1. SĄDY ORZEKAJĄCE W SPRAWACH CYWILNYCH.
Organy sądowe:
- sądy rejonowe I instancja
- sądy okręgowe I lub II instancja
- sądy apelacyjne II instancja (odwoławcze)
- apelacje od wyroków sądów okręgowych
- Sąd Najwyższy – główne sprawy kasacyjne
2. ISTOTA POSTĘPOWANIA CYWILNEGO.
Funkcja postępowania cywilnego polega na:
1. ustaleniu i urzeczywistnieniu norm prawnych indywidualno – konkretnych z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy.
2. wydawaniu zarządzeń, zwolnień i zezwoleń mających znaczenie prawne.
3. prowadzeniu działalności dokumentacyjno – rejestrowej mającej znaczenie prawne.
4. dokonywaniu innych czynności określonych w ustawie.
3. NACZELNE ZASADY PROCESU CYWILNEGO.
- zasady naczelne wymiaru sprawiedliwości wynikają z przepisów Konstytucji, prawa o ustroju sądów powszechnych i ustawy o Sądzie Najwyższym.
- zasady naczelne postępowania cywilnego wynikają z przepisów k.p.c. i obejmują 7 zasad:
1. Zasada prawdy materialnej.
Istotnym czynnikiem realizacji tej zasady jest prawdziwość twierdzeń uczestników postępowania co do stanu faktycznego i prawnego sprawy. Uczestnicy postępowania obowiązani są dawać wyjaśnienia co do okoliczności sprawy i zgodnie z prawdą i bez zatajenia czegokolwiek. U podstaw decyzji sądu powinny się znaleźć fakty przedstawiające rzeczywisty stan rzeczy. Sąd nie przeprowadza dowodów z urzędu.
2. Zasada kontradyktoryjności.
Pozwany ma prawo ustosunkować się do twierdzeń powoda (przedstawić dowody przeciwne). Powód już w pozwie powinien przytoczyć okoliczności faktyczne na uzasadnienie swoich żądań. Przytoczenie okoliczności faktycznych przez uczestników następuje w postaci twierdzeń, które w razie zaprzeczenia ich przez innego uczestnika powinny być udowodnione przez twierdzącego.
3. Zasada dyspozycyjności (rozporządzalności).
Sąd wszczyna postępowanie na wniosek. Panami procesu są strony. Strona może wycofać wniosek, zrzec się roszczenia, wszcząć postępowanie, żądać zmian ochrony prawnej – te akty należą do dyspozycyjności materialnej. Natomiast dyspozycyjność formalna odnosi się do środków zaczepnych i obronnych. U nas ta zasada zrealizowana jest w 80% - w niektórych przypadkach sąd może odmówić przerwania postępowania (np. zasady współżycia społecznego).
4. Zasada ustności.
Ważniejsze są zeznania niż dokumenty. Najistotniejszym przejawem zasady ustności jest rozprawa, która polega na ustnym przedstawieniu żądań, wniosków i twierdzeń. W razie nieobecności uczestnika postępowania na rozprawie sędzia przedstawia jego dowody na podstawie akt. Zasada ustności w najszerszej mierze dochodzi do głosu w procesie z uwagi na rozpoznawanie spraw na rozprawie.
5. Zasada bezpośredniości.
Polega na tym, że sąd który wydaje rozstrzygnięcie w sprawie powinien bezpośrednio zapoznać się z materiałem procesowym tj. z dowodami.
6. Zasada koncentracji materiału procesowego.
Zasada ta dotyczy kwestii, w jakim czasie powinien być w postępowaniu zgromadzony materiał.
Na gruncie postępowania cywilnego zasada ta służy realizacji postulatu szybkości (przyspieszenia).
Mamy dwa systemy koncentracji materiału dowodowego:
1. system prekluzji – polega na tym, że ustawa w sposób wyraźny zakreśla chwilę, do której można gromadzić materiał procesowy. Po upływie tej chwili gromadzenie mat. procesowego jest niedopuszczalne (prekluzja).
2. System władzy dyskrecjonalnej sędziego polega na tym, że o czasowych granicach gromadzenia mat. procesowego decyduje sąd. Strona może aż do zamknięcia rozprawy w I i II instancji przytaczać okoliczności faktyczne i dowody z zastrzeżeniem niekorzystnych skutków jakie mogą wg przepisów kodeksu wyniknąć z działania na zwłokę.
7. Zasada jawności.
Rozróżniamy dwa rodzaje jawności postępowania sądowego
1. Jawność wobec uczestników postępowania (jawność wewn.)
2. Jawność wobec osób postronnych, czyli publiczność postępowania (jawność zewn.)
Przejawami zasady jawności są:
a. jawność posiedzeń sądowych
Z punktu widzenia jawności posiedzenia sądowe dzielą się na jawne i niejawne. Na jawnych obecny może być każdy z wyjątkiem osób niepełnoletnich. Na niejawnych mogą być tylko osoby wezwane.
b. publiczne ogłaszanie orzeczeń:
Podlegają orzeczenia wydane na posiedzeniu jawnym. W razie odbycia posiedzenia przy drzwiach zamkniętych publicznemu ogłoszeniu podlega tylko orzeczenie kończące postępowanie w sprawie.
c. możność przeglądania akt sprawy:
Uczestnicy postępowania, przedstawiciele ustawowi i pełnomocnicy mogą przeglądać akta sprawy i otrzymywać odpisy lub wyciągi z akt.
d. możność uczestniczenia w określonych czynnościach organów procesowych w postępowaniu rozpoznawczym, jak czynności dowodowe dokonywane poza posiedzeniem, spisanie majątku ruchomego w trybie zabezpieczenia spadku, sporządzenie spisu inwentarza majątku spadkowego, otwarcie i ogłoszenie testamentu. W postępowaniu egzekucyjnym wymienione osoby mogą być obecne przy czynnościach egzekucyjnych.
4. ŹRÓDŁA PRAWA POSTĘPOWANIA CYWILNEGO:
5. ZASIĘG POSTĘPOWANIA CYWILNEGO POJĘCIE SPRAWY CYWILNEJ I DROGI SĄDOWEJ.
Terytorialny zasięg mocy obowiązującej prawa procesowego cywilnego pokrywa się z zakresem terytorialnym danego państwa. W związku tym sąd danego państwa może stosować tylko prawo procesowe krajowe tj. prawo obowiązujące w siedzibie sądu (lex fori), nie może zaś stosować prawa procesowego obcego, niezależnie od tego, jakie prawo materialne – krajowe czy obce jest prawem, na którego podstawie powinno nastąpić rozstrzygnięcie sporu (lex causae).
Czasowy zasięg mocy obowiązującej prawa procesowego cywilnego – powstaje w razie zmiany ustawodawstwa postęp. cywilnego. Zamiana ta zastaje szereg toczących się postępowań w związku z tym wyłania się kwestia, czy dalszy przebieg tych postępowań winien się odbywać wg przepisów dotychczasowych czy nowy ustawodawca reguluje to drogą wydania przepisów międzynarodowych. Ustawodawca może przy tym skorzystać z różnych systemów:
1. z systemu jednolitości postępowania (postępowanie jako całość, toczy się aż do zakończenia wg przepisów dotychczasowych). Traktuje postępowanie jako całość i przewiduje, że postępowanie toczy się aż do zakończenia wg przepisów, pod których rządem zostało wszczęte.
2. z systemu stadiów postępowania, który przewiduje, że postępowanie się toczy wg przepisów, pod których rządem zostało wszczęte, aż do zakończenia danego stadium z przejściem do następnego stadium wg nowych przepisów.
3. z systemu czynności postępowania, który bierze pod uwagę moment, że postępowanie jako całość składa się z czynności postępowania będących jego elementami i przewiduje, że postępowanie toczy się wg nowych przepisów.
Droga sądowa dla potrzeb postępowania cywilnego należy rozpatrywać w zakresie przesłanek jej dopuszczalności.
Aby była ona dopuszczona muszą być spełnione 2 warunki:
1. jeżeli sprawa jest sprawą cywilną –
Słowo „sprawa” oznacza w KPC głównie to co jest załatwiane w postępowaniu cywilnym (np. art. 13 KPC).
Rozróżniamy sprawy cywilne:
a. w znaczeniu materialnym (wynikają ze stosunków z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy).
b. w znaczeniu formalnym – sprawy administracyjne, wyjątkowo sprawy karne.
2. podlega załatwieniu przez sąd powszechny – do rozpoznania spraw cywilnych powołane są sądy powszechne o ile sprawy nie należą do właściwości sądów szczególnych oraz Sąd Najwyższy.
W KPC nie mówi się o dopuszczalności drogi sądowej, lecz uregulowane są tylko skutki niedopuszczalności tej drogi.
6: TRYBY POSTĘPOWANIA CYWILNEGO:
1. Procesowy – gdy sprawy mają charakter sporu.
2. Nieprocesowy – wnioskodawca i uczestnicy.
W ramach procesu można wyróżnić:
a. postępowanie zwykłe (art. 15-424) mające zastosowanie w większości spraw,
b. postępowania odrębne (art. 425-505)
c. postępowanie pojednawcze.
W ramach postępowania nieprocesowego można wyróżnić:
a. postępowanie zwykłe,
b. szereg postępowań odrębnych.
Rozgraniczenie drogi sądowej i administracyjnej.
Postępowanie cywilne służy w zasadzie załatwieniu spraw cywilnych, postępowanie administracyjne – spraw administracyjnych.
Postępowanie cywilne służy niekiedy załatwieniu spraw administracyjnych, które z tej racji stają się sprawami cywilnymi w znaczeniu formalnym. Przykładami takich spraw są spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych, sprawy o unieważnienie treści aktu stanu cywilnego.
Z drugiej strony postępowanie administracyjne służy niekiedy załatwieniu spraw cywilnych. Chodzi głównie o sprawy, w których droga sądowa staje się dopuszczalna dopiero po uprzednim przeprowadzeniu w danej sprawie postęp. adm.
Postępowanie cywilne a postępowanie karne.
Postępowanie cywilne służy załatwianiu spraw cywilnych (art. 2§1), postępowanie karne zaś załatwianiu spraw karnych (art. 1 kpk).
Postępowanie cywilne służy jednak niekiedy załatwieniu sprawy karnej.
Również postępowanie karne służy niejednokrotnie rozpoznaniu spraw cywilnych.
Wchodzą tu w grę trzy wypadki:
1. powództwo cywilne w postępowaniu karnym czy tzw. powództwo adhezyjne (art.52 kpk)
2. zasądzenie odszkodowania z urzędu na rzecz pokrzywdzonej instytucji państwowej lub społecznej (art. 363 kpk)
3. sprawy za niesłuszne skazanie lub aresztowanie (art. 487 kpk)
Niejednokrotnie między sprawą karną i sprawą cywilną zachodzi związek wynikający z tego, że ten sam czyn stanowi przestępstwo a jednocześnie sądzi skutki w sferze stosunków z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego czy też prawa pracy.
Wpływ postępowania karnego na postępowanie karne – z uwagi na to, że każda ze spraw jest rozpoznawana w innym postępowaniu niesie ze sobą niebezpieczeństwo rozbieżności ustaleń. Aby wyeliminować to niebezpieczeństwo istnieje tzw. moc wiążąca:
a) Prawomocnych skazujących wyroków karnych – moc wiążącą w postępowaniu cywilnym mają tylko prawomocne wyroki w treści skazujące. Nie mają takiej mocy wyroki w postępowaniu karnym.
b) W zakresie ustaleń co do popełnienia przestępstwa – prawomocny skazujący wyrok karny ma w postępowaniu cywilnym moc wiążącą w zakresie co do ustalenia popełnienia przestępstwa. Ustalenia te są zawarte w sentencji wyroku.
7. PRZESŁANKI PROCESOWE I CZYNNOŚCI PROCESOWE.
Elementy kształtujące proces:
Ø strony,
Ø przedmiot procesu,
Ø działania (czynności procesowe),
Ø czas (w określonej chwili).
Przesłanki procesowe – są to okoliczności warunkujące dopuszczalność procesu i merytorycznego rozpoznania żądania w konkretnej sprawie między określonymi podmiotami. Są to więc wszystkie okoliczności występujące w danej sytuacji z jakimi styka się sąd w całym postępowaniu procesowym. Przesłanki procesowe dzielimy na dodatnie i ujemne. Do negatywnych zaliczmy np. niemożność prowadzenia tego samego postępowania między tymi samymi stronami, nie można wytoczyć skutecznie powództwa jeżeli inny został wydany wyrok.
Przesłanką procesową jest okoliczność przewidziana przez prawo procesowe, od której istnienia lub nieistnienia uzależniona jest prawidłowość dokonania czynności procesowych oraz prawidłowości całego postępowania.
czynności dzielimy na:
Ø złożenie pozwu – czynnością procesową pozwanego jest odpowiedź na pozew,
Ø odpowiedź pozwanego na pozew,
Ø oświadczenie woli – cofnięcie pozwu, zrzeczenie się roszczeń, uznanie pozwu.
Czynności procesowe mają charakter formalny. Podwójna funkcja czynności procesowych wywiera skutki procesowe, ale niekiedy również w sferze materialnoprawnej.
8 . WŁAŚCIWOŚĆ SĄDÓW W SPRAWACH CYWILNYCH.
Właściwość sądu jest zagadnieniem występującym w postępowaniu zarówno przed sądami powszechnymi jak i przed sądami szczególnymi i Sądem Najwyższym.
1. właściwość rzeczowa (pojęcie ustalone),
2. właściwość miejscowa (pojęcie ustalone),
3. właściwość funkcyjna (pojęcie dodatkowe),
Ø prawa niemajątkowe i łącznie z nimi dochodzone roszczenia majątkowe,
Ø ochronę praw autorskich, patentowych, znaków towarowych,
Ø roszczenia wynikające z prawa prasowego itd.
Ad 2. właściwość miejscowa.
Oznacza zakres spraw, które mogą rozpoznawać sądy poszczególnych okręgów sądowych. Zasięg terytorialny danego sądu określają rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości. Kodeks wyróżnia 3 typy właściwości miejscowej: ogólną, przemienną i wyłączną. Właściwość ogólna jest generalną zasadą a właściwości przemienna i wyłączna stanowią odstępstwo od niej.
1. Właściwość ogólna – daje wyraz zasadzie że powództwo powinno być wytoczone w sądzie pozwanego (tzn. w sądzie właściwym dla zamieszkania pozwanego lub jego pobytu, służbę).
2. Właściwość przemienna – polega na tym, że w pewnych przewidzianych przez Kodeks sprawach, powód ma możliwość wyboru według własnego uznania sądu i może wytoczyć powództwo przez sąd właściwości ogólnej pozwanego lub przed inny sąd wskazany w ustawie. Np. właściwość przemienna dopuszczalna jest w następujących sprawach:
Ø roszczenia alimentacyjne (ustalenie ojcostwa),
Ø roszczenie majątkowe (można rozpatrywać przed sądem właściwym dla jednostki organizacyjnej),
Ø ustalenie istnienia umowy.
3. Właściwość wyłączna – polega na tym, że pewne sprawy mogą być rozpatrywane przez sądy wymienione w ustawie. Do takich spraw zaliczamy np.:
Ø powództwo z tytułu dziedziczenia, zapisu, polecenia,
Ø ze stosunku członkostwa np. w spółdzielni,
Ø ze stosunku małżeństwa, dziećmi i rodzicami.
Ad 3. właściwość funkcyjna – polega na podziale funkcji i czynności procesowych w postępowaniu cywilnym pomiędzy sądami różnych instancji lub też sądami równorzędnymi.
9. SKŁAD SĄDU ORZEKAJĄCEGO. WYŁĄCZENIE ORGANÓW SĄDOWYCH
Skład sądu orzekającego:
art. 47§1 – W pierwszej instancji sąd rozpatruje sprawy na rozprawie w składzie jednego sędziego jako przewodniczącego, dwóch ławników (z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych oraz sprawy ze stosunków rodzinnych z wyjątkiem spraw o alimenty).
art.47§4 – Prezes sądu może zarządzić rozpoznanie sprawy w składzie trzech sędziów zawodowych, jeśli uzna to za wskazane ze względu na szczególną zawiłość lub precedensowy charakter sprawy. (np. w kwestii wyłączenia sędziego rozstrzyga trzech sędziów – art. 52§2)
art.47§3 – Sprawy inne niż określone w §1 sąd w pierwszej instancji rozpoznaje w składzie jednego sędziego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.
W drugiej instancji rozpoznanie sprawy następuje w składzie trzech sędziów zawodowych. Postanowienia dotyczące postępowania dowodowego następuje przy udziale jednego sędziego (art.367§3).
Wyrok może być wydany jedynie przez sędziów, przed którymi odbyła się sprawa poprzedzająca bezpośrednio wydanie wyroku (art. 323)
Wyłączenie sędziego:
Istnieją dwa rodzaje wyłączenia sędziego:
1. z mocy ustawy przewidziane z przyczyn, które sprawiają, że sędzia jest nieodpowiedni do orzekania w sprawach. Sędzia jest wyłączony w sprawach:
Ø w których sędzia jest stroną lub pozostaje z jedną ze stron w związku co może stanowić podstawę do skargi o wznowienie postępowania,
Ø w sprawach swego małżonka, krewnych lub powinowatych w linii prostej, krewnych bocznych do 4 stopnia,
Ø w sprawach osób związanych z tytułu opieki, kurateli, przysposobienia,
Ø w sprawach gdzie sędzia był pełnomocnikiem lub radcą prawnym jednej ze stron,
Ø ...
chomixus