Gerhard Lohfink, Rozumieć Biblię.
Wprowadzenie do krytyki form literackich,
przeł. Bogusław Widła, Warszawa 1987.[1]
WSTĘP
- dziecko pyta matkę o niebo, może zapytać o Zwiastowanie.
I. Stałe formy w życiu codziennym i w literaturze.
1. List do cioci Pauliny.
- list Marka Tulliusza Cicero do Kwintusa, w listach antycznych często brak miejscowości i daty (jeśli już jest, to na końcu), stała formuła: „Cicero pozdrawia swego brata Kwintusa” lub: „Ga-jus do Tytusa”, brak podpisu, tylko „Vale! – Bądź zdrów!”.
2. Przepis kulinarny starego Katona.
- w dziele „O gospodarstwie wiejskim” zawarł przepis na sernik, zwięzłość, forma przepisów nie zmieniła się przez wieki.
3. Nekrologi.
- współczesny Jana Kowalskiego i z 1651 r. Marii Bülgin z Detwang.
- na nekrologu XVI-wiecznym: nazwisko zmarłej, krótka charakterystyka, wiek, data śmierci i jej charakterystyka (śmierci), życzenie, by dusza zmarłej dostąpiła zbawienia.
- autor stwierdza, że forma nekrologu przez wieki też nie uległa zmianie.
4. Kazanie.
- uroczyste rozpoczęcie kazania.
5. Rozmowy po pracy.
- rozmowy po wyjściu z biura.
6. Powitanie na pustyni arabskiej.
- na pytanie „co nowego?” opowiada się same dobre rzeczy.
7. Od wiersza do powieści.
II. Co to jest krytyka form?
- odkrywanie i opisywanie stałych form określonego rodzaju w życiu codziennym, w literaturze, słowie, piśmie, przedstawianie zamiaru słownego tych form i ich kontekstu życiowego (Sitz im Leben).
1. Odkrywanie stałych form.
- prognoza pogody.
- objawienia biblijne.
- 1930 r. Andre Jolles „Einfache Formen” – legenda, saga, przysłowie, bajka.
2. Opisywanie stałych form.
- określone zwroty – rozpoznajemy gatunek (list, nekrolog) – styl gatunkowy określonej formy.
- trzeba zbadać, czy odnośna forma rozpoczyna się od typowych, stale występujących elemen-tów formalnych (miejsce, data, zwrot do adresata, itp.).
3. Pojęcie intencji wypowiedzi.
- „Jak leci?” „Dobrze” – zawarcie / umocnienie komunikacji.
- w dziejach Kościoła – wiele zamieszania i cierpienia z powodu niewłaściwego określenia ga-tunków i form. Biblijne teksty nastawione na przepowiadanie brano za informacje, teksty no-wotestamentalne zmierzające do napomnienia uważano za przepisy prawne.
4. Tak zwany kontekst życiowy (Sitz im Leben).
- Herman Gunkel wprowadził krytykę form jako metodę do biblistyki nowożytnej.
- Sitz im Leben – siedlisko życiowe, uwarunkowanie miejsca i czasu, środowisko życiowe, kontekst życiowy.
- hymn ma swój kontekst w kulcie świątynnym.
- Martin Dibelius – twórca nowotestamentalnej krytyki form, reprezentował pogląd, że teksty (takie jak o zachowywaniu postów Mk 2, 18-20), zanim wprowadzono do Ewangelii, były prze-kazywane ustnie jako przykłady kaznodziejskie. Formę zwięzłego dydaktycznego opowiada-nia, zawierającego w punkcie centralnym słowa Jezusa, nazywa on „paradygmatem” (opo-wiadanie służące jako przykład).
- niemal wszystkie teksty starotestamentalne, kiedy posługujemy się nim dzisiaj, mają nowy kontekst życiowy. Bowiem przeminęły instytucje Izraela niegdyś z nimi związane.
- saga, dramat, bajka, pieśń miłosna.
- pieśń pogrzebowa:
- 2 Sn 1, 19-27 Dawid śpiewa nad Saulem i Jonatanem.
- pieśń pogrzebowa staje się pieśnią satyryczną – Iz 14, 4-21, śpiewa o śmierci obcego im-peratora za jego życia – przykład świadomej zmiany kontekstu życiowego określonej for-my.
- studenci portugalscy puścili w obieg ulotkę z prowokacyjną wypowiedzią na temat Jezusa.
- określenie samej tylko formy nie wystarcza w krytyce form. Należy określić także funkcję da-nej formy i jej aktualny kontekst życiowy. Forma może być użyta w zupełnie innym celu, dla-tego że może być ona przedmiotem manipulacji, może otrzymać całkowicie nową funkcję i zupełnie nowy kontekst życiowy.
III. Stałe formy w Biblii.
1. Wielość gatunków i form biblijnych.
- większość książek zawiera zawsze (bez wyjątków) tylko jeden gatunek literacki.
- w Biblii znajdują się teksty z różnych stuleci i różnych autorów, należące do najróżniejszych gatunków: Ewangelie, listy, zbiory listów, księgi prorockie, pisma apokaliptyczne, pisma dyda-ktyczne, księgi mądrościowe, śpiewnik, księgi historyczne. Wielkie gatunki obejmują gatunki pomniejsze: relacja historyczna, saga, mit, bajka, baśń, paradygmat, kazanie, napomnienie, wyznanie, opowiadanie dydaktyczne, przypowieść, parabolę, alegorię, sentencję proroka, sentencję prawniczą, sentencję mąrościową, przysłowie, zagadkę, mowę, wykład, spis, mod-litwę, pieśń.
- stara Biblia Eckera (do 1957 r. służyła Niemcom do nauki religii i katechizm) – księgi dydakty-czne i prorockie na plan dalszy, w ogólnym spisie dziejów są fragmenty nie znajdujące się w Biblii (św. Paweł po uwolnieniu na Wschód).
2. Owieczka biedaka.
- przypowieść o siewcy MK 4, 3-9.
- przypowieści opowiadają o wydarzeniach typowych i codziennych lub jednorazowych i niezwykłych (parabole), np. o synu marnotrawnym, roztropnym rządcy, owieczce biedaka.
- są przypowieści, które można rozpoznać jako przypowieści już po wstępie lub po typie ich tre-ści, oraz takie, które ukrywają z początku swój gatunek, posługują się świadomie formą relacji i można je zindentyfikować jako przypowieści dopiero na podstawie sytuacji i okoliczności to-warzyszących.
- przypowieści biblijne mówią o faktach rzeczywistych, ale nie w sposób historyczny, lecz obra-zowy.
3. Jonasz i jego Bóg.
- opowiadanie dydaktyczne ma na celu pouczenie, autor posługuje się typizacją.
- księga kończy się pytaniem, na które słuchacz / czytelnik sam musi odpowiedzieć: „czy słusz-nie się oburzasz?” (dotyczy jednostki).
4. Saga o ofiarowaniu Izaaka.
- staratestamentalista Gerhard von Rad nazywa księgę Rodzaju „najdoskonalszą pod wzglę-dem formy i najbardziej treściwą ze wszystkich”.
- opowiadanie poucza i przedstawia autentyczną historię.
- prawdziwe opowiadanie przekazywane początkowo ustnie.
- fragment historii rodzinnej.
- saga – tekst, który zmierza do ukazania historii narodu za pomocą historii jednostki i jej rodzi-ny, który odzwierciedla wielorakie doświadczenia całego narodu, który zanim został spisany, przekazywany był ustnie.
5. Bunt Absaloma.
- opowiadanie historyczne.
- historia sukcesji tronu Dawida – wtórnie kanoniczna.
- opowiadanie obszerne, większa liczba osób, konkretne szczegóły, brak typizacji, historia do-czesna.
- prawdziwa historia z całym splotem jej jednostkowych bohaterów, grup i sił społecznych z jej „nielogicznością”; z tym wszystkim, co w niej przypadkowe.
- historyk rzymski Salustiusz „Sprzysiężenie Katyliny”.
- klasyczne opowiadanie musi wciąż poddawać rzeczywistość stylizacji, musi wiele opuszczać, upraszczać. Zezwala pośrednio na wyrażenie opinii autora. Nie podaje źródeł, koloryt, życie, dramatyzm, poglądowość, potrafi zaabsorbować i skłonić do myślenia.
6. Kronika dworska i dziennik podróży.
- spis (królów, podbitych miast, przodków), dziennik, rocznik / annał.
- kronika prywatna: na małej przestrzeni duża liczba rzeczowo uszeregowanych faktów, wy-mienione są fakty niezależne od siebie, pozbawione ewentualnej przydatności dla wątku epi-ckiego.
- dziennik – podróże Pawła.
7. Aresztowanie Jezusa.
- opowiadanie historyczne poddaje interpretacji ówczesne zdarzenia, logicznie porządkuje po-jedyncze fakty, tym samym je interpretując, nie cofa się przed włożeniem w usta Jezusa słów naświetlających i interpretujących historyczne zdarzenie.
- komentarz i interpretacja mogą uwydatnić głębię historii, jej tajemnicę i wewnętrzny sens.
8. Zwiastowanie narodzin Jezusa.
- schemat zwiastowania:
- ...
tranulcia