Praca pochodzi z serwisu www.e-sciagi.pl

Polityka społeczna

Polityka rodzinna, jej instrumenty i instytucje.

SPIS TREŚCI :

1.      Rodzina jako podstawowa grupa pierwotna              3

2.      Rodzina w polityce międzynarodowej              3

3.      Polityka rodzinna : definicja, cel              5

4.      Polityka rodzinna w Polsce              6

4.1.            Cele polityki prorodzinnej              6

4.2.            Instrumenty realizacji polityki rodzinnej              8

4.3.            Instytucje czuwające nad przestrzeganiem zasad polityki prorodzinnej              9

5.      Oczekiwania społeczeństwa polskiego wobec polityki rodzinnej państwa              9

6.      Podsumowanie              10

7.      Bibliografia              10

1.      Rodzina jako podstawowa grupa pierwotna.

Rodzina to podstawowa grupa pierwotna złożona z małżeństwa i dzieci (także adoptowanych) oraz ogółu krewnych każdego z małżonków. Istotą rodziny są 2 rodzaje więzi społecznych: małżeńska i rodzicielska.

Rodzina występuje we wszystkich społeczeństwach i epokach, spełnia w życiu społeczeństwa kilka podstawowych funkcji, a najważniejsze to:

1)     prokreacja, tj. zapewnienie ciągłości biologicznej społeczeństwa;

2)     socjalizacja, tj. wprowadzenie młodego pokolenia w normy i mechanizmy życia zbiorowego, opieka nad nim i przygotowanie do samodzielnego odgrywania ról społecznych;

3)     utrzymywanie ciągłości kulturowej społeczeństwa przez przekazywanie dziedzictwa kulturowego następnym pokoleniom;

4)     prowadzenie gospodarstwa domowego i w wielu wypadkach także działalność produkcyjna (zwł. w rolnictwie);

5)     organizowanie życia swoich członków, sprawowanie kontroli społecznej nad ich zachowaniem, zapewnienie im równowagi emocjonalnej, pomocy wzajemnej i opieki w wypadku choroby, starości itp.

Zależnie od miejsca i czasu, w którym występuje, rodzina spełnia też ważne obowiązki w stosunku do poszczególnych zbiorowości społecznych, w których skład wchodzi, tj. rodu, plemienia, państwa, społeczności lokalnej itp. Obfitość funkcji rodziny i ich waga sprawiają, że jej działalność podlega regulacji i instytucjonalizacji ze strony szerszych zbiorowości społecznych. Uwidacznia się to zwłaszcza w normach moralnych i religijnych, postulatach ochrony rodziny przez państwo i pomocy ekonomicznej (zasiłki rodzinne i macierzyńskie, uprawnienia pracownicze matek).[1]

Liczne aspekty relacji rodzinnych są również regulowane przez prawo w Polsce, zwłaszcza przez  kodeks rodzinny i opiekuńczy.

Przeobrażenia rodziny  na przestrzeni wieków zrodziły pogląd o jej kryzysie, są one jednak przejawem jedynie zmieniających się funkcji rodziny w strukturze społeczeństwa, przekształcającej się wskutek procesów industrializacji, urbanizacji oraz tworzenia się nowego stylu życia i stylu kultury.

2.  Rodzina w polityce międzynarodowej

W rozwoju ochrony rodziny duże znaczenie odgrywają międzynarodowe dokumenty prawne (konwencje, pakty, karty praw) w szczególności Organizacji Narodów Zjednoczonych, Międzynarodowej Organizacji Pracy, Rady Europy.
Ratyfikowanie tych dokumentów przez państwa-strony oznacza w praktyce obowiązek wprowadzenia ich zasad do praktyki prawnej poszczególnych krajów. W większości krajów europejskich dokumenty te są bezpośrednio stosowane w prawie wewnętrznym.
 

Przepisy odnoszące się do rodziny wyspecyfikowane są przede wszystkim w następujących dokumentach:
* Powszechna Deklaracja Praw Człowieka, uchwalona przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w 1948 r. (art. 16, art. 23 punkt 3, art. 25),
* Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, inicjatywa państw zachodnioeuropejskich, przyjęta przez Radę Europy, weszła w życie w 1953 r. (art. 8, art. 12, art. 5 z 7 protokołu dodatkowego),
* Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych, przyjęty rezolucją Zgromadzenia Ogólnego ONZ w 1966 r. (art. 23, art. 24),
* Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych, przyjęty rezolucją Zgromadzenia Ogólnego ONZ w 1966 r. (art. 10, art. 11, art. 12 punkt 2a, art. 13 punkt 3),
* Europejska Karta Socjalna, inicjatywa państw członków rady Europy, weszła w życie w 1965 r. (część I art. 16, art. 17, część II art. 17, art. 19),
* Deklaracja w Sprawie Społecznego Postępu i Rozwoju uchwalona przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w 1969 r. (art. 4, art. 11b, art. 22)
* Konwencja o Prawach Dziecka, przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w 1989 r. (w szczególności art. 9, art. 18),
* Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet, przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w 1979 r.,
* Deklaracja w sprawie wyeliminowania wszelkich form nietolerancji i dyskryminacji opartych na religii lub przekonaniach, rezolucja Zgromadzenia Ogólnego ONZ, ogłoszona w 1981 r., (nie rodzi prawnych zobowiązań dla państw),
* Konwencja MOP nr 100 (z 1951 r.) dotycząca jednakowego wynagrodzenia dla pracowników mężczyzn i kobiet za pracę jednakowej wartości,
* Konwencja MOP nr 102 (z 1952 r.) dotycząca minimalnych norm zabezpieczenia społecznego,
* Konwencja nr 103 (z 1952 r.) dotycząca ochrony macierzyństwa,
* Konwencja nr 111 (z 1958 r.) dotycząca dyskryminacji w zakresie zatrudnienia i wykonywanego zawodu.
Ochrona rodziny w poszczególnych artykułach wyżej wymienionych dokumentów, rozumiana jest jako zapewnienie rodzinie przez państwo:
- odpowiedniego statusu materialnego poprzez prawo do pracy i zabezpieczenie socjalne,
- ochrony zdrowia,
- poszanowania wolności rodziny w zakresie zapewnienia dzieciom wychowania zgodnego z przekonaniami rodziców (wybór szkoły, nauczanie religii, przekazywanie tradycji i obyczajów),
- nie dyskryminowania z jakichkolwiek względów,
- zrównania w prawach dzieci małżeńskich i niemałżeńskich,
- ochrony dzieci przed wszelkim wyzyskiem ekonomicznym i społecznym,
- równych praw i obowiązków małżonków.

Stolica Apostolska opublikowała w 1983 r. Kartę Praw Rodziny. Dokument ten nie ma charakteru stricte prawa międzynarodowego. Zawiera on katalog praw rodziny opracowany na podstawie dokumentów międzynarodowych traktujących o prawach człowieka oraz w oparciu o społeczną naukę Kościoła. Według Karty Praw Rodziny przedmiotem polityki rodzinnej powinna być rodzina jako całość, a nie jej poszczególni członkowie i polityka wobec rodziny powinna opierać się na zasadzie pomocniczości.

W latach dziewięćdziesiątych społeczność międzynarodowa skupiła szczególną uwagę na rodzinie. Duże znaczenie dla zainteresowania społeczeństw sytuacją i problemami rodzin miały obchody Międzynarodowego Roku Rodziny w 1994 r.

W latach dziewięćdziesiątych zostało zorganizowanych kilka konferencji, podczas których rodzina stała się, w mniejszym lub większym zakresie, przedmiotem obrad. Najważniejsze z nich to:

* Światowy Szczyt w Sprawie Dzieci - Nowy Jork wrzesień 1990 r.,
* Międzynarodowa Konferencja "Ludność i Rozwój", Kair, wrzesień 1994 r.,
* Światowy Szczyt Rozwoju Społecznego, Kopenhaga 1995 r.,
* Światowy Szczyt w Sprawie Kobiet, Pekin 1995 r.
 

3. Polityka rodzinna : definicja, cel

W zakres szeroko rozumianej polityki  państwa wchodzi polityka społeczna, w której szczególne miejsce zajmuje polityka rodzinna.

Polityka wobec rodziny, tak jak całość polityki społecznej, stanowi przedmiot nie tylko działań państwa i innych podmiotów na rzecz realizacji określonych celów i wartości, ale także przedmiot badań naukowych. Cele, instrumenty, podmioty polityki rodzinnej oraz wielkość środków określane są w poszczególnych krajach w zależności od sytuacji demograficznej i społeczno – ekonomicznej. Na kształt polityki rodzinnej mają również wpływ działania społeczności międzynarodowej na rzecz rodziny, a zwłaszcza ustanowione standardy w prawie międzynarodowym.

Według powszechnie przyjętej definicji polityka rodzinna to całokształt norm prawnych, działań i środków uruchamianych przez państwo w celu stworzenia odpowiednich warunków życia dla rodziny; jej powstania, prawidłowego funkcjonowania i spełniania przez nią wszystkich ważnych społecznie ról.[2]

U podłoża tak zdefiniowanej polityki rodzinnej leżą następujące założenia:
- rodzina jest podstawową i najważniejszą instytucją społeczną,
- rodzina powinna być wspierana przez państwo,
- polityka rodzinna oznacza wielość polityk, a nie pojedynczy, jednolity akt prawny.
W literaturze przedmiotu wyróżnia się dwa typy polityki rodzinnej:
- politykę wyraźnie adresowaną do rodziny (explicite),
- politykę pośrednią (implicite).

Polityka rodzinna explicite to jasno określone działania (np. programy), których świadomym zamiarem jest osiągniecie określonych celów dotyczących rodziny jako całości lub roli osób indywidualnych w rodzinie.

Polityka rodzinna explicite może np. obejmować politykę ludnościową (pro lub antynatalistyczną), świadczenia socjalne związane z opieką i wychowaniem dzieci, świadczenia dla pracujących rodziców, opiekę zdrowotną nad matką i dzieckiem itd. W krajach prowadzących bezpośrednią politykę rodzinną często powoływane są specjalne instytucje usytuowane w strukturze rządu, powołane dla koordynacji działań na rzecz rodziny.
Na politykę rodzinną implicite składają się działania podejmowane w innych dziedzinach polityki państwa, realizujące cele bezpośrednio nie związane z rodziną, ale takie które pociągają za sobą doniosłe konsekwencje dla funkcjonowania rodziny (polityka przeciwdziałania bezrobociu, polityka podatkowa).

Najczęściej uznawanym przedmiotem polityki rodzinnej jest rodzina z dziećmi (tzw. rodzina nuklearna). Definicja rodziny powinna być dostatecznie szeroka, aby mogła objąć rozmaitość typów, struktur, ról i stosunków dotyczących zwykle co najmniej jednej osoby dorosłej i jednego dziecka. Podmiotem zainteresowania polityki rodzinnej jest więc:

ü      małżeństwo z dziećmi,

ü      rodzice z dziećmi (konkubinat),

ü      jedno z rodziców z dziećmi (samotny ojciec, samotna matka).

W zależności od przyjętego głównego celu polityka rodzinna może być adresowana do:
- wszystkich rodzin z dziećmi,
- wybranych kategorii rodzin z dziećmi (np. rodziny ubogie, wielodzietne, niepełne, dotknięte patologią społeczną).
 

W Europie polityka rodzinna adresowana jest do wszystkich rodzin, ale w jej ogólnych ramach wskazywane są szczegółowe cele związane z pomocą rodzinom znajdującym się w trudnych sytuacjach życiowych.

W Stanach Zjednoczonych, które nie prowadzą jasno zdefiniowanej polityki rodzinnej, adresatami działań na rzecz rodziny są przede wszystkim dzieci biedne pozostające na utrzymaniu rodziny.

Polityka rodzinna w skali międzynarodowej odnosi się do wszystkich rodzin i dzieci, a nie tylko do rodzin ubogich lub rodzin z problemami. Zwracając szczególną uwagę na sytuację dzieci uznaje się, że polepszenie ich losu wymaga pomocy dla rodziców i rodziny.
 

4. Polityka rodzinna w Polsce

Program „Polityka Prorodzinna Państwa" został przyjęty przez Radę Ministrów w listopadzie 1999 roku. Program ten stanowi kompilacją elementów zawartych w licznych, szczegółowych programach resortowych, składających się na całość polityki społeczno- gospodarczej rządu. Założenia programu zostały opracowane z uwzględnieniem opinii przedstawicieli środowisk naukowych  i praktyków poszczególnych dziedzin życia społecznego. W pracy nad programem wykorzystano „Raport o sytuacji polskich rodzin” oraz wyniki innych analiz dotyczących sytuacji rodzin.

Według autorów programu polityka wobec rodziny ma obejmować działania w zakresie:
- zmiany sytuacji demograficznej i struktury rodzin,
- poprawy kondycji finansowej rodzin,
- poprawy warunków mieszkaniowych,
- wychowania młodego pokolenia,
- poprawy zdrowotności rodziny,
- pomocy rodzinom z osobami niepełnosprawnymi,
- opieki nad dzieckiem,
- pomocy rodzinom zagrożonym dysfunkcjami,
- pomocy polskim rodzinom poza granicami kraju,
- kultury i mediów,
- ochrony prawnej rodziny.
 

4.1. Cele polityki prorodzinnej

Pojęcie „polityka prorodzinna” nie występuje jako termin w literaturze przedmiotu z zakresu polityki społecznej. Jest to pojęcie potocznie używane, mające charakter wartościujący, przy pomocy którego oceniamy politykę społeczną państwa wobec rodziny.

Polityka społeczno-gospodarcza wobec rodziny może być uznana za politykę prorodzinną, jeżeli faktycznie realizuje ona jasno wytyczone cele w zakresie tworzenia przez państwo warunków sprzyjających rozwojowi rodziny i zaspokajaniu jej potrzeb.

Program odnosi się do „ każdej rodziny, zwłaszcza jednak do rodzin wychowujących dzieci i wymagających wsparcia w wychowaniu i kształceniu młodego pokolenia"[3]. Za główne cele polityki państwa wobec rodziny uznano:
- pomoc rodzinom w uzyskaniu samodzielności finansowej,

- poprawę warunków mieszkaniowych ludności,
- przygotowanie dzieci i młodzieży do pełnienia funkcji rodzinnych i społecznych,
- zahamowanie istniejących negatywnych trendów w rozwoju ludnościowym kraju i poprawa sytuacji demograficznej.
 

Cele te są sformułowane bardzo szeroko i konkretyzują je wskazane w harmonogramie liczne szczegółowe cele, które jednak nie zostały uhierarchizowane. Nadmiar słusznych celów nie sprzyja wykrystalizowaniu jasnego programu polityki rodzinnej: przedłożony dokument nie wskazuje jasno twardego rdzenia  polityki państwa wobec rodziny.
Zasadnicze cele polityki wobec rodziny powinny być rozszerzone o bardzo wyraźnie sformułowane zadanie - stwarzanie równych szans dzieciom i młodzieży oraz przeciwdziałanie marginalizacji licznych rodzin. Powiększające się rozwarstwienie społeczeństwa stanowi zagrożenie nie tylko dla sytuacji rodzin, ale także dla spójności społecznej i stabilności państwa.

W programie za mało jest zadań adresowanych do dzieci i młodzieży żyjących w trudnych warunkach materialnych, których celem byłoby wspieranie aspiracji edukacyjnych i kulturalnych rodzin, czy zwiększenie dostępności do usług socjalnych, medycznych (np. dentystycznych). W dokumencie wskazano tylko dwa programy kierowane do tej grupy dzieci i młodzieży - program wyrównywania szans edukacyjnych i dożywianie dzieci. Jednoznaczne sformułowanie takiego celu pozwoliłoby skonstruować program spójnych działań. Na przykład postulaty odnoszące się do wychowania młodego pokolenia koncentrują się na sferze etyczno- pedagogicznej, niewątpliwie fundamentalnej dla wychowania.
Jednakże kreowanie właściwych warunków wychowawczych nie jest możliwe bez eliminowania równie istotnych dla rozwoju młodego pokolenia barier natury materialnej. W programie nie została dostrzeżona edukacyjna rola przedszkoli (rozwój placówek przedszkolnych powiązano tylko ze wspieraniem kobiety w godzeniu obowiązków macierzyńskich i zawodowych, co ma z kolei służyć zmianie postaw prokreacyjnych w kierunku zwiększania dzietności rodzin).

Obejmowanie opieką przedszkolną, zwłaszcza dzieci ze wsi i małych miasteczek, stanowi pierwszy krok w kierunku wyrównywania szans edukacyjnych. Ponadto z dokumentu nie wynika w jaki sposób państwo chce osiągnąć cel - zwiększenie dostępności do przedszkoli - którego realizacja spoczywa na samorządach. Czy zostaną przekazane samorządom większe kwoty w ramach subwencji oświatowej?

Przewidziane w programie instrumenty przeciwdziałania narkomanii również ograniczono tylko do działań profilaktyczno-wychowawczych, które są ważne, ale niewystarczające. Skuteczna walka z narkomanią to przede wszystkim walka z przestępczością zorganizowaną i dobrze działającym rynkiem narkotyków rządzonym przez prawo popytu i podaży.
Ranga problemów i zjawisk społecznych uznanych za szczególnie istotne dla prawidłowego funkcjonowania rodziny, nie zawsze znajduje potwierdzenie w innych źródłach. Przemoc w rodzinie jak dotychczas w naszym kraju stanowi przedmiot zainteresowania przede wszystkim organizacji pozarządowych, chociaż problem ten dotyczy znaczącej części rodzin zarówno w naszym kraju jak i w innych krajach świata. Warto zatem przypomnieć, że przemoc w rodzinie to zjawisko, które w latach dziewięćdziesiątych społeczność międzynarodowa uznała za problem praw człowieka. Organizacja Narodów Zjednoczonych, Rada Europy i Unia Europejska finansują specjalistyczne programy zorientowane na zapobieganie przemocy oraz pomoc ofiarom i sprawcom, organizują sesje...