Głagolica.pdf
(
579 KB
)
Pobierz
(anonymous)
Głagolica
1
Głagolica
Głagolica
(
scs.
glagolъ
=
słowo, litera
[1]
)
–
najstarsze
pismo
słowiańskie
, stworzone
przez
misjonarza-
apostoła
św. Konstantego
zwanego
Cyrylem,
który wraz z bratem
Metodym z
apisał w
IX
w. za jego pomocą
język słowiański używany w okolicach
Salonik;
głagolica była pierwotnym
alfabete
m języka
staro-cerkiewno-słowiańskiego,
który miał
być językiem
liturgicznym
Słowian, a w
swojej późniejszej fazie rozwojowej, jako
język cerkiewnosłowiański
na wiele wieków
pozostał językiem literackim
wykształconych warstw w kręgu religii
prawosławnej.
Pochodzenie
Pierwotnie (do końca
lat 60
XX
w.)
przeważał pogląd, iż głagolica powstała na
bazie
greckiej
minuskuły
z
VIII-
IX
w.
Obecnie
–
choć nie neguje się pewnego
wpływu tego źródła, jak również doszukuje
się proweniencji w piśmie
semickim
–
Większość historyków skłania się ku tezie,
że głagolica jest dziełem św. Cyryla,
pismem, które zostało dostosowane do
fonetyki słowiańskiego dialektu sołuńskiego
(z okolic
Salonik)
z 2 poł.
IX
wieku.
Bezspornym jest, że bracia Cyryl i Metody,
wykorzystując głagolicę, przełożyli z greki
na język słowiański
Ewangelię
, czym
zapoczątkowali
Przykład głagolicy bułgarskiej i odpowiedniki polskich głosek
intensywny
rozwój
słowiańskiej piśmienności.
Istnieje również pogląd według którego
bazą do powstania głagolicy mogło być
hipotetyczne pierwotne
pismo słowiańskie
.
Podstawą do tego typu wniosków są
zarówno najstarsze opisy Słowian, w tym
Thietmara,
który pisze
"Jej ściany
zewnętrzne
Tablica z tekstem wyrytym głagolicą
zdobią
różne
wizerunki
bogów
bogiń.
Jak
można
zauważyć,
patrząc
z
i
Głagolica
2
bliska, w przedziwny rzeźbione sposób,
wewnątrz zaś stoją bogowie zrobieni ludzką
ręką w straszliwych hełmach i pancerzach,
każdy z wyrytym u spodu imieniem"
tak w
swojej kronice opisując słowiańską
świątynię w
Radogoszczy
. Innymi
dowodami potwierdzającymi używanie
przez Słowian pisma są wykopaliska
datowane na wcześniejszy niż działalność
Cyryla okres. Istnieje też pośredni dowód
etymologiczny związany z tym, że litery
nazywano
bukwami
, gdyż występowały w
postaci rytów na bukowych deseczkach.
Najstarsza tablica zapisana głagolicą odnaleziona na
chorwackiej
wyspie
Krk
W skład pierwotnej głagolicy, alfabetu,
którego część znaków prawdopodobnie
oparto na ówczesnych graficznych
systemach bizantyjskich, wchodziło około
40 symetrycznie stylizowanych liter, w tym
znaki, które w innych systemach pisma nie
występowały, a które uwiarygadniają tezę o
tym, że za podstawę św. Cyryl brał już
istniejące pismo Słowian.
Głagolica była pismem fonetycznym i
składała się ostatecznie z 38 liter.
Najprawdopodobniej do 863 roku głagolica
ostatecznie się ukształtowała i uzyskała
postać, z którą najczęściej spotykają się
badacze. Głagolica w okresie późniejszym
stopniowo była zastępowana
cyrylicą
.
Znane są przykłady tekstów pisane na pergaminie pierwotnie spisane głagolicą, później przepisane w cyrylicy.
„
Ojcze nasz
“
w trzech odmianach głagolicy.
Po lewej
–
pierwotna głagolica okrągła,
po środku
–
chorwacka kanciasta
i po prawej kursywna
Do XI wieku jednym z ważniejszych ośrodków piśmiennictwa głagolickiego była Sazawa. Po założeniu w 1347
roku klasztoru Emaus w
Pradze
, to Praga stała się centrum słowiańskiego piśmiennictwa. Sprowadzeni do klasztoru
chorwaccy pisarze, głagolasze, rozpowszechnili pismo i aż do roku 1419, do czasu, aż wypędzili ich husyci, klasztor
był religijnym i kulturalnym centrum Słowiańszczyzny. W Chorwacji głagolica stosowana jest po dzień dzisiejszy.
Jej odmiana, głagolica kanciasta używana jest na wyspie Krk i Przymorzu Chorwackim, a powszechnie do dziś
ponoć korzysta się z liturgicznych ksiąg głagolskich. Głagolicą posługują się dziś w odświętnej
cerkiewnosłowiańskiej
liturgii
Serbowie i
Chorwaci
. Szacuje się, że istnieje ponad 25 tysięcy zachowanych
dokumentów i ksiąg w głagolicy. Taka ilość zaświadcza o ogromnym rozwoju ówczesnej Słowiańszczyzny. W
latach 868-869 Cyryl i Metody spotkali się w Rzymie z papieżem Hadrianem II. Nakłonili oni papieża, aby ten
uznał, obok istniejących języków liturgicznych
–
łaciny, greki i hebrajskiego, język słowiański za język liturgii.
Sytuacja taka trwała do czasu, kiedy to
papież Stefan V (VI)
zakazał używania języka słowiańskiego w
liturgii i
nakazał przywrócić obrządek łaciński. Przywracanie łacinicy w kościele zakończyło się ostatecznie na przełomie
XII
i
XIII
wieku.
Klasztory chorwacko-głagolskie istniały również w Polsce. W 1380 książę śląski ufundował taki w Oleśnicy, a 10 lat
później kolejny w Krakowie na Kleparzu ufundowała królowa Jadwiga. Liturgia z użyciem głagolicy była w nim
Głagolica
3
odprawiana przez prawie 100 lat. Ostatecznie, nie używane już rękopisy w 1584 strawił pożar.
Kościoły prawosławne
używają
cyrylicy,
która stopniowo wypierała z szerszego użycia głagolicę począwszy od
końca
X wiek
u.
Głagolica prawdopodobnie też posłużyła za wzór
Maciejowi Drzewickiemu
przy tworzeniu pierwszego polskiego
szyfru używanego do kodowania korespondencji na dworze
Zygmunta Starego.
Rodzaje głagolicy
Wyróżnia się rodzaje głagolicy:
•
głagolicę
bułgarską
(
okrągłą
, zob. rycinę z prawej) o owalnych obrysach liter (stosowaną do ok.
XII w.
)
•
głagolicę
chorwacką
(
kanciastą
) z kanciastymi literami, która rozwinęła się szczególnie w
XIV w
i do tej pory
jest wykorzystywana m.in. w liturgii katolickiej w
Dalmacji.
•
głagolica
kursywna
.
Używana jest do szybkiego pisania. Napisane nią dziesiątki tysięcy rękopisów, aktów,
ksiąg. Największe dzieło ma 22 tomy. W porównaniu do innych pism południowych Słowian, czyli
cyrylicy
zachodniej
,
łacinki
, pisma arabskiego i greckiego, głagolica kursywna była używana do sporządzania
najważniejszych dokumentów i umów handlowych.
•
głagolica drukowana
od
1483
•
głagolica komputerowa
, ustalona w normie
ISO 6861,
od
1996.
Nazwy liter alfabetu
Nazwy liter
alfabet
u, czyli azbuki, ewoluują nieznacznie w czasie.
•
około 1400:
Azbuka ze strony
Juraj iz Slavonije
•
1591:
zapisane w łacińsko-włoskiej fonetyce.
•
1966:
Paul Cubberly z
aproponował w
1996 r
. w
The Slavic alphabets
następujące nazwy liter:
azъ, buky,
vědi/vědě, glagoli/glagolь, dobro, jestь/estъ, živěte, dzělo, zemlja, i/ižei, iže, g'ervь/dervь, kako, ljudьje/ljudije,
myslite/myslěte, našь, onъ, pokoj, rьci, slovo, tvrdo/tverdo, ukъ/ikъ, frtъ, chěrъ/cherъ, otъ, ci, črvь, ša, štja, jerъ,
jery, jerь, ětь/jatь, jusъ malyi, jusъ malyi jotirovannyj, jusъ bolъšij, jusъ bolъšij jotirovannyj, fita, ižica
.
•
1986:
Układ ten jest praktycznie tożsamy z zaproponowanym w
1986 r
. przez
Georgija Haburgaeva
w książce
Staroslawjanskij jazyk
:
azŭ, buky, vědi, glagoli, dobro, jestŭ, živěte, dzělo, zemlja, ižen, iže, g
’
ervĭ, kako, ljudije,
myslite, našĭ, onŭ, pokoi, rĭci, slovo, tvrĭdo, oukŭ, frĭtĭ, xěrŭ, otŭ, ci, črĭvĭ, ša, šta, jerŭ, jery, jerĭ, jatĭ, jusŭ malyi,
jusŭ bolĭšii, fita, ižica
.
•
1996:
Obaj językoznawcy pominęli
jo
(następujące po
jatь
), Cubberly nie dał nazwy dla
ju
(po
jo
), a Haburgaev
dla
ju
,
ję
(po
jusъ malyi
) i
ją
(po
jusъ bolъšij
). Wszystkie litery uwzględnia nazewnictwo ustalone w normie
ISO
6861
azu, buki, vedi, glagol
’
, dobro, esi
’
, živěte, zělo, zemlja, iže, i, g
’
erv
’
, kako, ljudi, myslite, naš, on, pokoj, r
’
ci,
slovo, tverdo, uk, fert, xěr, omega, cy, červ
’
, ša, šta, er, ery, er
’
, jat
’
, jo, ju, as, es, jes, jas, fita, ižica
.
Zabytki głagolicy
• Najstarsze zabytki zachowały się jedynie w odpisach z X w. oraz z XI w.:
•
Kodeks kijowski
•
Kodeks mariański
•
Kodeks zografski
•
Mszał kijowski
•
Fragmenty Cloza
•
Kodeks Assemaniego
•
Modlitewnik synajski
•
Psałterz synajski
Głagolica
4
• Zachowane oryginalne zabytki to:
• Inskrypcja presławska, 893
• Fragmenty kijowskie, 10 w
• Bašćanska Ploča, Senjska Ploča, obie około 1100
• Fragmenty wiedeńskie, 11 w
• Istarski Razvod, 1275-1395
• Vinodolski Zakon
[2]
, 1288 (unikalny akt prawny)
• Mszał Hrvoja Vukčića Hrvatinića, 1404
• Glagoljski zapis Jurja iz Slavonije, około 1400;
• Inskrypcja z Plominu
[3]
(Istra), 11 w
• Konavoski fragment
[4]
(Konavle), 1060.,
• Inskrypcja z Krk
[5]
, 11.
• Inskrypcja z Valun
[6]
• Starodruki
• Pierwszą księgę wydrukowano głagolicą w
1483 2
8 lat po Biblii Gutenberga, wcześniej niż drukowano w
Berlinie czy Moskwie. W sumie wydrukowano tysiące książek głagolicą, np. w przeciągu 5 lat po 1560 roku
wydano ponad 30 tytułów w 25 tys kopiach. Zachowało sie 6
inkunabuł
ów czyli starodruków z 15 w.
Drukowano w Głagolicy także w 20 w. Zabytkowe książki głagolicą pisane i drukowane można znaleźć w 26
krajach świata.
Paleografia
Głagolica jest prawdopodobnie pismem najbogatszym w
ligatury
. W tysiącach dokumentów można znaleźć ponad
800 rodzajów ligatur, czyli połączonych liter. Złączenia przedstawiają dobitnie, obrazowo znaczenie napisanego
słowa. Czasami złożonych w graficzną kompozycję jest 4, 5 i więcej liter. Uważa się że ligatury, w innych pismach,
były stosowane dla szybszego pisania, natomiast w kaligraficznej i czasochłonnej głagolicy pełnej pętelek i oczek
trudno się oczywiście dopatrywać optymalizacji pod kątem szybkiego pisania.
Ligatury występują nawet w druku, gdyż mają symboliczne znaczenie. Wydany drukiem
1561
'Brewiarz z Brozič'
posiada co najmniej 250 ligatur. Unikalnym zjawiskiem w druku są częściowe ligatury, połowa litery dołączona jest
do innej litery, ukazując elastyczność zapisu w tworzeniu i rozumieniu pisma. Występują w obu
inkunabuła
ch:
'Mszał Baromicia' drukowanym w Senju w
1494
, oraz 'Brewiarz Baromicia' z Wenecji
1493.
Nazwy głagolicy i etymologia
W różnych krajach i w różnym czasie głagolica nazwana bywała: azbuki, slověne, bukvica, Buchitze, illyrian
alphabet, Alphabetum Illyricum, Alphabetum Hieronymianum, hrvatsko pismo, Alphabetum Illiricum Sclavorum,
illyryjskie charaktery, hieronymian script, glagolitiske pismo, glagolitique, glagolitic script, hlaholice, hlaholika,
глаго
́
лица, glagoljica, глаголиця, hlaholycia, глаголіца, hlaholica, Glagolitze.
Historia
Potwierdzone źródłami niektóre historie dotyczące głagolicy.
•
Papież Innocenty IV
w
1248 r
oku nadał
Chorwatom u
nikalny przywilej używania swojego ojczystego języka i
głagolickiego pisma w katolickiej liturgii. Przywilej ten jako unikalny trwał 7 stuleci aż dopiero
Sobór
watykański II
w latach
1962
-
1965
wprowadził oficjalnie inne narodowe języki do katolickiej liturgii.
• W
1380
roku Książę Konrad II z
Piast
ów ufundował głagolicki klasztor w śląskiej Oleśnicy.
• W
1390
roku Królowa Jadwiga ufundowała w Krakowie na Kleparzu
kościół Świętego Krzyża
gdzie przez 80 lat
używano głagolickiego pisma.
Głagolica
5
• W Bibliotece Jagiellońskiej jako nr 5567 są skatalogowane 3 strony głagolickiej mszy. Inne głagolickie pisma w
Polsce zginęły w pożogach.
•
Angelo Rocca
w książce wydanej w
1591 n
azywa głagolicę
Alphabetum Illyricum
i przypisuje ją
świętemu
Hieronimowi s
łowami
Sanctum Hieronymum Illyricarū litterarum
. Tenże nie wspomina o Cyrylu i Metodym
opisując metodę, wymowę i 33 charaktery pisma.
•
Guillaume
w
1538 n
azywa
Alphabetum Hieronymianum seu Dalmaticum, aut Illiricum
Zobacz też
•
Głagolica (system liczbowy)
•
Grażdanka
•
Cyrylica
Przypisy
[1]
Tadeusz Brajerski,
Język staro-cerkiewno-słowiański
, Lublin 1990, s.58, ISBN 83-228-0207-2
[2]
http:/
/
www.
hr/
darko/
gif/
vinodol.
jpg
[3]
http:/
/
www.
vinodol.
org/
uvod_1/
teme/
glag/
pag/
gla_ka_01.
htm
[4]
http:/
/
www.
hr/
darko/
gif/
konav.
jpg
[5]
http:/
/
www.
hr/
darko/
gif/
krk1.
jpg
[6]
http:/
/
www.
hr/
darko/
gif/
valun.
jpg
Literatura
• Fucic, Branko:
Glagoljski natpisi
. (In: Djela Jugoslavenske Akademije Znanosti i Umjetnosti, knjiga 57.) Zagreb,
1982. 420 p.
• Fullerton, Sharon Golke:
Paleographic Methods Used in Dating Cyrillic and Glagolitic Slavic Manuscripts
. (In:
Slavic Papers No. 1.) Ohio, 1975. 93 p.
• Gosev, Ivan:
Rilszki glagolicseszki lisztove
. Szofia, 1956. 130 p.
• Jachnow, Helmut: Eine neue Hypothese zur Provenienz der glagolitischen Schrift
–
Überlegungen zum 1100.
Todesjahr des Methodios von Saloniki. In: R. Rathmayr (Hrsg.):
Slavistische Linguistik 1985
, München 1986,
69-93.
• Jagic, Vatroslav:
Glagolitica. Würdigung neuentdeckter Fragmente
, Wien, 1890.
• Kiparsky, Valentin:
Tschernochvostoffs Theorie über den Ursprung des glagolitischen Alphabets
In: M.
Hellmann u.a. (Hrsg.):
Cyrillo-Methodiana. Zur Frühgeschichte des Christentums bei den Slaven
, Köln 1964,
393-400.
• Miklas, Heinz (Hrsg.):
Glagolitica: zum Ursprung der slavischen Schriftkultur
, Wien, 2000.
• Steller, Lea-Katharina:
A glagolita írás
(http:/
/
fullextra.
hu/
modules.
php?name=News&
file=print&
sid=782)
In: B.Virághalmy, Lea:
Paleográfiai kalandozások
.
Szentendre
, 1995. ISBN 963-450-922-3
• Vais, Joseph:
Abecedarivm Palaeoslovenicvm in usum glagolitarum
. Veglae, [Krk], 1917. XXXVI, 74 p.
• Vajs, Josef:
Rukovet hlaholske paleografie. Uvedení do knizního písma hlaholskeho
. V Praze, 1932. 178 p, LIV.
tab.
Plik z chomika:
avi21
Inne pliki z tego folderu:
FitMind Schudnij bez diet.pdf
(400 KB)
Głagolica.pdf
(579 KB)
Ćwiczenia Katsuzo Nishi.doc
(60 KB)
Ostatnia nadzieja - Fading of The Cries (2011) PLSUBBED.DVDRip.XviD-BiDA (Wklejone napisy).avi
(715046 KB)
Kobieta, ktora pragnela mezczyzny - Kvinden Der Dromte Om En Mand (2010.Lektor PL.DVDRip.XviD-EM0C0RE).avi
(716390 KB)
Inne foldery tego chomika:
Pliki dostępne do 21.01.2024
@ hasło (star)
◄► Medytacja,Rozwój, Doskonalenie, Pozytywne myślenie, Fizyka Kwantowa
• Alfa Synchro Theta 5Hz
• audio-ebooki▲
Zgłoś jeśli
naruszono regulamin