Willard Van Orman Quine, Uniwersalia.pdf

Willard Van Orman Quine

Uniwersalia

w: Różności. Słownik prawie filozoficzny

( Quiddities. An Intermittenly Philosophical Dictionary , 1987)

wyd. pol. 1995 r.; tłum. Cezary Cieśliński

Jeśli mówi się nam, żebyśmy pomyśleli o dowolnym, jakimkolwiek bądź przedmiocie, to

przychodzi nam do głowy ciało średniej wielkości. Ciała takie uznajemy za przedmioty w pierwszym

rzędzie i w pierwszej kolejności. Były one pierwowzorem, zgodnie z którym naukowcy postulowali

istnienie innych ciał, a także quasi-ciał, mniejszych i mniej wyraźnych niż te, które widzimy. Już od

dawna uznaje się również przedmioty abstrakcyjne albo uniwersalia - własności, liczby, funkcje, klasy.

Nominaliści, filozofowie spod znaku Williama Ockhama, zakreślają tam jednak granicę. Odrzucają

uniwersalia jako zwykłe flatus vocis, czyli puste dźwięki albo niedorzeczności.

Czujemy spontaniczną sympatię do tych twardogłowych, poważnych myślicieli, którzy krótko

załatwiali się z rzeczami niepostrzegalnymi i tym podobnymi księżycowymi mrzonkami. Kiedy jednak

widzimy, że w dalszym ciągu używają oni takich predykatów jak "dom" lub "ludzki" oraz rzeczowników

abstrakcyjnych, jak "rozmiar" albo "ludzkość", to zaczynamy się zastanawiać: co właściwie twierdzą lub

odrzucają? "Tak, używamy tych ogólnych i abstrakcyjnych słów, ale nie odpowiadają im żadne ogólne i

abstrakcyjne przedmioty." Zgadzamy się na to, że słowom tym nic nie odpowiada wśród przedmiotów

fizycznych, co jednak ma na myśli ktoś, kto twierdzi, że nie ma żadnych przedmiotów abstrakcyjnych?

Zaczynamy podejrzewać, że księżycowe mrzonki są raczej udziałem drugiej strony.

W pewnych przypadkach nominalista może usprawiedliwić odrzucenie uniwersaliów i pokazać,

jak wyeliminować podejrzane słowo. Przekonanie, że Galia składa się z trzech części, zobowiązuje nas do

trzech części, ale nie do czwartego obiektu, którym byłaby liczba trzy. Nominalista twierdzi, że istnienie

trzech części sprowadza się do faktu, że istnieją części x, y i z takie, że x ≠ y, y ≠ z i x ≠ z. Wyeliminował

wzmiankę o liczbie trzy. Podobnie wykazuje, że wiara w dwunastu apostołów i dziewięć planet nie

pociąga za sobą wiary w liczby 12 i 9.

Nie radzi sobie jednak tak łatwo, kiedy mowa jest o liczbach w ogóle, a nie tylko o 3, 12 lub 9.

Rozważmy przyciąganie pomiędzy dwoma ciałami. Mówi się, że jest ono odwrotnie proporcjonalne do

kwadratu odległości. Znaczy to, że kiedy ciała znajdują się w odległości jednej mili od siebie, to ich

przyciąganie wynosi x 2 razy siła, z jaką przyciągałyby się one z odległości x mil dla każdej liczby x. Na

pierwszy rzut oka nasze zdanie mówi zarówno o ciałach, jak i o liczbach.

W tym momencie przekonany nominalista mógłby podjąć wyzwanie i starać się wyeliminować

również ogólne odniesienie do liczb. Próbowałby na przykład wymyślić jakiś schemat parafrazy tego

rodzaju kontekstów na zdania, w których występowałoby jedynie ogólne odniesienie do konkretnych,

numerycznych napisów. Musiałby to być sztuczny i skomplikowany schemat, jeśli miałby dopuszczać

wielość napisów wyrażających tę samą liczbę. Przedsięwzięcie to jest jednak beznadziejne z innego

powodu: dla większości liczb nie istnieją żadne napisy. Nie chodzi nawet o to, że przypadkiem nikt nie

sporządził pewnych napisów; istnieją niezliczone LICZBY RZECZYWISTE, dla których nie mamy

desygnujących ich wyrażeń. Jednakże poważna nauka odwołuje się do liczb bez żadnych ograniczeń, jak

w przykładzie z grawitacją. Nauka zasadza się na pomiarach, metodzie ilościowej, ciągłych wariacjach.

Zob. PREDYKCJA.

Co z innymi uniwersaliami - własnościami, klasami? Szczodre dusze o rozrzutnej ontologii

gotowe są uznawać własność dla dowolnego predykatu. Uważają, że jeśli powiemy coś o przedmiocie, to

tym samym przypisujemy mu pewną własność albo, co na jedno wychodzi, zaliczamy go do jakiejś klasy.

Nawet oni muszą jednak się gdzieś zatrzymać, w przeciwnym razie sami sobie zaprzeczą. Wystarcza

chwila refleksji albo rzut oka na rozdział o PARADOKSACH, aby przekonać się, że kiedy mówimy, iż

jakaś klasa nie jest swoim własnym elementem, to nie zaliczamy jej tym samym do klasy wszystkich klas,

które nie są własnymi elementami. Gdyby taka klasa istniała, to byłaby własnym elementem wtedy i tylko

wtedy, gdyby nim nie była. Podobnie gdy mówimy, że jakaś własność nie jest własnością siebie samej, to

nie przypisujemy jej tym samym pewnej własności.

Nominalista, który od samego początku odrzuca własności i klasy, utrzymuje, że używanie

terminów ogólnych lub predykatów wcale go do nich nie zobowiązuje. Jego terminy "pies", "zły" lub

"szczeka" denotują czy też są prawdziwe o każdym konkretnym przedmiocie, który jest psem, jest zły lub

szczeka; tylko o to w nich chodzi i nie ma tu żadnego dodatkowego odniesienia do abstrakcyjnej klasy lub

własności. Jak na razie, nominalista ma zupełną słuszność.

"Pies", "zły" i "szczeka" są konkretnymi terminami ogólnymi. Zupełnie inaczej ma się sprawa z

abstrakcyjnymi terminami jednostkowymi: "psowatość", "bycie złym". Wygląda na to, że desygnują one

uniwersalia, własności.

Strategia nominalisty, podobnie jak w przypadku liczebników ,,3", ,,12" i ,,9", będzie polegała na

pokazaniu, w jaki sposób dzięki parafrazie omijać lub wyeliminować te terminy w każdym interesującym

kontekście. Możemy oczekiwać, że tu również całkiem nieźle sobie poradzi.

Źródłem jego klęski w przykładzie z grawitacją było ogólne odniesienie do liczb, które nie zostały

indywidualnie scharakteryzowane. Podobnie wygląda sprawa z klasami lub własnościami: nie można

zredukować referencji en masse. Nie można również uznać jej za coś zbędnego i pustego. Jest to potężne

urządzenie, dzięki któremu możemy konstruować jedno pojęcie w oparciu o drugie i to nawet w

dziedzinach nie związanych z klasami lub własnościami jako takimi. Dobrym przykładem (...) jest

Fregowska definicja przodka danej osoby jako dowolnego elementu każdej klasy zawierającej rodziców

tej osoby oraz rodziców każdego z jej elementów. Matematyka w szczególności potrzebuje takiego

uogólnionego odniesienia do klas - nie jest to zbyt widoczne, dopóki nie przeanalizujemy substruktury

logicznej. Uogólnione odniesienie do klas występuje również w innych naukach, np. wtedy, gdy

słyszymy, że istnieje wiele tysięcy gatunków chrząszczy.

Okazało się, że parafrazowanie uogólnionego odniesienia do liczb w terminach ogólnego

odniesienia do napisów jest desperackim, skazanym na niepowodzenie projektem. Analogiczny projekt

dotyczący klas lub własności również byłby beznadziejny, i to z podobnych powodów. W rozdziale

LICZBY NIESKOŃCZONE zauważyliśmy nawet, że klasy, podobnie jak liczby, przekraczają nie tylko

wszystkie rzeczywiste napisy, ale również wszystkie możliwe sposoby odniesienia.

Różne przykłady wykazują, że poważnego zobowiązania do przedmiotów tego czy innego rodzaju

należy szukać nie tyle w łatwo zauważalnych odniesieniach do poszczególnych egzemplarzy, co w

odniesieniach do tych przedmiotów w ogóle. Termin "pies" omija niewinnie abstrakcyjną klasę lub

własność, którą stanowi rodzaj psi lub bycie psem, lecz ma odniesienie do konkretnych psów w ogóle.

Jeśli chodzi o uniwersalia, to decydujące są ogólne odniesienia takich zwrotów jak "tysiące gatunków" w

przykładzie z chrząszczami, "każda klasa zawierająca" w przykładzie z przodkiem i "dla każdej liczby x"

w przykładzie z grawitacją. Jeśli dopasujemy naukę do Prokrustowego łoża LOGIKI PREDYKATÓW, to

okaże się, że z ontologicznego punktu widzenia najistotniejsze są kwantyfikatory: "każde x jest takie, że",

"pewne x jest takie, że". Być to być wartością zmiennej.

Chociaż ku rozpaczy nominalisty nauka jest obarczona przedmiotami abstrakcyjnymi, to i tak

interesujący jest fakt, że wszystkie te abstrakcyjne obiekty, liczby i cała reszta, mogą zostać sprowadzone

do klas. Jeśli uznamy wszystkie konkrety, wszystkie klasy konkretów, wszystkie klasy konkretów i ich

klas i tak dalej, to możemy zaspokoić wszelkie ontologiczne potrzeby nauk przyrodniczych. Zob.

LICZBY NATURALNE; LICZBY RZECZYWISTE; LICZBY ZESPOLONE; FUNKCJE; KLASY A

WŁASNOŚCI. Abstrakcyjna ontologia nie staje się jednak przez to uboższa i łatwiejsza do

zaakceptowania dla nominalisty. Pociechą może być tylko to, że, jak zauważyliśmy w rozdziale

KONSTRUKTYWIZM, istnieje pewna nadzieja na kompromis.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: