ETYKA, DEONTOLOGIA I PRAWO
MGR MARIA SZYMACZEK
I. ETYKA- JAKO NORMATYWNA TEORIA POWINNOŚCI MORALNEJ.
ETYKA- ( gr.ethos- obyczaj)- to filozoficzna i normatywna teoria moralności, tj moralnej wartości czynu.
W etyce czyn ( ludzkie działanie, postępowanie), jest przedmiotem zainteresowań.
Czyn rozpatrywany jest pod kątem jego wartości moralnej, czy jest moralnie dobry, czy zły.
NORMA MORALNOŚCI- określa wartość moralną czynu( jego dobroć lub zło)- jest to źródło i kryterium moralnej wartości ( powinności) działania.
DOBRO UŻYTECZNE ( bonum tiule)
DOBRO PRZYJEMNE ( bonum delectabile)
BOBRO GODZIWE ( bonum honestum)- to dobro, które odnosi się do ludzkich czynów, które „ godzi się człowiekowi”,
ETYKA NORMATYWNA- formułuje i uzasadnia wypowiedzi normatywne ( oceny i normy). Odpowiada na pytania, jakie czyny uchodzą za dobre, ale też które i dlaczego dobre są, jak postępować?
ETYKA- odpowiada na pytanie co jest normą moralności, czyli przez co czyn staje się moralnie dobry?
EUDAJMONIZM ( ARYSTOTELES)- szczęście źródłem dobra i celem życia człowieka- kiedy człowiek podejmuje działanie, to przyświeca mu jakiś cel, w którym działający podmiot upatruje określone dobro. Dobro bliższe służy zazwyczaj osiągnięciu dalszego i trudniejszego dobra.
W ten sposób tworzy się łańcuch dóbr i działań zmierzających do ich osiągnięcia. Na końcu łańcucha znajduje się dobro, jako cel ostateczny, takie dobro, ku któremu zmierza człowiek dla niego samego.
- hedonizm- utożsamianie szczęścia z przyjemnością
- perfekcjonizm- szczęście pojęte w kontemplacji bóstwa
Utylitaryzm- współczesna wersja eudajmonizmu- istotne jest zadowolenie całej społeczności, a nie jedynie jednostkowego podmiotu działania.
DEONTONOMIZM- etyka posłuszeństwa nakazom- czyn przez to jest moralnie dobry, że jest zgodny z nakazem odpowiedniego autorytetu. Odmiany deontonomizmu zależą od tego, w kim się tego autorytetu upatruje.
- deontonomizm heteronomiczny- uznaje za autorytet moralny jakąś instytucję zewnętrzną wobec podmiotu działania,
- deontonomizm autonomiczny- autorytetem nakazodawczym jest człowiek sam dla siebie.
PERSONALIZM- godność osobowa źródłem moralnej powinności działania- właściwą norma moralności jest godność osoby ludzkiej ufundowana na ludzkiej naturze. Rozum ludzki może odczytać i zrozumieć porządek zawarty w naturze człowieka- podmiotu i formułować obowiązki wyrastające z cielesno- duchowej natury istoty ludzkiej. Nie przekreśla to wolności osoby, ale ukierunkowuje tę wolność w stronę dobra osoby, jako osoby, będącej dobrem godziwym ( a nie tylko przyjemnym lub użytecznym0, rozpoznawanym przez ludzki rozum.
Zasada personalistyczna nie kłóci się z naturalnym dążeniem człowieka do szczęścia. Ten kto służy drugim, sam przez taką właśnie służbę odnajduje własną osobową pełnię.
Człowiek dojrzewa jako osoba nie tylko poprzez rozwijanie swych różnorakich zdolności( intelektualnych, charakterologicznych, technicznych…), ale dopiero poprzez wykorzystanie tych zdolności dla dobra tych, którym służy ( jako żołnierz, pielęgniarka, nauczyciel, aktor…), aż po dar ( ofiarę) z samego siebie.
Może on i powinien zabiegać o własne szczęście, ponieważ jego własny los, udane lub nieudane życie, zależy od jego własnych wyborów, a nie od okoliczności zewnętrznych.
Istotą moralnego dobra jest miłość- jedynie bezinteresowna miłość jest drogą do osiągnięcia przez człowieka uszczęśliwiającej go pełni osobowej.
„ Człowiek będąc jedynym na ziemi stworzeniem, którego Bóg chciał dla niego samego, nie może odnaleźć się w pełni inaczej, jak tylko poprzez bezinteresowny dar z siebie samego”- Konstytucja Duszpasterska II Soboru Watykańskiego „ O Kościele w świecie współczesnym”.
BIOETYKA- gr. Bios- życie; ethos- obyczaj- wyspecjalizowana część filozoficznej etyki szczegółowej, ustalająca oceny i normy moralne w stosunku do ingerencji w życie ludzkie w granicznych sytuacjach jego powstawania ( biogeneza), trwania( bioterapia), śmierci ( tanatologia).
Główny cel medycyny- opieka nad chorymi z różnymi dolegliwościami i ich leczenie, opieka nad tymi, którzy nie mogą być wyleczeni.
Florencja Nightingale ( 1820- 1910)
Przysięga pielęgniarska im. F. Nightingale- 1893 rok
„ Przysięgam uroczyście przed Bogiem, w obecności wszystkich tu zebranych, że w życiu moim będę zawsze postępować nieskazitelnie, a w pracy zawodowej zawsze będę zasługiwać na zaufanie. Będę daleka od tego wszystkiego, co jest szkodliwe i zgubne, nigdy sama nie zażyję, ani też nikomu nie podam nic takiego, co mogłoby mu szkodzić. Będę dokładać wszelkich starań, aby przyczynić się do podnoszenia poziomu mojego zawodu, a także będę zachowywać w tajemnicy wszystkie informacje dotyczące spraw osobistych i rodzinnych pacjenta, które zostaną mi powierzone w czasie praktyki zawodowej.
Będę lojalnie pomagać lekarzowi w jego pracy oraz pracować z poświęceniem dla dobra tych, którzy będą powierzani mojej opiece”.
Analiza tekstu mówi, ze jako podstawowe normy moralne swojego postępowania pielęgniarki przyjęły:
- prowadzenie nieskazitelnego życia,
- zasługiwanie na zaufanie,
- nieszkodzenie nigdy i nikomu, także sobie,
- przyczynianie się do podnoszenia rangi i poziomu zawodu,
- zachowywanie tajemnicy zawodowej,
- lojalność wobec lekarza,
- prace z poświęceniem dla dobra pacjentów.
II. ETYKA OGÓLNA PIELĘGNIARSTWA
- to system reguł i twierdzeń o charakterze praktycznym, normującym wszystkie kwestie zawodu pielęgniarskiego.
Etyka Ogólna:
- etyka normatywna
- aksjologia
- deontologia pielęgniarstwa
Etyka normatywna obejmuje zagadnienia norm i zasad oraz powinności moralnych pielęgniarek, analizowanych w świetle praw pacjenta.
W etyce normatywnej pielęgniarstwa szczególną wagę przywiązuje się do wartości moralnych, one to bowiem wyznaczają oceny ( w oparciu o przyjęte wartości), wzorce postępowania ( ideały, wzorce osobowe), rozwój moralny pielęgniarki oraz normy działania.
Etyka zajmuje się także normowaniem stosunków społecznych i zachowań moralnych poszczególnych grup zawodowych pielęgniarek, jak i całej zbiorowości pielęgniarskiej. Regulacje te dotyczą zarówno stosunków społecznych wynikających z relacji: pielęgniarka- pielęgniarka, jak i : pielęgniarka- inne grupy pracowników ochrony zdrowia”.
Etyka obejmuje również kwestię ideału osobowego oraz wzorów zachowań moralnych i postaw zawodowych pielęgniarek.
Etyka normatywna – dotyczy trzech aspektów pracy zawodowej pielęgniarki:
- relacji pielęgniarka- pacjent,
- relacji pielęgniarka- inne osoby ( pacjent, inna pielęgniarka, lekarz, rodzina)
- etyki własnego rozwoju moralnego pielęgniarki, czyli etyki pracy nad sobą.
Sumienie pielęgniarki- jako subiektywna i ostateczna norma moralności.
Sumienie- „ praktyczny sąd naszego rozumu, mówiący nam, co mamy robić, a czego nie (sumienie przeduczynkowe) i orzekający już po dokonaniu uczynku o jego wartości moralnej ( sumienie pouczynkowe)- ( J. Woroniecki)
Sumienie- to pewien stan naszego umysłu oceniający pod kątem dobra i zła moralnego każdą podjętą decyzję, czy wyłoniony na jej podstawie czyn- ( P. Jaroszyński)
Sumienie stanowi priorytetową rolę w pracy pielęgniarki, gdyż pomaga jej w podjęciu dobrej pod względem moralnym decyzji. Obecność sumienia wspiera pielęgniarkę w jej drodze poznania prawdy o dobru ( jakim jest osoba pacjenta).
Sumienie jest głosem naszego rozumu, naszym własnym sądem, co w danej chwili powinniśmy czynić. Fakt ten obliguje więc pielęgniarkę do posłuszeństwa i wierności własnemu sumieniu.
Sumienie, jako ostateczna i subiektywna norma moralności ma moc normującą zachowania zawodowe pielęgniarki tylko wtedy, gdy ono samo jest normowane obiektywną prawdą o dobru. Chodzi więc o to, aby sumienie pielęgniarki było „ rozumnie kontrolowane”, a miarodajnymi czynnikami owej kontroli mogą być tylko zasady i normy etyki ogólnej i etyki normatywnej oraz przepisy kodeksu deontologicznego.
Miarodajne w postępowaniu pielęgniarki musi być tylko sumienie oceniające jednoznacznie i pewnie.
Co, gdy sumienie nas zawodzi?
O zawodności naszego sumienia może świadczyć – brak wiedzy podmiotu działania na określony temat, co uniemożliwia mu dotarcie do prawdy bądź podmiot działania może zafałszować prawdę, aby w ten sposób usprawiedliwiać swoje postępowanie.
Stąd wynika, że sumienie nie jest gotowym stanem rzeczy, nam nadanym, ale ulega rozwojowi wraz z rozwojem duchowym i intelektualnym człowieka.
Cnoty moralne, jako wyznaczniki moralnych powinności pielęgniarek.
Cnota- w etyce pojmowana jest, jako swego rodzaju zdolności usprawniające do czynienia dobra i samodoskonalenia osoby ludzkiej.
Roztropność- usprawnia rozum i wolę podmiotu do trafnego rozpoznania powinności moralnej w konkretnych sytuacjach oraz do wyboru środków prowadzących do realizacji tej powinności.
Roztropność pomaga więc w podjęciu dobrej w sensie moralnym decyzji. W pracy pielęgniarki oznacza to konieczność wyboru często zasady „ mniejszego zła”.
Roztropność obejmuje osiem umiejętności:
- pamięć ( sprawność umożliwiająca korzystanie z wiedzy i umiejętności zawodowych, doświadczeń, uświadamia o konieczności dalszego kształcenia),
- zdolność trafnego ujęcia danej sytuacji ( chroni przed działaniami pochopnymi i schematycznymi),
- otwartość ( pozwala na korzystanie z opinii innych, bardziej doświadczonych członków zespołu),
- domyślność,
- zdrowy osąd ( umiejętność zastosowania logiki w praktycznym działaniu),
- zdolność przewidywania ( przestrzega przed złymi wyborami i konsekwencjami tych wyborów),
- ostrożność ( dotyczy sytuacji, których przewidzieć się nie da, wydawanych opinii, sadów),
- zapobiegliwość ( oznacza przygotowanie się na ewentualne trudności, szukanie innego wariantu rozwiązania problemu),
Sprawiedliwość- cnota nakazuje oddanie każdemu tego, co mu się należy. To moralna wykładnia etyki pielęgniarstwa, nakazująca równe traktowanie wszystkich podopiecznych, respektowanie praw pacjenta, odnosi się też do współpracowników i podwładnych. Jest związana z bezinteresownością.
Męstwo- to cnota moralna, która pozwala osiągnąć dobro trudne, czyli wymagające od nas poświęcenia ,odwagi i cierpliwości.
Umiarkowanie- to cnota moralna, która pozwala opanować pragnienia i dążenia do przyjemności, gwarantuje równowagę w konsumpcji dóbr oraz zapewnia dominację woli nad popędami i utrzymuje pragnienia w granicach uczciwości.
W pracy zawodowej pielęgniarek cnota ta odnosi się do wszelkich podejmowanych działań, zarówno w stosunku do podopiecznych i ich rodzin, jak i współpracowników oraz przełożonych oraz wobec samych siebie.
Cnota umiaru wprowadza pewien ład moralny poprzez poszanowanie tej cnoty wprowadza się umiar w zachowaniu zdrowego stylu życia, w zdobywaniu i podziale dóbr, zaszczytów itp.
AKSJOLOGIA- nauka o wartościach moralnych.
Aksjologia, zajmuje się;
- ustalaniem wzorców moralnego postępowania,
- wzorów osobowych,
- kryteriami ocen zachowań moralnych,
- określeniem dobra najwyższego ( summum bonum)
Hierarchia wartości w aksjologii pielęgniarstwa;
- człowiek- jako naczelna wartość ,
- życie, jako podstawowa wartość ( jest podstawowym i najcenniejszym dobrem człowieka),
- zdrowie, jako wartość witalna
- wolność- to wartość moralna, stanowi podstawę działalności człowieka,
- wzór osobowy pielęgniarki- ( współcześnie w tworzeniu wzoru osobowego pielęgniarki aksjologia odwołuje się do wartości humanistycznych oraz sprawności intelektualno- technicznych, a także postaci pielęgniarek z lat międzywojennych).
DEONTOLOGIA PIELĘGNIARSTWA
- nauka o powinnościach moralnych
- zajmuje się ustalaniem i kodyfikowaniem obowiązków moralnych i praw przysługujących pielęgniarce na płaszczyznach:
: pielęgniarka- pacjent,
: pielęgniarka- praktyka zawodowa,
: pielęgniarka- współpracownicy,
: pielęgniarka- zawód
W relacji : pielęgniarka- pacjent- deontologia zajmuje się ustalaniem i kodyfikacją obowiązków moralnych pielęgniarek w odniesieniu do ich podopiecznych, uwzględniając afirmacje dla godności osobowej pacjentów, respektowanie ich praw oraz tworzenie ładu moralnego w relacjach pomiędzy tymi dwoma podmiotami ,
Pielęgniarka- praktyka zawodowa- deontologia formułuje i określa obowiązki moralne pielęgniarki odnoszące się do sprawowanej przez nią praktyki zawodowej, szczególnie w odniesieniu do jakości świadczonych usług i dobra pacjenta,
Pielęgniarka- współpracownicy- deontologia reguluje stosunki interpersonalne i ład moralny, który wpływa na jakość pracy .
Pielęgniarka- zawód- pielęgniarstwo to zawód, który posiada określoną godność, ustalenia deontologiczne ustalają powinności moralne pielęgniarki wobec zawodu, zarówno do działań, mających na celu ochronę godności, jak i jego rozwój i profesjonalizację.
III. SZCZEGÓŁOWA ETYKA PIELĘGNIARSTWA
Zasada szacunku dla osoby- stosunek pielęgniarki do podopiecznych wymaga respektowania ich świata wartości, celów, osobistej i społecznej sytuacji. Opieka pielęgniarska dostrzega osobę w całym obszarze jej struktury osobowej, a więc także w obszarze jej relacji społecznych. Zasada respektowania godności osoby ludzkiej stanowi dla pielęgniarki i dla pacjenta podstawową płaszczyznę odniesienia procesu ich interakcji, jak też poszanowanie praw pacjenta do niezależności i samodzielnego rozstrzygania spraw osobistych.
Zasada dobroczynności i niekrzywdzenia- „ Primum non nocere”, zasada ta wymaga, aby nie wyrządzać podopiecznym krzywdy swym niewłaściwym postępowaniem i chronić od krzywdy tych, którzy nie są w stanie chronić się sami. Zasada dobroczynności stawia przed pielęgniarka wymóg czynienia dobra, kierowania się w postępowaniu życzliwością dla otoczenia, uwzględniania podstawowych potrzeb pacjenta, bezpieczeństwa, przynależności, uznania. Zasada ta uwzględnia także całościowe spojrzenie na człowieka we wszystkich jego wymiarach- społecznym, psychicznym i duchowym.
Ogólna zasada czynienia dobra jest rozpatrywana w postaci dwóch szczegółowych zasad. Pierwsza wskazuje na świadczenie usług korzystnych z punktu widzenia zdrowia i życia pacjentów( włącznie z zapobieganiem złu, bądź jego usuwaniem, a także z promowaniem zdrowia), druga wymaga porównywania ( równoważenia) pożytków i szkód. Ta druga odnosi się do sytuacji, w której działania medyczne połączone są często z ryzykiem, gdzie rozważane są plusy i minusy określonych zabiegów, gdzie pozytywnym efektom towarzyszą negatywne następstwa.
Zasada sprawiedliwości- to wymóg, nakaz moralny równego traktowania całej populacji podopiecznych niezależnie od rasy, wyznania, płci, stanu cywilnego, pozycji społecznej czy ekonomicznej.
Zasada odpowiedzialności- odpowiedzialność osoby za swoje działania ( odpowiedzialność wobec siebie) oraz odpowiedzialność za opiekę wobec kogoś ( odpowiedzialność zrodzona z zaufania podopiecznego wobec opiekuna).
IV. PRAWA PACJENTA
Pacjent- człowiek dotknięty chorobą, poddany procesowi diagnostycznemu lub terapeutycznemu, który pragnąc wyzdrowienia zawierza się opiece
Pacjentowi, jako człowiekowi – przysługują liczne prawa, które odnoszą się zarówno do niego samego, jak i do jego relacji z innymi ludźmi:
- prawo do życia,
- prawo pacjenta, aby jego dobro było głównym celem działania personelu medycznego, zasada „ Primum non nocere”,
Ustawa z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta ( Dz.U.nr 52 poz. 17 z 2009 z dnia 31 marca 2009)
Ustawa określa:
- prawa pacjenta,
- zasady udostępniania dokumentacji medycznej,
- obowiązki podmiotów udzielających świadczeń zdrowotnych związane z prawami pacjenta,
- tryb powoływania, odwoływania i kompetencje Rzecznika praw Pacjenta,
- postępowanie w sprawach praktyk naruszających zbiorowe prawa pacjentów,
Rozdział 2
Prawo pacjenta do świadczeń
Rozdział 3
Prawo pacjenta do informacji
Rozdział 4
Prawo pacjenta do tajemnicy informacji z nim związanych
Rozdział 5
Prawo pacjenta do wyrażenia zgody na udzielanie świadczeń zdrowotnych
Rozdział 6
Prawo do poszanowania intymności i godności pacjenta
Rozdział 7
Prawo pacjenta do dokumentacji medycznej
Rozdział 8
...
iziko