że zbyt wiele czasu młodzież traci na naukę zamierzchłych języków , starożytnej mitologii , literatury , historii , że jest to nieużyteczny materiał i działa na szkodę nowoczesnych zdobyczy nauk ścisłych , nowożytnych języków i literatury . W tym samym czasie odrodziły się badania naukowe nad starożytnością klasyczną . Holendrzy , Niemcy , a także Francuzi i Anglicy podjęli gruntowne badania źródłowe nad dziejami kultury , myśli i estetyki klasycznej . Już nie względy retoryczne , ale treści filozofii , sztuki i moralności Greków i Rzymian skierowała ich ciekawość w tamtą stronę . W humanizmie zachwycano się Rzymem i łaciną , w neohumanizmie główne zainteresowanie skupiła na sobie Grecja , jej rzeźba , poezja , pojęcie piękna . Uważano , że aby osiągnąć ideał człowieka rozwijającego zgodnie z naturą pełnię sił fizycznych , moralnych i duchowych , należy studiować zabytki greckiej literatury i sztuki , a także rzymskiej , która tamtą naśladowała . Uważano , że dawny humanizm hamował rozwój języków narodowych i pozwalał na bezwzględne naśladownictwo łaciny .
Celem neohumanizmu było :
- przepojenie się duchem greckiej kultury ;
- zaczerpnięcie z niej natchnienia do równie wysokich wzlotów na gruncie nowoczesnych języków i nowoczesnych potrzeb ludzkości .
· (1801-1885)
Angielski arystokrata , myśliciel i esteta , wychowanek Johna Locke’a . Stał się przede wszystkim wskrzesicielem kultu Hellady . Rozkoszując się pięknem i artystyczną harmonią , szerzył zachwyt dla estetycznych uzdolnień Greków , którzy odczuwali związek piękna z prawdą i dobrem i na tej podstawie rozwinęli samorodną twórczość artystyczną i naukową . Za nimi dowodził , że proporcja , umiar , regularność matematyczna , prawidłowość są zgodne z pięknem i cnotą , a zarazem odpowiadają prawdziwej użyteczności . Na tym budował ideał zewnętrznej i wewnętrznej harmonii człowieka .
Wg niego człowiek wzorowy powinien :
- żywić miłość ku sztukom i naukom ;
- wnikać w obyczaje i urządzenia narodów , we właściwości ich sztuki , poezji , języków i nauki ;
- być filozofem , aby rozpoznać , co w naturze i porządku świata jest piękne , co w życiu społeczeństw jest sprawiedliwe;
- tak dochodząc do zrozumienia i pokochania przyrody i ludzi , winien dbać w swym postępowaniu o zgodność ze swą naturą wewnętrzną i zewnętrzną , żyć dla wiecznego kształcenia się indywidualnego i budować byt pełen piękna i mądrości .
Tylko wyjątkowe jednostki mogły wznieść się na takie wyżyny estetyzmu i filozofii , niezależnie zresztą od swej przynależności stanowej .
Prąd ten znajdował gorące echo w arystokracji angielskiej i stąd począł oddziaływać na kontynent , zwłaszcza na Niemcy . Poezja Johanna Wolfganga Goethego (1749-1832) była przykładem wartości neohumanistycznych w literaturze niemieckiej .
Dążność do idealizmu filozoficznego skojarzył neohumanizm ze swym entuzjazmem dla starożytności klasycznej , a dzięki temu wyjaśniał nowy cel wychowawczy , który był bardzo odmienny od praktycznej pedagogiki XVIII w. Cel ten zadecydował o doborze odpowiednich środków kształcenia , o ponownym zwróceniu się do studiów klasycznych , w których odkryto teraz niedostrzegalne dawniej wartości wychowawcze . Niemcy przodowali w tym ruchu .
W gimnazjach ożywiła się nauka języków starożytnych , do programów dodawano język grecki , zaraz po łacinie . Celem tego była możliwość czytania arcydzieł literatury starożytnej , rozkoszowania się ich właściwościami estetycznymi i moralnymi . Także najlepsze utwory literatury ojczystej zaczęto czytać i analizować w podobny sposób , jak klasykę .
Już w początkach XIX w. neohumanizm opanował szkolnictwo średnie w krajach niemieckich .
· (1767-1835)
Niemiecki pedagog i językoznawca , twórca filozofii języka nawiązującej do poglądów Kanta i Herdera . Współzałożyciel uniwersytetu w Berlinie . Zreformował szkolnictwo pruskie w duchu neohumanizmu , którego był głównym przedstawicielem . Z jego inicjatywy zmieniono i pogłębiono programy nauczania , dokonano zmian natury organizacyjnej , w 1810 r. wprowadzono egzamin maturalny , którego zdanie było kryterium przyjęcia na studia . Tylko te szkoły średnie , którym przyznawano prawo przeprowadzania egzaminu dojrzałości , stawały się gimnazjami .
Z Niemiec neohumanizm promieniował na sąsiednie państwa , aż do Rosji i Anglii , gdzie zastał szczególnie przygotowany grunt . Był to pierwszy wpływ pedagogiki niemieckiej w Europie .
Neohumaniści uważali , że prawdziwa kultura może przyjść tylko przez wpajanie w dzieci szlachetnych pojęć , a te dostają się za pomocą słów , czyli za podstawę kształcenia uznali język . Uważali , że nauki rzeczowe osłabiają idealistyczną kulturę człowieka i przywiązują go do poziomego materializmu . Wyraziło się to w zwycięstwie hasła kształcenia formalnego . Jedynym skutecznym narzędziem kształcenia formalnego mogły być tylko języki starożytne przed wszystkimi innymi .
· (1724-1804)
Filozof niemiecki , czołowy przedstawiciel klasycznej filozofii niemieckiej , twórca poglądu zwanego krytycyzmem teoriopoznawczym . Głosił , że poznanie możliwe jest dlatego , iż umysł ludzki narzuca niepoznawalnym rzeczom samym w sobie aprioryczne (pochodzące z samego umysłu) formy i kategorie . Poglądy Kanta doprowadziły do agnostycyzmu .
W drugiej połowie XIX w. ogólny kierunek myśli europejskiej uległ doniosłej zmianie . Pod wpływem ogromnego wzrostu nauk przyrodniczych , które dzięki badaniom Charlesa Darwina (Anglia , 1809-1882) i rozwiniętej przez niego teorii ewolucji , wyszły poza koło specjalistów i zaczęły budzić zainteresowanie szerokich warstw .
Cechy pozytywizmu :
- sucha trzeźwość ;
- odtrącanie marzycielstwa i idealizmu ;
- liczenie się z twardą walką o byt , jaka panuje w przyrodzie i w życiu ludzkim ;
- szacunek dla wartości materialnych .
Te cechy wywarły piętno na teorii pedagogicznej , która żądała , aby wychowanie miało charakter ścisły , naukowy oraz wyłącznie przystosowany do potrzeb życia i produkcji .
· (Anglia , 1820-1903)
Ogłosił program filozofii syntetycznej , który opracował na podstawie teorii ewolucji . W dziedzinie poglądów socjologicznych był twórcą tzw. organicznej teorii społeczeństwa . W dziedzinie poglądów społecznych był bardzo aktywnym obrońcą społeczeństwa burżuazyjnego , pochwalał system kapitalistyczny . Poglądy Spencera na wychowanie i kształcenie odzwierciedlały pod wieloma względami potrzeby burżuazji w warunkach rozkwitu kapitalizmu .
W swej książce „O wychowaniu umysłowym , moralnym i fizycznym” przeprowadził najostrzejszą krytykę systemu dydaktycznego szkoły klasycznej .
Za jedynie użyteczne uważał nauki ścisłe i przyrodnicze . Mimo podnoszenia wartości kształcącej matematyki i historii naturalnej , nie wymagał usunięcia na ich korzyść innych przedmiotów , np. literatury , a zwalczając wyłączność kierunku retoryczno – językowego żądał uwydatnienia kierunku realistycznego - tym wydał wyrok na nauki humanistyczne (języki starożytne i nowoczesne , literaturę , historię , geografię) w imię wyłączności wiedzy ścisłej , gdyż w jego pojęciu tylko ona daje człowiekowi szczęście i jest mu użyteczna , przyspiesza jego naturalny rozwój ku doskonałości , do której kiedyś , zgodnie z ewolucyjnym postępem przyrody , dojdzie przez długą pracę pokoleń .
Zadaniem wychowania wg Spencera jest przygotować człowieka do pełnego życia , na które składa się 5 stron :
- życie fizyczne organizmu ludzkiego ;
- życie zarobkowe , zawodowe , dające pośrednio egzystencję organizmowi ;
- życie rodzinne , utrzymujące rozwój gatunku ;
- życie obywatelskie w zbiorowości ;
- życie estetyczne , stanowiące uprzyjemnienie pracy .
Spencer patrzył na życie człowieka oczami producenta , pracodawcy . Bezinteresowna kultura duchowa była dla niego jedynie dodatkiem do życia , na który pozwolić sobie może człowiek zamożny i mający czas .
Wychowanie nakreślone przez Spencera dawało człowiekowi dużo wiadomości przydatnych do życia praktycznego , ale nie dawało mu nic dla siebie , dla jego życia wewnętrznego , dla osobistego doskonalenia się . Twierdził , że wiadomości naukowe należy osłodzić dziecku , podając je w przystępnych lekcjach o rzeczach .
Studia literackie uważał za przeżytek , nie zauważał , że pomagają one w wyrobieniu cnót moralnych , w rozwinięciu skłonności serca i kultury uczucia . Mimo , że wysoko cenił wychowanie obywatelskie , nie zauważał , że nie wystarczy tu sucha znajomość urządzeń i ustroju społeczeństwa , ona nie nauczy kochać . Sądził , że każdy uczeń musi sam się przekonać , jakie postępowanie jest dobre , a jakie złe i przynosi złe skutki dla samego ucznia . Taka metoda jest dobra jedynie w prywatnym uczeniu i wychowaniu . Dbał o zdrowie , czystość i higienę , zalecał zdrowy i obfity pokarm dla dzieci , dużo ruchu i naturalne zabawy , dobry sen . Z gier potępiał piłkę nożną jako ogłupiającą . Zwalczał każde przeciążanie młodzieży , zarówno umysłowe , jak i fizyczne .
Pierwszym warunkiem powodzenia w świecie jest wg Spencera „być zdrowym zwierzęciem” .
Na przełomie XIX i XX w. Warszawa stała się ośrodkiem żywego ruchu pedagogicznego . Jego twórcami byli wybitni pedagodzy , w których dziełach ścierały się prądy i tendencje europejskiej myśli wychowawczej z poszukiwaniem założeń odpowiadających warunkom i potrzebom polskiego życia . Zagadnienia wychowania i oświaty interesowały nie tylko pedagogów , ale też pisarzy i uczonych . Pozytywiści w ramach programu „pracy organicznej” i „pracy od podstaw” sformułowali nowe ideały wychowawcze i propagowali nowe wzorce osobowe człowieka użytecznego : uczonego , fachowca , działacza społecznego , lekarza , inżyniera ; opracowali i realizowali nowe programy kształcenia , zbliżając to kształcenie do życia ; walczyli o zrównanie w prawach do najwyższego nawet wykształcenia kobiet z mężczyznami (ruch emancypacyjny kobiet) ; popierali oświatowy ruch emancypacyjny klas uciśnionych .
Na przełomie dwóch okresów - romantyzmu i pozytywizmu - działał Henryk Wernic (1839-1905) . Był on autorem kilku większych podręczników z dziedziny pedagogiki , szeregu artykułów oraz kilku książek dla młodzieży , tłumaczem dzieł naukowych . Poszukiwał podstaw pedagogiki w etyce i psychologii . Etyka miała wskazywać cele wychowania , a psychologia - oświetlać drogi prowadzące do tych celów . Wskazywał na potrzebę istnienia wielkich ideałów w wychowaniu, a miłość uważał za pierwotną i zasadniczą siłę każdego wychowania . W swym najpoważniejszym dziele pt. Przewodnik wychowania zalecał wychowywać młodzież w poczuciu realizmu , przeciwdziałać egzaltacji i uczuciowości .
Zagadnieniami wychowania i nauczania zajmował się też znany historyk literatury Piotr Chmielowski (1848-1904) . Oprócz kilku artykułów na temat wychowania prywatnego napisał rozprawę pt. Co wychowanie zrobić z dziecka może i powinno ? . Praca ta była wynikiem doświadczeń autora w dziedzinie nauczania prywatnego oraz rezultatem studiów w Lipsku . Dzięki jego wysiłkom pedagogika polska otrzymała pierwszy nowoczesny zarys początkowego wychowania . Omawiał w rozprawie metody poznawania rozwoju psychicznego dziecka i zalecał opieranie wszelkich norm wychowawczych na wskazaniach psychologii .
Czołowym ideologiem pozytywizmu warszawskiego był Aleksander Świętochowski (1849-1936) . Głównym zagadnieniem jego rozpraw z dziedziny pedagogiki było wskazywanie celów wychowania , przygotowującego do życia w okresie szybkiego rozwoju przemysłu i handlu . W rozprawie pt. Nowe drogi stwierdził , iż celem wychowania jest „rozwijać do najwyższego natężenia wszystkie przyrodzone siły człowieka” oraz „przygotowywać do umiejętnej działalności w warunkach życiowych” . Interesowała go też reforma kształcenia kobiet .
Najobszerniejszą twórczość pedagogiczną w okresie pozytywizmu warszawskiego rozwinął Adolf Dygasiński (1839-1902) W swych dziełach nawoływał do przeniesienia na grunt polski „idei cywilizacji zachodniej” , co w dziedzinie wychowania wyrażało się w przeszczepianiu najbardziej znamiennych założeń pedagogiki mieszczańskiej owego czasu . Upowszechnił w Polsce idee pedagogiczne Herberta Spencera , Aleksandra Baina oraz Fryderyka Dittesa , na którego poglądach oparł jedną z głównych swoich prac pedagogicznych - Ogólne zasady pedagogiki . Podstaw do wychowania poszukiwał przede wszystkim w psychologii .
Stanowisko pedagogiczne Dygasińskiego charakteryzują m.in. : szczery humanitaryzm , wielkie umiłowanie dzieci i młodzieży , duże mistrzostwo nauczycielskie , żądanie powiązania teoretycznej pracy szkoły z praktyką życiową , walka o naukowe podstawy programów szkolnych , propagowanie zasady poglądowości i innych nowoczesnych zasad i metod nauczania , postępowe poglądy na temat kształcenia kobiet . Wielką wagę przywiązywał do upowszechnienia oświaty .
Czołowe miejsce w pedagogice polskiej XIX i XX w. zajmuje Jan Władysław Dawid (1859-1914) . Łączył zainteresowania pedagogiczne z psychologicznymi . W pedagogice był inicjatorem i rzecznikiem kierunku empirycznego , wyrażał więc te tendencje metodologiczne , które tak szeroko postulowane są we współczesnej pedagogice .
Program spostrzeżeń psychologiczno – wychowawczych nad dzieckiem był w polskiej literaturze pedagogicznej dziełem pionierskim , które zapoczątkowało systematyczne obserwacje psychologiczne i pedagogiczne . Dzieło to jest uważane za prekursorskie w dziedzinie rozwoju polskiej psychologii wychowawczej i psychologii wieku dziecięcego . Wzorując się na metodach systematycznej obserwacji , znanych i rozpowszechnionych na Zachodzie , Dawid opracował szczegółowy „kwestionariusz spostrzeżeń” , koncentrujący się na następujących zagadnieniach :
- rodzina , wychowawcy , otoczenie ;
- dziecko , czynniki fizyczne , stan zdrowia ;
- zmysły ;
- pamięć , kojarzenie ;
- uwaga , spostrzegawczość ;
- zasób doświadczeń i wyobrażeń ;
- wyobraźnia ;
- rozum ;
- mowa ;
- uczucia ;
- ruchy .
„Program spostrzeżeń” stanowił podstawę do badań , w których przedmiotem szczegółowej analizy był „zasób doświadczeń i wyobrażeń dziecka” , a których rezultaty przedstawione zostały w książce pt. Zasób umysłowy dziecka .
Główne dzieło Dawida pt. Inteligencja , wola i zdolność do pracy należy do dziedziny psychologii . Na jego treść składają się wykłady z zakresu psychologii stosowanej na Kursach Naukowych w Warszawie oraz rezultaty własnych badań opartych głównie na oryginalnym teście przyczyn i skutków . Jest to test obrazkowy , przy czym obrazki przedstawiają różne fazy określonej dłuższej czynności . Rozwiązywanie zadań testowych polega na logicznym uporządkowaniu poszczególnych czynności . Test ten mierzy poziom inteligencji , której istotą wg Dawida jest „myślenie , zdolność tworzenia pojęć , wydawania sądów , wnioskowania , rozumienia” .
W pracach teoretycznych i popularyzatorskich poświęcał Dawid wiele uwagi nauczaniu początkowemu . Najpopularniejszą jego pracą w tej dziedzinie , a zarazem jedną z najlepszych w literaturze światowej , jest Nauka o rzeczach . Część historyczno – krytyczna tego dzieła poddaje analizie wszystkie kierunki „nauki o rzeczach” oraz przedstawia jej rozwój . Część teoretyczna traktuje zagadnienie z dydaktycznego i psychologicznego punktu widzenia . Autor rozwinął zasady i metody „nauki o rzeczach” oraz jej program wg tzw. zbiorów przyrodzonych (pokój , mieszkanie , ogród i dom , miasto i wieś , pole , łąka , las , woda , rzeka , staw , miejsce rodzinne i jego okolice) , przedstawił rodzaje lekcji (o częściach przedmiotów , o ich cechach i typach) i ich wzory .
W ostatnich latach życia zainteresowania twórcze Dawida w dziedzinie wychowania ześrodkowały się wokół metodologicznych podstaw pedagogiki oraz zagadnień osobowości nauczyciela i kształcenia nauczycieli . Napisał rozprawę pt. O duszy nauczycielstwa , stanowiącą testament jego doświadczeń i przemyśleń nad istotą powodzeń wychowawczych i zadań nauczyciela . Uważał , że nauczyciela – wychowawcę cechować powinna miłość wychowanków (miłość dusz) , zamiłowanie do pracy społecznej , zalety moralne , jak doskonałość , odwaga , odpowiedzialność , wewnętrzna prawdziwość sądów i przekonań .
Indywidualnością dużej miary w pedagogice polskiej przełomu XIX i XX w. był Stanisław Karpowicz (1864-1921) . Przedmiotem własnej pracy badawczej i studiów naukowych uczynił procesy wychowawcze i poszukiwanie podstaw dla nowego systemu wychowania zgodnego z osiągnięciami nauk biologicznych oraz społecznych i odpowiadającego potrzebom życia . Pragnął stworzyć system pedagogiki osnutej na podstawach naukowych . Napisał wiele rozpraw z dziedziny przyrodoznawstwa : Wiedza przyrodnicza wobec prądów życia doby ostatniej , Nauki przyrodnicze w życiu i wychowaniu , Przyrodoznawstwo i kultura umysłu oraz z zakresu nauk społecznych i ich funkcji w wychowaniu : Poprawa stosunków życiowych jako cel wychowania , Cel i zadania wychowania wobec ewolucji społecznej , Walka z egoizmem i rozwój uczuć altruistycznych .
Jednocześnie z pracami naukowymi rozwijał Karpowicz aktywną działalność praktyczną . Co roku wyjeżdżał z Warszawy do Nowogrodczyzny , gdzie objeżdżał bryczką okoliczne wsie , wygłaszał odczyty , pobudzał inicjatywy oświatowe , organizował różne stałe formy pracy oświatowej .
Rezultatem studiów zagranicznych (Niemcy , Belgia , Francja) była rozprawa pt. Gry i zabawy jako czynnik wychowawczy. Wychowawczą funkcję ruchu ujmował Karpowicz szeroko . Interesował się zarówno gimnastyką wychowawczą , obszer...
pedagogika.koszalin