Koncepcja PNF
Proprioceptive Neuromuscular Facilitation (PNF), czyli proprioreceptywne nerwowo-mięśniowe torowanie ("ułatwianie") opiera się na nierozerwalności układów nerwowego i mięśniowego, stymulując je do współdziałania poprzez receptory czucia głębokiego. Torowanie (facilitacja, ułatwianie) oznacza uzyskiwanie w jak najkrótszym czasie maksymalnego rezultatu terapeutycznego. W PNF stosuje się opór jako bodziec najlepiej wywołujący odpowiedź proprioceptorów na rozciąganie i skurcz mięśnia. Ponadto terapeuta wykorzystuje znajomość łańcuchów synergii mięśniowej do czynnej pracy z pacjentem. W czasie ćwiczeń stosuje się ruch o charakterze globalnym, złożonym, z elementem rotacji. Takie postępowanie jest odwzorowaniem naturalnych czynności ruchowych człowieka.
Założenia metody powstały w latach od 1946 do 1957. Opracowali ją H. Kabat, M. Knott i D. Voss. Od tego czasu koncepcja pracy metodą PNF jest dalej rozwijana. Początkowo terapia PNF przeznaczona była dla pacjentów po uszkodzeniu centralnego układu nerwowego (np. hemiplegia, polio). Obecnie stosowana jest w usprawnianiu osób również z innymi schorzeniami (np. skolioza, mózgowe porażenie dziecięce, uszkodzenie rdzenia kręgowego, zanik mięśni). Główny ośrodek kształcenia znajduje się w Vallejo (Kalifornia). Pierwszy w Polsce kurs podstawowy odbył się w Warszawie w 1997 roku.
Koncepcja PNF obejmuje następujące elementy: filozofię PNF, główne zasady torowania, techniki, wzorce ruchowe, rehabilitację ogólną, pracę na macie, naukę chodu.
Podstawą filozofii PNF jest pozytywne podejście do pacjenta. Rozpoczynamy współpracę od poznania tych problemów w funkcjonowaniu narządu ruchu, które pacjent uważa za najbardziej utrudniające życie codzienne (np. nie może się sam ubrać, nie może się umyć, samodzielnie chodzić etc.). "Subiektywny problem pacjenta" będzie wytyczną naszej pracy. Jednakże zakładane cele terapii powinny być realistyczne, uwzględniające możliwości chorego.
Planując terapię należy wytyczyć cel długoterminowy, określający stan pacjenta po zakończeniu rehabilitacji (np. uzyskanie samodzielności w środowisku domowym). Cele krótkoterminowe wyznaczają zadania konkretnej jednostki ćwiczeń (np. poprawa kontroli tułowia). Program zajęć dostosowuje się do postępów poczynionych przez chorego w czasie terapii..
Ważnym elementem pracy z pacjentem jest unikanie bólu w czasie ćwiczeń. Pracując z chorym nie skupiamy się tylko na jego niedostatkach ruchowych (globalna obserwacja pacjenta). Chorego należy potraktować jako całość, ponieważ bardzo często uszkodzeniu czynności ruchowych kończyny będzie towarzyszyło nieprawidłowe działanie mięśni tułowia. Po dokładnym przeanalizowaniu funkcjonalnym danej czynności ruchowej, należy zastanowić się nad możliwością wykorzystania silniejszych elementów wzorca by wzmocnić słabsze. Jest to możliwe dzięki zjawisku irradiacji, czyli promieniowaniu pobudzenia nerwowo- mięśniowego w łańcuchu synergii.
Do głównych zasad torowania zaliczamy:
· kontakt manualny,
· mechanikę ciała terapeuty,
· kontakt werbalny,
· kontakt wizualny,
· opór manualny,
· techniki facilitujące (aproksymacja, kompresja, elongacja, trakcja, stretch),
· wzorce ruchowe,
· irradiację,
· fizjologiczny przebieg ruchu,
· sumowanie przestrzenne i czasowe bodźców.
Kontakt manualny daje nam możliwość stymulacji receptorów skóry, wzmacnanie bodźców proprioceptywnych poprzez wykorzystanie oporu. Ponadto zapewnia właściwe prowadzenie ruchu pacjenta. W PNF terapeuta używa chwytu lumbrikalnego (stawy śródręczno-paliczkowe w lekkim zgięciu, stawy międzypaliczkowe palców ręki wyprostowane). Prawidłowy chwyt pobudza odpowiednie obszary skóry oraz wywiera nacisk na właściwe mięśnie, ścięgna i stawy. Chwyt powinien być przeciwstawny do kierunku ruchu, gdyż oznacza on żądanie ruchu (chory prowadzi ruch za ręką terapeuty „jak za magnesem”. Terapeuta kładzie opór możliwie największa powierzchnia swojej dłoni (czasem przedramieniem, ramieniem lub barkiem). Chwyt i opór lokalizowane są dystalnie, co zgodnie ze spostrzeżeniami Sherringtona obniża próg pobudliwości odruchów.
Zastosowanie chwytu lumbrikalnego daje możliwość ciągłego kontaktu manualnego z daną częścią ciała pacjenta, co pozwala na prawidłowe prowadzenie ruchu. Mamy też lepszą możliwość dawkowania oporu, szczególnie przy rotacji.
Dla poprawy ekonomii pracy terapeuty, właściwego dozowania oporu oraz optymalnej współpracy z chorym, potrzebna jest poprawna mechanika ciała terapeuty (body mechanics). Uzyskuje się ją poprzez ruch całym ciałem terapeuty, za ruchem części ciała pacjenta. Pozycja i ruch ciała terapeuty powinny zapewnić pozostanie w linii ruchu, w tej samej diagonalnej co kierunek ćwiczenia. W PNF określa się to jako stay in the groove. Dotyczy to ustawienia miednicy, barków oraz ramion rehabilitanta, który wykorzystuje własne ciało do dawkowania oporu. Jego ręce są tak ułożone, aby wskazywały kierunek działania chorego- tam gdzie opór tam pojawia się napięcie mięśni i ruch. Ustawienie terapeuty ma zapewnić mu stały kontakt wzrokowy z pacjentem. Mechanika ciała pozwala na lepszą koordynację pracy pacjenta i terapeuty. Jest gwarantem zachowania kierunku ruchu, daje możliwość oporowania w pełnym zakresie ruchu.
Istotną sprawą w pracy koncepcją PNF jest kontakt wizualny i werbalny z chorym. Możliwość porozumienia się z pacjentem (kontakt werbalny) pozwala na uświadomienie mu oczekiwanego ruchu- opis kierunku działania, określenie błędów i ich korekta. Ponadto należy wytłumaczyć w jakim zakresie dane ćwiczenie pomoże mu w życiu codziennym. W czasie pracy z osobą niepełnosprawną stymulujemy ją krótkimi głośnymi komendami. Po prawidłowym wykonaniu zadania polecamy pacjentowi rozluźnić się, uspokoić. Należy pamiętać, że zastosowany opór w PNF jest kombinacją skurczy izometrycznych i izotonicznych mięśnia, co może choremu sprawiać dużą trudność i jest męczące. Często również niemożność wykonania danego ćwiczenia powoduje stres, który z kolei wyzwala błędną pracę.
Wyróżnia się 4 rodzaje komend.
· Komendę przygotowawcza tłumaczy choremu ruch i przygotowujemy go do działania.
· Komendę akcyjną rozpoczynającą ruch.
· Komendą korekcyjną uświadamia pacjentowi błędy i pomagamy je korygować.
· Komendę kończącą, którą polecamy pacjentowi rozluźnić się po wykonaniu zadania.
Kontakt wizualny (wzrokowy) pozwala choremu na obserwację i kontrolę ruchu oraz wzmocnienie napięcia mięśniowego przez kontrolę wzrokową. Nadmienić należy, że poprzez ruch głowy uzyskujemy zwiększone napięcie mięśni tułowia. Pracując z pacjentem terapeuta ma możliwość oceny prawidłowej wielkości oporu lub pojawienia się ewentualnej reakcji bólowej, obserwując mimikę pacjenta. Ponadto w czasie prowadzenia ruchu terapeuta poszukuje możliwości irradiacji w danym rejonie ciała, która wspomogłaby jego działanie.
Jednym z podstawowych bodźców, którym oddziaływuje się na pacjenta w PNF jest opór. Powinien on być dostosowany do możliwości chorego (zbyt duży opór wywołuje patologiczne synkinezy utrudniające terapię). Oporowanie utrzymywane jest przez cały czas trwania ruchu. W czasie ćwiczeń wykorzystujemy wszystkie rodzaje skurczu mięśniowego (izotoniczny ekscentryczny, izotoniczny koncentryczny i izometryczny) oraz ich kombinację. Opór manualny uważany jest za bodziec powodujący największą odpowiedź organizmu. W chwili zastosowania oporu do mózgu docierają informacje z proprioceptorów mięśni i zakończeń czuciowych skóry, które są dodatkowo wzmacniane przez teloceptory wzroku i słuchu. Dzięki sumowaniu się tych bodźców centralny układ nerwowy otrzymuje prawidłowy wzorzec ruchowy, który zastępuje wzorzec patologiczny. Analiza neuronalna ruchu odbywa się na 3. poziomach centralnego układu nerwowego: rdzenia kręgowego, ośrodków podkorowch oraz kory mózgu. Dzięki pracy z oporem otrzymujemy ułatwienie kontroli napięcia i skurczu mięśniowego. Uzyskujemy wzmocnienie mięśni agonistycznych oraz rozluźnienie antagonistów. Równoczesne podwyższenie napięcia w jednej i obniżenie w drugiej grupie mięśniowej, zmieniające się dynamicznie, będzie miało wpływ na koordynację. Poprawa czucia jest wynikiem stymulacji receptorów czuciowych skóry oraz receptorów czucia głębokiego.
Przygotowanie układu nerwowo-mięśniowego przeprowadzone jest dzięki technikom facilitacji. Wyróżniamy trakcję, elongację, aproksymację, kompresję oraz stretch.
Trakcja polega na oddaleniu od siebie powierzchni stawowych. Ma ona na celu poprawę gry stawowej, rozluźnienie torebki stawu, przygotowaniu sąsiadujących struktur tkanki miękkiej. Technika ta ma również za zadanie zmniejszenie dolegliwości bólowych w stawie podczas ruchu. Elongacja jest to rozciąganie mięśni i nerwów obwodowych. Jej zastosowanie powoduje znormalizowanie napięcia w poszczególnych grupach mięśniowych oraz przygotowanie ich do ruchu. Otrzymujemy torowanie ruchów przeciwko sile ciężkości. Trakcja i elongacja wykonywane są w podobny sposób ich ogólnym celem jest przygotowanie stawów i tkanek okołostawowych, a także łańcuchów nerwowo-mięśniowych w obrębie ćwiczonych części ciała. Podczas wykonywania tych technik, dzięki receptorom czucia głębokiego mięśni i stawów, do kory mózgowej docierają informacje hamujące ból i napięcie mięśniowe. Trakcję i elongacje stosuje się zazwyczaj na początku wzorca, sprzyja ona zwiększeniu napięcia zginaczy.
Aproksymacja jest to technika osiowego nacisku, działająca na całej długości kończyny. Sprzyja zwiększeniu napięcia prostowników i na ogół stosuje się na końcu wzorca.W czasie jej wykonywania stabilizuje się dwa najbliższe stawy. Wyróżnia się dwa rodzaje aproksymacji: A. szybka- krótki impuls w celu osiągnięcia odpowiedzi stabilizującej oraz A. powolna-długi nacisk umożliwiający zwiększenie napięcia mięśniowego. Kompresja jest techniką opracowującą pojedynczy stawem. Aproksymacja i kompresja są technikami bardzo do siebie zbliżone. Polegają one na przybliżeniu, dociśnięciu powierzchni stawu. Dzięki nim otrzymujemy w organizmie chorego silny bodziec ekstero- i proprioceptywny (z unerwienia torebki stawowej oraz z receptorów skóry). Celem tych facilitacji jest poprawa stabilizacji, stymulacja mięśni antygrawitacyjnych, wzmocnienie odruchów równoważnych ciała.
Techniką dodatkową, stosowaną na już przygotowane, rozciągnięte mięśnie jest stretch (stimulus i reflex). Stretch stimulus jest to dodatkowe, krótkie rozciągnięcie, mające na celu pobudzenie do skurczów agonistów i synergicznych grup mięśniowych. Stretch reflex jest odpowiedzią mięśni na stretch stimulus. Składa się z 2. części-odruchu rdzeniowego o krótkim czasie utajenia, wyzwalającego niewielką siłę skurczu (o małym znaczeniu funkcjonalnym) oraz odpowiedzią funkcjonalną, silniejszą o długim czasie trwania. Stretch można stosować na początku ruchu lub powtarzać w czasie trwania ruchu. Należy zaznaczyć, że skurcz mięśni musi przebiegać z zaangażowaniem woli ćwiczącego. Po stretchu musi być zastosowany natychmiast optymalny opór przez terapeutę. Inaczej technika ta nie ma większego zastosowania leczniczego. Jej podstawę neurofizjologiczną stanowi odpowiedź proprioceptorów mięśni na rozciąganie.
Zjawiskiem wspomagającym pracę w PNF jest irradiacja. Termin ten oznacza neurologiczne promieniowanie i wzmocnienie bodźca poprzez sieć nerwów obwodowych oraz ośrodki kojarzeniowe w korze mózgu. Irradiacja pozwala na aktywizowanie chorego lub słabszego obszaru ciała poprzez pracę silniejszymi sferami pacjenta. Istnieje możliwość pobudzenia nerwowo-mięśniowego z jednego odcinka ciała na drugi (uzyskanie napięcia mięśni tułowia przy użyciu wzorców kończyny górnej lub kończyny dolnej). Irradiacja może też zachodzić w obrębie łańcuchów synergii mięśniowej (przy wykorzystaniu silniejszego prostownika łokcia można zaangażować do pracy prostowniki nadgarstka i palców).
W PNF ruch odznacza się wykorzystaniem pełnego zakresu w stawach (ruch globalny) oraz złożonością. Element rotacji uznawany jest za podstawowy, połączony ze skośną płaszczyzną. Taka trajektoria działania jest zgodna z fizjologicznym przebiegiem ruchu (Timing), który u człowieka ma charakter skośno-spiralny. Kierunek ruchu wyznaczany jest przez diagonalne. Jeżeli wyobrazimy sobie, że głowa pacjenta wyznacza godzinę 12 na tarczy zegara, to ruch powinien odbywać się z godziny 7 na 1 i z 1 na7 oraz z godziny 5 na 11 i odwrotnie.
Ułożenie wzorców PNF ma na celu ekonomiczną, funkcjonalną reedukację. Osiąga się również maksymalną koordynację pracy mięśniowej. Praca pełnym wzorcem ruchowym nie zawsze jest wykonywana. Pracujemy nad elementem sprawiającym trudność, stabilizując skurczem izometrycznym pozostałe części wzorca. Takie działanie określa się jako timing for emphasis, zmianę normalnej kolejności ruchu.
Wzorce ruchowe pogrupowane są w schematy. Schemat składa się z dwóch elementów wzorca początkowego i powrotnego. Wzorcem początkowym nazywamy taki, w którym podczas wykonywania ruchu dochodzi do zgięcia w stawie głównym (barkowym, biodrowym, stawach kręgosłupa). Wzorcem powrotnym nazywamy taki, w czasie którego dochodzi do wyprostu w stawie głównym. Oznacza to, że w chwili zakończenia schematu ułożenie kończyny powinno być takie samo jak w momencie rozpoczęcia ćwiczenia (pełen cykl ruchu). Wyrózniamy wzorce głowy, obręczy barkowej, obręczy biodrowej, kończyn górnych i dolnych.
Praca w PNF nie oznacza wykorzystania znajomości pojedynczych wzorców dla wzmocnienia osłabionej partii ciała. W terapii potrzebna jest umiejętność łączenia wzorców by poprawić czucie głębokie, polepszyć koordynację oraz integrację ruchów tułowia i kończyn. Jak wiadomo, aby łańcuch kinematyczny (kończyna) mógł prawidłowo działać potrzebuje stabilnej podstawy (np. tułowia). Jednakże duża mobilność i brak stabilizacji tułowia, zwłaszcza ruchy skrętne są dodatkowym utrudnieniem terapii. Dlatego należy umiejętnie zmieniać pozycje wyjściowe (siad prosty, siad bokiem, pozycja stojąca, chód), aby wykorzystać i zmobilizować maksymalną ilość łańcuchów nerwowo-mięśniowych w obrębie całego ciała. Pomocna jest w tym wypadku praca na macie, której celem jest płynna zmiana pozycji wyjściowych. Dodatkowo prowadzenie zajęć na macie pozwala na zapewnienie większego bezpieczeństwa pacjentowi, naukę samopomocy w przypadku upadku. Innym aspektem jest możliwość przygotowania wszystkich faz chodu.
Uzupełnieniem i powiększeniem warsztatu pracy terapeuty jest znajomość technik zwiększających mobilność ciała. Ich zadaniem jest osiągnięcie poszczególnych faz kontroli motorycznej. Wypracowanie jednej z faz daje możliwość przejścia do następnej. Nie można opuścić żadnego z etapów. Fazy te to: mobilność- stabilność- koordynacja- wytrzymałość. Zasadę tą można stosować zarówno globalnie (zmiana pozycji) jak i lokalnie (praca z kończyną).
Techniki mobilizujące to:
1.Techniki agonistyczne
-Rytmiczne pobudzanie ruchu,
-Kombinacja skurczy izotonicznych,
-Odtwarzanie ruchu,
-Stretch.
2.Techniki antagonistyczne
-Dynamiczna zwrotność ciągła,
-Stabilizacja zwrotna,
-Stabilizacja rytmiczna.
3.Techniki rozciągania
-Napnij- rozluźnij,
-Trzymaj- rozluźnij.
Rytmiczne pobudzenie ruchu/zapoczątkowanie ruchu (Rhythmic initiation) ma na celu naukę ruchu, poprawę koordynacji oraz zwiększenie zakresu ruchu (w przypadku sztywności i spastyczności). Technika ta pozwala na częściowe rozluźnienie mięśni. Przeprowadza się ją w czterech fazach. Pierwszy etap to ruch bierny, ma on za zadanie pokazanie choremu w jaki sposób będziemy współpracować. Następnie przechodzimy do fazy, w której pacjent pomaga nam prowadzić ruch. Dwie pierwsze fazy mają na celu zmobilizowanie układów nerwowego i mięśniowego. Wreszcie praca z oporem jako element trzeci. Na koniec chory powinien samodzielnie pokazać ruch.
Technika o nazwie Kombinacja skurczy izotonicznych (Combination of isotonics) polega na wykorzystaniu w różnych fazach ruchu pracy dynamicznej (skurczu koncentrycznego i ekscentrycznego) i statycznej mięśni. Ma ona za zadanie poprawić koordynację oraz naukę ekscentrycznego hamowania ruchu. Technika ta wzmacnia również siłę mięśni. Wykonujemy tę technikę przy wykorzystaniu jednego wzorca ruchowego, bez rozluźnienia w momencie zmiany pracy (np. pchaj- skurcz koncentryczny, trzymaj- praca statyczna, hamuj mój ruch- skurcz ekscentryczny). Kombinację skurczy izotonicznych można stosować we wszystkich fazach ruchu. Przy zmianie formy napięcia nie następuje zmiana chwytu. Należy pamiętać, że ekscentryczny skurcz mięśni łatwiej wymusić, gdy jest poprzedzony pracą koncentryczną lub statyczną. Stosowane w tych przypadkach techniki oparte o spostrzeżenia, że skurcz agonistów staje się latwiejszy i silniejszy, jeśli poprzedza się go skurczem antagonistów (tzw. Succesive induction Sherringtona).
Odtwarzanie ruchu (Replication) polega na samodzielnym wykonaniu ruchu przez pacjenta. Po pokazaniu przez terapeutę oczekiwanego ustawienia kończyny następuje zahamowanie ruchu, przy użyciu oporu statycznego. Następnie pacjent stara się odnaleźć żądaną pozycję. Technika ta ma za zadanie poprawę czucia głębokiego oraz wyuczenie samodzielnego wykonywania czynności codziennych.
Stretch można zastosować na dwa sposoby. Ponawiany stretch początkowy (Repeated initial stretch) jest stosowany na początku ruchu. Na rozciągniętą w pozycji wyjściowej grupę mięśniową terapeuta wykonuje dodatkowe, krótkie rozciągnięcie, a następnie przykłada opór. Stretch ma kierunek przeciwny do oczekiwanego ruchu ćwiczonej partii ciała. Dzięki takiemu działaniu zostaje wzmocnione torowanie ruchu poprzez receptory czucia głębokiego. Zwiększa się również liczba zaangażowanych do pracy jednostek motorycznych. Ponawiany stretch podczas ruchu (Repeated stretch through range) jest wykonywany podobnie. W tym wypadku w chwili, gdy terapeuta czuje osłabienie ze strony pacjenta stymuluje go dodatkowym bodźcem w czasie ruchu.
Następną techniką jest Dynamiczna zwrotność ciągła (Dynamic reversals). Tutaj w czasie ruchu występuje naprzemienna praca mięśni agonistycznych i antagonistycznych bez rozluźnienia pomiędzy jedną a drugą fazą. Poprawiamy wówczas siłę, wytrzymałość, koordynację, a także zwiększamy zakres ruchu. Rozpoczynamy od wzorca silniejszego, przy zmianie kierunku nie następuje utrata napięcia mięśniowego. Można zwiększać siłę oporu, zmienić tempo wykonywania lub zakres ruchu przy kolejnych zmianach kierunku ruchu. Kończymy w słabszym wzorcu. Może występować pod postacią powolnej zmiany kierunku ruchu na końcu wzorca lub w dowolnie wybranym jego wycinku (punkcie), lub powolne zmiany kierunku ruchu z trzymaniem – w skrajnym ułożeniu wprowadzany jest dodatkowo kilkusekundowy skurcz izometryczny antagonistów, poprzedzający izotoniczny skurcz agonistów.
Stabilizacja zwrotna (Stabilizing reversals) ma za zadanie stabilizację pozycji pacjenta. Wykonywana jest w sposób podobny do używanego w Dynamicznej zwrotności ciągłej, jednakże przy zmianie kierunku ruchu jedna z rąk terapeuty pozostaje w kontakcie z ciałem chorego. Komenda werbalna przygotowuje pacjenta do zmiany rąk rehabilitanta.
Stabilizacja rytmiczna (Rhythmic stabilization) jest techniką, w której chory pracuje przeciwko oporowi, bez intencji ruchu. Wybieramy pozycję we wzorcu, która jest najmniej bolesna dla pacjenta. Później poprzez pracę z oporem izometrycznym zmieniamy kierunek działania tegoż oporu. Poprawiamy wówczas stabilność i równowagę, redukujemy odczucia bólowe, wzmacniamy poszczególne grupy mięśniowe.
Techniki rozciągania to Napnij-rozluźnij (Contract-relax) i Trzymaj-rozluźnij (Hold-relax) mają za zadanie zwiększenie zakresu ruchu, zredukowanie bólu oraz rozluźnienie mięśni. Napnij-rozluźnij wykonuje się w następujący sposób. Chory odciąga kończynę do maksymalnego ruchu w danym stawie. Następnie terapeuta przykłada opór w kierunku działania mięśni antagonistycznych (komenda "ciągnij"). Po kilku sekundach terapeuta i pacjent rozluźniają się. Następuje aktywny lub oporowany ruch zwiększający zakres i ponowienie poprzednich działań. Podobnie działa się techniką Trzymaj-rozluźnij. Różnicą jest to, że mięśnie użyte do rozluźnienia są mięśniami, których przykurcz ogranicza zakres ruchu w stawie. Napięcie w tej grupie agonistów otrzymuje się poprzez skurcz izometryczny.
Nauka chodu.
Naukę chodu rozpoczynamy od pracy na macie z wzorcami miednicy i kończyny dolnej. W PNF zakłada się , że to właśnie miednica jest kluczem do opanowania prawidłowej mechaniki przemieszczania. Po opanowaniu przez pacjenta wzorców miednicy łączymy je w pozycji leżenia na boku z wzorcami kończyny dolnej. Następnym etapem jest nauka zmiany pozycji w ćwiczeniach na macie. Pracujemy z pacjentem, stymulując go przez biodro i nogę. Jeżeli jest on w stanie przejść z pozycji leżenia na plecach, przez półsiad, do czworaków następuje kolejna faza ćwiczeń. Z pozycji czworacznej pacjent powinien przejść do pozycji klęku jednonóż. W tej pozycji pracujemy nad prawidłową koordynacją mięśni tułowia. Następnie wyuczamy pacjenta wstawania z poprzedniej pozycji mobilizując go przez wzorce łopatki lub miednicy. Ćwiczeniem uzupełniającym może być zsuwanie się pacjenta z kozetki w pozycji siedzącej. Oporując asymetrycznie ruchy miednicy przez kolce biodrowe przednie górne, uzyskujemy prawidłowe ruchy miednicy. W pozycji stojącej postępujemy w podobny sposób, uzyskując żądaną irradiację w kończynie dolnej. Zazwyczaj oporowany ruch miednicy będzie wywoływał zgięcie w stawie kolanowym oraz zgięcie grzbietowe stopy. Zauważyć należy, prawidłowa mechanika chodu jest zależna od prawidłowej pracy górnego tułowia oraz miednicy.
kozito