Roman Jakobson, Poetyka w świetle językoznawstwa

Streszczenie

Przedmiot rozważań poetyki: co przekształca komunikat językowy w dzieło sztuki.

Poetyka rozpatruje problemy struktury języka à może być rozpatrywana
jako integralna część lingwistyki.

Opis synchroniczny obejmuje nie tylko produkcję literacką danej epoki, lecz także tę część tradycji, która jest dla epoki tej żywotna lub została w nim przywrócona
do życia.

·         synchroniczna poetyka nie powinna być utożsamiana ze statyką

Schemat sytuacji komunikacyjnej

KONTEKST

          KOMUNIKAT

NADAWCA.........................................ODBIORCA

  KONTAKT

       KOD

Nadawca kieruje komunikat do odbiorcy. Aby komunikat był efektywny, musi być zastosowany do kontekstu (tj. musi coś oznaczać) uchwytnego dla odbiorcy
i albo zwerbalizowanego, albo takiego, który da się zwerbalizować. Konieczny jest kod w pełni lub przynajmniej w części wspólny dla nadawcy i odbiorcy.
Musi też istnieć kontakt – fizyczny kanał i psychiczny wiązek między nadawcą
i odbiorcą, umożliwiający im nawiązanie i kontynuowanie komunikacji.

6 podstawowych aspektów języka:

·         funkcja referencyjna (zwana tu poznawczą) jest zasadniczym celem licznych komunikatów; nastawienie na oznaczanie, orientacja na kontekst

·         funkcja emotywna (ekspresywna) – ześrodkowana na odbiorcy, wskazuje na bezpośrednie wyrażenie postawy mówiącego, czyli nadawcy, wobec tego, o czym on mówi

o       wywarcie wrażenia pewnej emocji (prawdziwej lub udanej)

o       czysty element emotywny w języku à wykrzykniki

·         funkcja konatywna (impresywna) – prezentuje najczystszą ekspresję gramatyczną w formie wołacza i rozkaźnika, orientacja na odbiorcę

·         funkcja fatyczna – nastawienie na kontakt

·         funkcja metajęzykowa – mowa sprowadzona do kodu

·         funkcja poetycka – nastawienie na sam komunikat, skupienie się na komunikacie dla niego samego

o       funkcja ta przez wysunięcie wyczuwalności znaku, pogłębia podstawową dychotomię: znak – przedmiot

·         funkcja magiczna jest w zasadzie pewnym rodzajem przemiany nieobecnej albo nieistniejącej „3. osoby” w odbiorze konatywnego komunikatu

Schemat sytuacji komunikacyjnej uzupełniony funkcjami

POZNAWCZA

  POETYCKA

        EMOTYWNA                                            KONATYWNA

  FATYCZNA

       METAJĘZYKOWA

Dwa podstawowe w postępowaniu językowym: wybór i kombinacja

·         wybór dokonuje się na bazie ekwiwalencji podobieństwa, synonimiki,
lub różnicy, antonomiki

·         kombinacja powstaje na bazie przyległości

Funkcja poetycka – projekcja zasady ekwiwalencji z osią wyboru na oś kombinacji: ekwiwalencja staje się konstytutywnym chwytem szeregu.

·         mierzenie szeregów

·         wiersz – typ wypowiedzi, w której całkowicie lub częściowo powtarzają się
te same figury dźwiękowe

Analiza wiersza mieści się całkowicie w kompetencjach poetyki, a poetykę można określić jako część lingwistyki, która rozpatruje funkcję poetycką w jej stosunku do innych funkcji językowych.

Poetyka – w szeregowym znaczeniu tego słowa – zajmuje się funkcją poetycką nie tylko w poezji, gdzie jest ona nadrzędna w stosunku do innych funkcji językowych, lecz także poza poezją, gdzie jakaś inna funkcja jest nadrzędna w stosunku
do poetyckiej.

„Figura dźwiękowa” – w której Hopkins upatrywał konstytutywny czynnik wiersza:

·         każda sylaba zawiera fonem zgłoskotwórczy, a przerwa między dwoma następującymi po sobie fonemami zgłoskotwórczymi zostaje spełniona przez marginalne, niezgłoskotwórcze fonemy

·         w tzw. wersyfikacji sylabicznej liczba fonemów zgłoskotwórczych
w ograniczonym metrycznie szeregu (sekwencji czasowej) jest zwykle konstantną

·         w każdym wierszu akcentowym kontrast między wyższą i niższą wydatnością zostaje osiągnięty przez przeciwstawienie sylab pod przyciskiem sylabom

·         większość systemów akcentowanych operuje głównie kontrastem sylab
z akcentem wyrazowym i sylab bez akcentu wyrazowego

·         wiersz „tonematyczny” – oparty na następstwie różnorodnych intonacji zgłosek

·         inna odmiana wersyfikacji – wiersz zagadek

·         wiersz miarowy może być zbudowany tylko na gruncie przeciwstawienia zgłoskowych wierzchołków i spadków (sylabizm), względnych poz. wierzchołków (tonizm) albo względnego trwania szczytów zgłoskowych
lub całych zgłosek (iloczas)

·         tzw. przesunięcia przycisków wyrazowych w słowach wielozgłoskowych
z miejsca iktu na miejsce beziktowe („odwrócona stopa”)

Rysy fakultatywne należą do dziedziny metru

·         metr (wzorzec metryczny) leży u podstaw struktur każdej poszczególnej linijki wersowej albo każdego przypadku wersowego

Wzorzec wersowy wykracza daleko poza zagadnienia samej formy dźwiękowej – zjawisko lingwistyczne o wiele szersze

...