Wnioskowania w tekstach – przykłady
a/ - dziennikarz: PO mówi, że współczuje Janowi Rokicie.
B. Wildstein: Ten, kto współczuje mężowi z powodu żony, nie mówi o tym głośno.
b/ - A. Kwaśniewski 2004 r.: Polska na pewno nie jest krajem doskonałym. Polska na pewno jest państwem, które musi pokonać wiele swoich słabości. I musimy wyeliminować to, co boli, co przeszkadza, co nie służy budowaniu demokratycznego państwa prawnego. Ale pamiętajmy, że Polska zmienia się i zmierza ku lepszemu. Trzeba bronić tej ciągle jeszcze bardzo młodej II Rzeczypospolitej przed eksperymentami politycznymi i gospodarczymi.”
c/ - P. Stasiński GW: „ Jeśli Ziobro wygadał się, co naprawdę myśli – czyli groził opozycji hakami – trzeba wszczynać alarm. Organa pod ręką Zbigniewa Ziobry stają się częścią czarnej propagandy wyborczej PIS. Jeśli Ziobro tylko chlapnął – jest to również niebezpieczne. Na czele państwowego aparatu przymusu nie powinien stać człowiek, który nie wie, co mówi (a mówi bez przerwy). Tak czy owak, dymisja Ziobry jest pinie potrzebna.”
d/ - Ghandi: Dlatego też jestem tutaj, by z chęcią poddać się najwyższej możliwej karze za czyny prawnie uznane za przestępstwo z premedytacją, a w moim przekonaniu za najwyższy obowiązek obywatela. Jedyne, co sąd może uczynić, to zrezygnować z urzędu i odżegnać się od zła, jeśli czuje, że prawo, które winien stosować służy złu i że w rzeczywistości jestem niewinny, lub nałożyć na mnie najsurowszą karę, jeśli wierzy, ze system i prawo, które wspiera, jest dobre dla narodu tego kraju i – co za tym idzie – moja działalność jest szkodliwa dla ogólnego dobrobytu.”
e/ - ł. Górnicki „Dworzanin polski”: Kryski:” A dla tego bywa to niemal zawdy, iż w bitwie abo na tych miejscach, gdzie ludzie czci dostawają, ślachcic sobie lepiej poczyna i znaczniejszy bywa niż nieślachcić; abowiem natura w każdą rzecz wsiała ono skryte ziarno, które własność a moc tę, którą od przodka swego, pirwszego ziarna, wzięło, podaje temu ziarnu, które wypuszcza z siebie i takie je czyni, jakie jest samo. Co widzimy nie telko w stadziech końskich abo i inych źwirząt, ale też patrząc na drzewa, u których gałęzi zawdy są do pniaka a sniatu podobne, a jeśli sie kiedy odrodzą, to tam nie przyrodzenie winno, ale ogrodnik niedbały. Także się też dzieje i w ludziech, którzy kiedy około wychowania mają dobre gospodarze, niemal zawdy sa podobni tym, z których idą, i częstokroć je przechodzą.[...]
Tu pan Bojanowski tak powiedział: Aby nasza gra szła tym torem, jako Jego M Pan lubelski naznaczył tak to powiedam, iż dworzaninowi nie zda sie mnie tak rzecz barzo potrzebna to ślachectwo, a kiedybym rozumiał być to rzecz nową w uszu WM, przywiódłbym wiele ludzi na przykład, którzy, urodziwszy sie w pirwszych zacnością domiech, sromotnie żyli, a zasię wiele nieślachciców, którzy cnotą swą uczynili zacne potomstwo swoje. A jeśliby sie to tak miało, jakoś WM powiedział, iż w każdej rzeczy jest ona skryta moc a własność pirwowsianego ziarna, toć byśmy wszyscy jednacy być musieli, gdyż z jednego przodka idziem, aniby był ślachetniejszy jeden niż drugi.”
f/ L. Wałęsa w sejmie 1990 r.: Stoję przed Wami jako pierwszy prezydent Polski, wybrany bezpośrednio przez cały naród. Z tą chwilą zaczyna się uroczyście III Rzeczpospolita Polska. Nikt i nic nie może umniejszyć tego faktu. Kończy się zły okres, kiedy władze naszego państwa były wyłaniane pod naciskiem obcych, albo w wyniku wymuszonych kompromisów. W dniu dzisiejszym robimy zasadniczy krok na długiej i krwawej drodze do odbudowy naszej niepodległości.
[...]
Niepodległa Polska pragnie być elementem pokojowego ładu w Europie. Chce być dobrym sąsiadem. [...] Mamy przy tym świadomość, ze tylko Polska zreformowana i silna ekonomicznie będzie dla innych równorzędnym partnerem..
g/ A. K. Foster: Żywię głębokie przekonanie, że w większości przypadków kobieta pozbawiona jest swoich praw, ponieważ nie jest w pełni świadoma całego ciężaru spoczywającej na niej odpowiedzialności; dopiero gdy zda sobie sprawę z pełnego zakresu tej odpowiedzialności i gdy skłoni ją to do pójścia naprzód i wywiązania się ze wszystkich swoich obowiązków, to z pewnością wtedy zdobędzie swoje prawa; jeśli poczuje się równa swojemu ojcu, mężowi, bratu i synowi, poczuje się na równi z nimi odpowiedzialna za dbanie tak o materialne potrzeby, jak o zbytki życiowe, jeśli będzie czuła taką samą głęboką odpowiedzialność za kulturę umysłową, za moralne i religijne oblicze całej rasy ludzkiej, to siłą rzeczy sama znajdzie swoje cele i prowadzące do nich ścieżki pracy na fizycznej, intelektualnej, moralnej i religijnej niwie. Gdy tylko poczuje powiew motywacji, szybko rozwinie żagle.
h/ (wg W. Marciszewski )- Kartezjusz „Rozprawa o metodzie”:
(1) Rozsądek jest to rzecz ze wszystkich na świecie najlepiej rozdzielona, (2) każdy bowiem sądzie, że jest w nia tak dobrze zaopatrzony, (3) iż nawet ci, których we wszystkim innym najtrudniej jest zadowolić, nie zwykli pragnąc go więcej, niźli go posiadają. (4) Nie jest prawdopodobne, aby się wszyscy mulili co do tego; (5) raczej świadczy to, iż zdolność dobrego sądzenia i rozróżniania prawdy od fałszu, co nazywamy własnie rozsądkiem lub rozumem, jest z natury równa u wszystkich ludzi. (6) Tak więc rozbieżność mniemań nie pochodzi stąd, aby jedni byli roztropniejsi od drugich, (7) ale jedynie stąd, iż prowadzimy mysli nasze rozmaitymi drogami i nie rozważamy tych samych rzeczy. (8) Nie dosyć bowiem mieć umysł bystry, ale główna rzecz właściwie go stosować. (9) Największe dusze zdolne są do największych występków zarówno jak do największych cnót; (10) a ci, którzy idą jedynie bardzo wolno, jeśli trzymają się wciąż prostej drogi, mogą posunąć się o wiele dalej niż ci, którzy biegną, lecz oddalają się od niej.
E1: Jeśli każdy sądzi, że jest w rozsądek dobrze zaopatrzony, to każdy jest w rozsądek dobrze zaopatrzony.
E2: Jeśli każdy jest w rozsądek dobrze zaopatrzony, to rozsądek jest to rzecz ze wszystkich na świecie najlepiej rozdielona.
(2) Każdy sądzi, że jest w rozsądek dobrze zaopatrzony
----------------------------------------------------------------------------------------------
(1) Rozsądek jest to rzecz ze wszystkich najlepiej rozdzielona
(5) parafraza tezy wyjściowej powtórzona po przeprowadzeniu uzasadnienia
E3: Jeśli rozsądek jest to rzecz najlepiej ze wszystkich rozdzielona, to rozbieżność mnemań nie pochodzi stąd, aby jedni byli roztropniejsi od drugich.
(1) Rozsądek jest to rzecz najlepiej ze wszystkich rozdzielona.
-------------------------------------------------------------------------------------------
(6) Rozbiezność mniemań nie pochodzi stąd, aby jedni byli roztropniejsi od drugich.
E4: Rozbieżność mniemań pochodzi stąd, że jedni są roztropniejsi od odrugich albo rozbieżność mniemań pochodzi stąd, że prowadzimy myśli nasze rozmaitymi drogami i nie rozważamy tych samych rzeczy.
(6) Rozbieżność mniemań nie pochodzi stąd, że jedni są roztropniejsi od drugich.
-----------------------------------------------------------------------------------------------------
(7) Rozbieżność mniemań pochodzi stąd, ze prowadzimy mysli nasze rozmaitymi drogami i nie rozważamy tych samych rzeczy.
Między (7) i (8) istnieje luka myślowa, którą trzeba wypełnić wnioskiem entymematycznym. Zakładając, że wyrażenia „droga” z (7) i „stosowanie umysłu” z 8) sa synonimami słowa metoda stanowiącego główny temat rozprawy. Uznając przesłankę domyślną, że pozbycie się rozbiezności oznaczałoby dojście każdego do prawdy i że właściwa metoda dochodzenia do prawdy jest tylko jedna (stwierdza to wielokrotnie) można sformułować wniosek: We: Do znalezienia prawdy wystarcz właściwa metoda.
E6 Do znalezienia prawdy wystarcza bystrość umysłu albo do znalezienia prawdy wystrcza metoda.
(8) Do znalezienia prawdy nie wystarcza bystrość umysłu.
------------------------------------------------------------------------------------
We: Do znalezienia prawdy wystarcza metoda.
(9) analogia rozwijająca poprzednia myśł
(10) obrazowe porównanie rozwijające poprzednia myśl
Uwaga: Zdanie o równości ludzi pod względem rozsądku i zdanie (8) o różnych stopniach bystrości u ludzi nie są sprzeczne. Wyjaśnia to kolejny akapit: stwierdza tam Kartezjusz o sobie, że ma mniejsze niż inni zdolności umysłowe i jeśli osiągnął większe wyniki poznawcze, to przez metodę. Czyli rozsądek= władza poznawcza równo rozdzielona między wszystkich ludzi to zdolność rozróżniania prawdy od fałszu.
1. Rozpisz argument według schematu rozumowania, uzupełniając brakującą przesłankę:
X i Ysą podobne
(Podobieństwo X i Y wynika z P) często przemilczana przesłanka
Twierdzenie T jest słuszne wobec X
------------------------------------------------------
a więc twierdzenie T jest słuszne w stosunku do Y
a/ Ani Wojtkowi, ani Zdziśkowi nie udało się naprawić tego roweru, a więc nie uda się to i Markowi.
2. Określ rodzaj podobieństwa (według relacji ze sprawą) i jego materię:
a/ Na pewno za złe uznalibyśmy, gdyby jakieś pozaziemskie istoty o wyższym od naszego poziomie rozwoju zadawały nam, ludziom, ból i zabijały nas jako swoje pożywienie. Podobnie złem jest zabijanie i zjadanie przez nas niżej od nas stojących zwierząt.
b/ Ł. Opaliński: Obrona Polski [broniąc kary grzywny za mężobójstwo]
„Jeśli zas ów nakaz odwetu nadany był Hebrejom tylko dla postrachu, a ws sądzie go nigdy nie używano, jesli nawet Rzymianom wydawał się zbyt srogi, o ileż bardziej godzi się nam , chrześcijanom, nie korzystaz zeń o ile mozności, nam którzy posiadamy prawo łaski, mistrzynię wszelkiej cierpliwości i łagodności.”
c/ Skoro zakazuje się w Polsce, jak i w większości cywilizowanych krajów, produkcji narkotyków i handlu nimi ze względu na ich szkodliwość i wywoływane uzależnienia, więc powinno się zakazać sprzedaży alkoholu, który jest bardzo szkodliwy i wywołuje uzależnienia.
3. Zanalizuj przykłady:
a/ Wszystkie znane z przeszłości cywilizacje: tak cywilizacja starożytnego Egiptu czy Indii, jak i amerykańskie kultury Inków i Azteków, po okresie świetności upadały w stosunkowo niedługim czasie, zatem i cywilizacja europejska, rozwijająca się tak imponująco przez ostatnie wieki, musi kiedyś upaść.
b/ Jakub Sobieski: Mowa na pogrzebie Mikołaja Sieniawskiego:„Trafiło się w Rzymie, że się zszedszy raz w kupę kilka matron rzymskich, chwaliła się z nich każda z zbiorów i klejnotów swoich: między niemi Kornelia, matka Grakchów, gdy postrzegła syny swe, z Capitolium do domu idące, palcem na nich pokazawszy, więcej nie rzekła, jedn: Oto też moje klejnoty. Mogła nie raz przy pańskich dostatkach swych, zażyć tych słów Jej M.P..Podczaszyna Koronna, gdy na trzech synów swych przed sobą chodzących patrzała. Teraz, gdy ich tu pogrzebionych widzi, mówić bezpiecznie może, oto moje groby, bo kożdy z tych grobów, ledwie jej samej nie był grobem. Pozbyła kiedyś Niobe dzieci wszytkich, więcyć wprawdzie w liczbie niż Jej M.P.Podczaszyna, ale w cenie daleko mniej. Obie w tym sobie podobne, że ile ich miały, tyle też straciły, nasza zaś Niobe Polska tym tamtę przewyższała, iż ona (jako o niej poetowie piszą) po takim przypadku w kamień się obróciła, żeby podobno więcej żalów nie czuła, ta zaś lubo kamiennego i twardego na wszytkie nieszczęścia serca będąc i po tych jednak smętkach, nie kamienną wolą swoję, rzuca pod nogi Majestatu Twórcy swego, ale ją jako najmiększy wosk rozpuszczoną, podaje wyrokom Boskim, aby z nią samą to, co zechce Pan nad Pany do końca czynić raczył.”
d/ Skoro nazywamy terrorysta Ben Ladena z tego powodu, że kierowana przez niego oraganizacja swoimi zamachami usmierciła wielu niewinnych ludzi, to miano terrorysty nalezy tez nadać prezydentpwi Bushowi. Przecież wydając rozkaz ataku na Afganistan spowodował śmierć setek, jeśli nie tysięcy niewinnych ofiar.
f/ J. Ossoliński: Mowa przygotowana na elekcję 1632 r. z prosba o korone w imieniu Władysława Zygmunta [fragm. polemiki ze szweckim kandydatem do korony]:
„Już Szwecja cokolwiek ze krwie polskiej u siebie miała, Polszcze dała, więcej dać chyba Rixas nie może. Bo jako przedtym Rixam z Ryksy zrodzoną za królową nam posłała i taż nam Ryksę także zrodziła, tak to fatalne nomen dawno nam stamtąd rixas et bella portendebat.”
g/ J. Ossoliński: Oddawanie panny Ursynówny panu Berkowi [1639 r.]:
„Niech dla swej Angeliki szaleje zapalczywy Orland, niech za Kloryndą bieży Tanared [sic!], swoje porzuciwszy obozy, niech Rynald jednej gładkiej niewolnikiem zostawa. Szęśliwyś W.Mć. rycerz, gdy bez wielkiej prace i ciekawości, z samej łaski królowej Jejmci sociam thori coniuhalis tę bierzesz, która niefarbowaną gładkością, urodzenia zacnością, cnót wysokich zbiorem, tamte starych wieków bez żadnego przechodzi paragonu.”
h/ Krzysztof Zawisza: [mowa weselna 1690 r., tak dowodzi potęgi miłości:
„ Ledwo co zaczyna dzielności i mocy swojej czynić skutki między Eneaszem i Dydoną, aliści potędze nie wystarczają strony; Eneasz żeleźcem dotknięty omdlewa, Dydo zaś uritur infelix tataque vagatur urbe furens [Płonie i błądzi szalona po mieście - tłum. Z.Kubiak]. Jadowita miłości strzała Dafnidę z ludzkiej wyzuwa postaci, obraca w drzewo; nie wstrzynuje podobnych impetów Galatea; zna się być zwyciężoną in lucta Amoris [w walce Amora] Amarilla; Philis dla niej ginie i ledwie pamięć imienia na dębie zostawuje.”
4. Jaka technikę można zastosować w celu zbicia takiego nierzetelnego argumentu?
„Pan poseł zechciał poddac przygotowany przez Komisję wstepny projekt poddać generalnej krytyce, ale oceniać ten projekt to jak oceniać obiad przed podaniem.”
1. Funkcje stosowania egzemplum i podobieństwa:
- uwiarygodnienie
- amplifikacja i ozdobność
- oddziaływanie na emocje
2. W teorii argumentacji współcześnie wyróżnia się czasem: przykład i ilustrację.
Przykład służy uzasadnianiu, ważne jest więc, by był tak oczywisty, aby nie mół być poddany w wątpliwość.
Ilustracja ma tylko przywoływać pewną regułę i tak znaną odbiorcy poprzez pobudzenie jego wyobraźni, wywarcie nań psychologicznego wpływu
3. Podważenia argumentacji przez przykład dokonuje się najprościej przez podanie przypadku sprzecznego.
Wzmocnienie prawdopodobieństwa możliwe jest przez:
-podanie wielu przypadków
-zróżnicowanie
- badanie klasy, której podobieństwo wcześniej zostało już ustalone
4.Ch. Perelman: „ Używanie tego samego pojęcia do opisywania różnych przypadków sprzyja ich utożsamianiu, które wynika jakby z samej natury rzeczy.”
np. „Możemy oddziaływać na materię, gdyż poznaliśmy prawa nia rządzące. Kiedy więc poznamy prawa społeczne, wówczas równie łatwa sprawą będzie oddziaływanie na społeczeństwa.”
5. Błąd:
- płytkiej analogii - podobieństwo dotyczy mało istotnych cech, a występują istotne różnice
- analogii metaforycznej - oparcie się na podobieństwie zupełnie nie zwiaznym z treścią wniosku, uzasadnionym metaforą:
„Ziemia to nasza matka. I tak jak nikomu przez myśl nie przyjdzie, aby sprzedać własna matkę, tak i niech nikt nie waży się sprzedawać polskiej ziemi w obce ręce!”
„ Stolica jest jak głowa państwa. Wiadomo zaś, że powiększenie głowy jest oznaką choroby, a więc jest czymś niekorzystnym Dlatego też niekorzystne jest powiększanie stolicy.”
Similitudo
w szerokim znaczeniu wskazuje poprzez porównanie związek każdego analogicznmego zjawiska ze sprawą w celu stworzenia wiarygodności
Egzemplum
Podobieństwo (w węższym znaczeniu)
materia: historia i literatura :
- historyczne (prawdziwe i prawdopodobne)
- literackie:
-argument (nieprawdziwe, ale prawdopodobne)
- fabuła (nieprawdziwe i nieprawdopodobne)
materia: natura i ogólnie pojęte życie ludzkie
forma (commemoratio): krótka aluzja lub narracja
forma: krótka aluzja albo narracja lub opis
poziomy:
- podobne (simile)
- całkowicie
- nierówne (exemplum impar):
- z czegoś większego do czegoś mniejszego (ex maiore ad minus)
- z czegoś mniejszego do czegoś większego (ex minore ad maius)
- niepodobne (exemplum dissimile)
- przeciwne (exemplum contrarium)
- podobieństwo:
- całkowite
- nierówne:
-wyprowadzone z większości do mniejszości
- wyprowadzone z mniejszości do większości
- niepodobieństwo
- przeciwieństwo
Podobieństwo jest czerpane spoza sprawy. Logiczną metodą połączenia go ze sprawą jest
indukcja.
Rodzaje wnioskowania indukcyjnego:
- indukcja enumeracyjna właściwa, tzn. niepełna: jej elementy nie wyczerpuja całego zbioru, więc wniosek jest tylko bardziej lub mniej prawdopodobny
- wnioskowanie statystyczne: na podstawie cech niektórych elementów zbioru wnioskuje się o statystycznych własnościach całego zbioru, wiec wniosek o okreslonym prawdopodobieństwie (zalezy od reprezentatywności próby)
- wnioskowanie redukcyjne: przesłanki wynikają z wniosku, ale wniosek nie wynika z przesłanek, a więc wniosek tylko uprawdopodobniony
- wnioskowanie przez analogię, tzn od szczegółu do szczegółu, czyli na podstawie stwierdzenia podobieństwa między przedmiotami wyprowadza się wniosek o jeszcze większym ich podobieństwie, a więc tylko uprawdopodabnia wniosek (jego wiarygodność zalezy od tego, czy podobieństwo opiera się na cechach istotnych, czy czysto zewnętrznych i przypadkowych)
...
The9