14

WITAMINY

Nie są budulcem, nie dają energii, biorą udział w procesach metabolicznych. Dzielimy je na rozpuszczalne w tłuszczach (A,D,E,K) i rozp. w wodzie(B, C).

Witamina A(retinol – związek podstawowy, forma alkoholowa, kwas retinowy – forma kwasowa, retinal – aldehyd, retrinyl - ester). Najbardziej czynny jest beta-karoten. Rola witaminy:

-procesy widzenia

-dla odp. czynności tkanki nabłonkowej skóry i skóry (układ pokarmowy, oddechowy, moczowo-płciowy)

-bierze udział w syntezie białek, przemianie lipidów, tworzeniu szkliwa na zębach.

Źródła witaminy A:  oleje rybne, tłuszcze rybne, olej halibuta, dorsza, produkty mleczne(mleko, twaróg, jaja) wątroba(bogate źródło) , warzywa(marchew, pomidory, brzoskwinie, pomarańcze)

Niedobory witaminy A – objawy wczesne:

*zmiany skórne – suchość gęsia skórka, zrogowacenia

*wysychanie błon śluzowych gardła

*dolegliwości przewodu pokarmowego

*brak apetytu, smaku.

*suchość spojówek

*kurza ślepota

*światłowstręt

*suchość pod powiekami

*powstanie plamek Bitota

Objawy późne:

*wysychanie spojówki

*rozmiękczanie rogówki

*opóźnienie wzrostu

*zaburzenie reprodukcji

*obniżenie płodności

*rogowacenie nerek w części rdzennej

*powstawanie kamieni

Zapotrzebowanie na wit. A:

Mężczyźni : 1600 mg/doba

Kobiety: 1250 mg/doba

Ciąża 1800 mg/doba i karmienie 2000 mg/doba – nie wolno przedawkować bo nadmiar jest keratogenny( zajęcza warga)

Powyżej 10 000 jednostek na dzień to nadmiar

Witamina A jest wrażliwa na promieniowanie słoneczne na tlen, na ogrzewanie. Zmian ze strony buli u nasady nosa świadczą o nadmiarze wit. A. U chorych na cukrzycę przemiana karotenu w wit A jest zaburzona.

WITAMINA D

-przyśpiesza wchłanianie wapnia

-reguluje przemiany mineralne

-warunkuje prawidłowy wzrost

-powstawanie kości zębów

-kalcyfikacja tkanki kostnej

Czynne biologicznie są metabolity powstałe w nerce lub wątrobie. W nerce powstaje 1,25 – dichydroksycholekalcyferol(chorzy na nerki nie mają tego metabolitu i trzeba im go podać) , w wątrobie powstaje 25 – hydroksycholekalcyferol.

Źródła witaminy D : tłuszcze rybne, żółtka jaj, grzyby , wątroba, mleko.

Objawy niedoborów:

*krzywica – zmniejszone odkładanie soli mineralnych w zrębie białkowym kości, zaczyna się w czaszce(nie zrasta się ciemiączko), zmiany w kościach żeber miednicy.

*Osteomalacja –rozmiękczanie kości u kobiet , które wiele razy rodziły , mają niedobór wit. D lub u chorych na nerki lub wątrobę.

*Tężyczka – zaburzenia w metabolizmie wapnia .Bóle mięśni , u kobiet , które rodziły. Spadek stężenia wapnia we krwi – zaburzenie czynności serca .

*Osteoporoza – niedobór Ca i estrogenów.

Zapotrzebowanie  - dzieci do 1 roku – 20     /doba , do 12 lat – 10     /doba . Dorosłym wystarczy pobyt na słońcu .

Nadmiar wit D :

-kruchość kości

-demineralizacja kości

-kumuluje się w organizmie

WITAMINA E

Tokoferole  alfa (najmniej działający ) , beta , gamma , delta .

Rola wit. E :

-działanie p/utleniające

-działanie ochronne na wit C i A

-zmniejsza utlenianie nienasyconych kwasów tłuszczowych

-zwiększa odporność krwinek czerwonych

-uszczelnianie naczyń krwionośnych

-bierze udział w procesie starzenia

-działa p/miażdżycowo i p/nowotworowo

-zapobiega martwicy wątroby i mięśni (współpraca z selenem )

Niedobór wit E :

-powstanie szkodliwych wolnych rodników

Źródła wit E : produkty zwierzęce ( 0,6 – 0,9 mg/100 g prod.) , roślinne – kiełki pszenicy (10-26 mg / 100 g prod. ) , oleje roślinne 25 – 52 mg /100 g prod.) , margaryny (5 – 35 mg/100 g prod. ).

Zapotrzebowanie :8 – 11 mg / doba , ciąża  -12 mg / doba , karmienie – 14 mg / doba .

Witamina E nie jest toksyczna . Rozkłada się , jest wrażliwa na utlenianie , rozkłada ją jełczenie .

WITAMINA K

Wit K1 – rośliny

Wit K2 – produkty zwierzęce (produkowane przez bakterie w układzie pokarmowym )

Wit K3 – syntetyczne :2 – metylo – 1,4 –naftochinon .

Źródła wit K :

*najwięcej w roślinach zielonych  , wątrobie wołowej

*mało w ziemniakach i pieczywie

ROLA WIT K :

-p/krwotoczna

-wytwarza się protrombina (7 , 9 , 10 czynnik krzepnięcia ) w wątrobie pod wpływem wit K

-przy całkowitym braku wit K może powstawać skaza krwotoczna

Zapotrzebowanie na wit K : małe i wystarcza ilość z pożywienia (około 4 mg dziennie , ale tyle w organizmie powstaje )

Jako lek podaje się zaraz po porodzie .

Niedobór witamin rozpuszczalnych w tłuszczach wystąpi , gdy :

-jest niedobór tych witamin w pożywieniu

-zaburzenie wydzielania żółci

-antywitaminy :dla wit K – dikumarol

WITAMINY ROZPUSZCZALE W WODZIE

Dużo jest ich w : drożdżach , zbożach , mięsie .

Są koenzymami wielu enzymów .Są rozpuszczalne w wodzie .

WITAMINA B1

Rola :

*koenzym wielu dekarboksylaz , najważniejsza jest kokarboksylaza (kwas pirogronowy – kwas octowy )

*konieczne dla przemian energetycznych węglowodanów

*bierze udział w cyklu pentozowym jako koenzym transketalazy , powstaje ryboza konieczna do syntezy nukleotydów i NADPH .

Źródła :

-zboża , kasza , chleb , ziemniaki , mięso , mleko , warzywa strączkowe ,

Jest wrażliwa na ogrzewania i alkalia .

Niedobór wit B1 :

*hipowitaminoza – utrata łaknienia , zaburzenia trawienia , znużenie , zmęczenie , przygnębienie , spadek masy ciała , zapalenie wielonerwowe (to już objaw późny )

*awitaminoza – choroba Beri – Beri ( zmiany nerwowe , zapalenie wielonerwowe , zanik mięśni ) ,kwas pirogronowy nie przemienia się w octowy , gromadzi się i uszkadza nerwy ( brak dekarboksylazy ) ,zakwaszenie , obrzęki , niewydolność serca .

Choroba Beri  - Beri występuje tylko w krajach nie dożywionych .Występuje w kilku postaciach : postać mokra ( obrzęki , niewydolność krążenia ), sucha ( zwyrodnienie wielonerwowe ) , dziecięca (mdłości , wymioty , drgawki , przebieg najbardziej ostry , pozostałe postacie przewlekłe ) , mózgowa ( uszkodzenie OUN , podwójne widzenie , halucynacje , zapalenie nerwu wzrokowego ).

Wit B1 niszy kawa , herbata, alkohol , żywność konserwowana SO2 , nadmiar cukru .

Zapotrzebowanie : 1 – 2 mg na dzień , na 1000 kcal 0,4 mg wit B1.

Mało trwała prze wszystkim w środowisku zasadowym , wrażliwa na tlen , gotowanie , światło .

WITAMINA B2

Rola :

*procesy oks.-red. – grupa prostetyczna enzymów oddechowych

*wchodzi w skład enzymów odpowiedzialnych za przemiany i przyswajalność węglowodanów , białek i tłuszczów

*konieczna dla układu nerwowego , nerwu wzrokowego

*zwiększa odporność organizmu

Niedobór :

-zaburzenia skórne ( zajady , pękanie kącików ust także przy niedoborze żelaza )

-łuszczenie i pękanie warg

-zapalenie języka

-odciski zębów na języku

-na twarzy powstają wypryski , swędzenie

-zaburzenia wzroku , pieczenie , złe widzenie , zapalenie nerwu wzrokowego

ŹRÓDŁA : drożdże piwne – najwięcej  , mleko – bardzo dużo , ale szybko się rozkłada , jaja , wątroba , zboża , owoce .

Łatwo się wchłania i wydala .Nie ma dawki toksycznej, ciepło stała w środowisku wodnym , rozkłada w środowisku kwaśnym i alkalicznym i pod wpływem UV  , antybiotyki , środki antykoncepcyjne , zamrażanie mięsa .Nie wrażliwa na ogrzewanie i utlenianie .

Zapotrzebowanie : 1 – 2 mg na dobę , 0,6 mg na 1000 kcal .

WITAMINA B6

Pirydoksyna,  pirydoksal , pirydoksamina

Rola :

*transaminazy , dekarboksylazy i wiele innych enzymów

*konieczna dla wchłaniania wit. B12

*bierze udział w przemianach cholesterolu i kwasów tłuszczowych

*wzmaga odporność

Niedobór – u ludzi nie występuje .

Podanie antywitaminy powoduje : zmiany skórne , zapalenie języka , wypadanie włosów , zaburzenia nerwowe , pieczenie stóp.

Toksyczność jest bardzo mała , wrażliwa na gotowanie . Podawana z Mg w celu zapobiegania kamieniom nerkowym , przy zaburzeniach pamięci , przy starzeniu się .

Źródła : drożdże , kiełki , strączki , mięso , jaja .

Zapotrzebowanie : zależy od ilości spożytego białka ; dzieci 0,5 – 1,5 mg na 100 g białka , dorośli 2 mg na 100 g białka .Przy ilościach podawanych w gramach występują zmiany neurologiczne .

WITAMINA PP  -  NIACYNA ( WIT B3 )

Rola :

*wchodzi w skład NAD i NADP – oksydoreduktazy odwrotnie przenoszące wodór

*bierze udział w utlenianiu komórkowym

*może powstawać z tryptofanu przy doborze wit B1 ,B2 B6  - z 1 cz tryptofanu – 60 cz wit. PP

*dla prawidłowego funkcjonowania mózgu i układu nerwowego

*obniżenie ciśnienia , cholesterolu i trójglicerydów we krwi

Niedobory wit. PP :

-wczesne : zmiany skórne , złe samopoczucie ,

-późne : brak apetytu , bezsenność , zawroty głowy , biegunki , niestrawności , zmiany na języku ,

-postać skrajna – pelagra : 3D – dermatidis ( zmiany skórne ) , diarhoea(zaburzenia jelitowe , biegunki ) , depresje ( zaburzenia nerwowe ). Objawy pelagry : wypryski i zaczerwienienia bardzo symetryczne , swędzenie skóry , stany ropne , wymioty , nudności , biegunki , zaparcia , osłabienie , bezsenność , drażliwość , niedokrwistość , depresje , załamanie .

ŹRÓDŁA wit PP : drożdże , otręby , wątroba , nerki , mięso , ryby ,grzyby , w pełnych ziarnach jest dużo w oczyszczonych mało , w nasionach strączkowych .

Wit. PP jest wrażliwa na ogrzewanie , ale trwała na światło .

Zapotrzebowanie : 6,6 mg na 1000 kcal , mężczyźni 18 – 25 mg na dobę , kobiety 16 – 19 mg na dobę , ciąża 18 mg na dobę , karmienie 20 mg na dobę.

Dermatidis : spowodowane niedoborem niacyny , objaw motyla – czerwone swędzące wypryski , na szyi – naszyjnik , na nogach symetryczne wypryski , jest to postać ciężka .

KWAS PANTOTENOWY  - WIT B5

Rola :

*składnik koenzymu A

*cykl kwasów trikarboksylowych

*synteza węglowodanów i ich przemiana

*synteza i rozkład kwasów tłuszczowych

*synteza cholesterolu

...