HERBY (uzupełnienie)
Herb Wielkiego Księstwa Litewskiego – Pogoń /za Wikipedią/
Herb przedstawia srebrnego uzbrojonego jeźdźca na srebrnym koniu wspiętym ze srebrnym mieczem w prawym ręku. Rycerz, w lewym ręku, trzyma srebrną tarczę ze złotym krzyżem litewskim. W "wersji" litewskiej (Vytis) tarcza, uprząż, siodło i pasy przedstawione są w kolorze niebieskim. Po raz pierwszy Pogoń została przedstawiona (przypuszczalnie) w 1366 r. jako znak wielkiego księcia litewskiego – Olgierda. W 1384 r. Pahonia stała się herbem Wielkiego Księstwa Litewskiego. Nazwa Pogoń (od litewskiego czasownika vytis – gonić) po raz pierwszy w dokumentach pojawia się w XVI w. Później włączona zostaje do herbu Rzeczypospolitej Obojga Narodów.
Podmiotów używających Orła w PL na herbach było wiele, nie oznacza to od razu, że był to orzeł królewski.
1. Początkowo orzeł jako herb X piastowskich i książąt
2. od 1295 (koronacja Przemysła II) jako herb królestwa PL
§ pieczęć Przemysła II królewska dwustronna, majestatowa. Orzeł ukoronowany herbem, na rewersie napis po łacinie Zwrócił sam Wszechmocny/Bóg zwycięskie znaki Polakom – dewiza o antycznej tradycji. Szczególne miejsce orła
3. od czasów Kazimierza Wielkiego orzeł także jako herb ziemi krakowskie
Za Jagiełły recepcja orła jako herbu króla.
Najstarsza pieczęć UJ – piękny orzeł: św Stanisław, pod jego popiersiem orzeł na tarczy. Nazwa uniwersytetu + napis w 2 koncentrycznych kręgach (napisy objaśniające)
1) Sanctus Stanislavs
2) Vladislavs Rex Poloniae (w skrócie) => orzeł = herb Władka => więc też napis o królu (który chciał zatrzeć wrażenie obcego pochodzenia)
Oprócz treści ewolucji podlega też forma herbu. Orzeł ważnym kryterium datacyjnym. Zmienia się także kształt tarczy herbowej (na monetach tarcze rzadko) oraz napisy:
§ Minuskuła gotycka – ostatnie lata XIV i cały wiek XV
§ Kapituła protorenesansowa – pocz. XVI w, ok. 20 lat. Na groszach głogowskich
§ Kapituła renesansowa
Wybór pomiędzy minuskułą a majuskułą był wyborem ideowym i miał spore znaczenie. Na monetach PL napisy tylko majuskułą (czytelność), chociaż w innych krajach zdarzała się minuskuła. Majuskuła także na nagrobkach (ważkość napisu, nawiązanie do tradycji antycznej)
KORONA
W średniowieczu korona zawsze otwarta, oprócz koron cesarskich, zamkniętych 1 kabłąkiem od czoła ku potylicy, rozpoczętym krzyżem. W XV u władców państw narodowych zaczyna pojawiać się korona zamknięta (Francja, Anglia, PL) niosąca treści ideowe – równość władcy na terenie królestwa z władzą cesarską: Król jest cesarzem we własnym królestwie
Do PL koronę zamkniętą wprowadza Jan Olbracht (pan 1492 – 1501)
W pewnym momencie zamknięcie korony koronacyjnej (nie zachowana, ale widnieje na rysunkach)
REFORMA ZYGMUNTA STAREGO
Zygmunt Stary – panowanie 1506-1548
W 1511 koniec bicia półgrosza
Reformy:
1526 – emisje:
§ Denar – jak poprzedników, S pod koroną
§ Ternar
AWL orzeł, SIGISMUNDI
REW: podwójny krzyż na tarczy florenckiej
§ Grosz
A: orzeł, SP (SIGISMUNDI PRIMNUS)
B: korona + SIGISMUNDI PRIMUS REX POLONIAE + data +godło herbu Odrowąż – herb podskarbiego, za urzędu którego emisja monety
=> od XV w czasami pojawiają się na monetach takie elementy
Czym późniejsza emisja grosza Zygmunta, tym korona zamknięta bardziej czytelna (korona zamknięta: typ 423, 424)
1528 – emisje:
§ Trojak – zwielokrotniony grosz po raz I. Typ 437, 438. Po raz pierwszy od czasów K. Wielkiego wizerunek władcy:
AW: Król z profilu w koronie zamkniętej (fantazyjna). Na przecięciu kabłąków kulka z krzyżem (nawiązanie do jabłka królewskiego). Władca w zbroi płytowej (czasem w ręce insygnia władzy)
REW: orzeł
§ Szóstak – zwielokrotniony grosz po raz I. Typ 439, 440
AW: władca jak na trojakach
REW: zamiast orła – zespół (4) herbów pod wspólną koroną zamkniętą:
- pośrodku herb – orzeł, największy
- po bokach mniejsze, pochylone w jego stronę (ukłon heraldyczny): po prawej stronie Pogoń (w tym wypadku herb dynastyczny – ojca Zygmunta), po prawej herb austriacki Elżbiety Rakuszanki (Habsburzanki) – matki Zygmunta
- poniżej lew (Herb Rusi) i orzeł trzymający w szponie miecz, na szyi korona (herb Prus Królewskich) => herby ziemskie
§ Dukat (złoty)
1533 – talar medalowy – forma pośrednia pomiędzy medalem a talarem
1535 – reforma monety litewskiej i grosz litewski
Reforma mennictwa pruskiego
1454 – inkorporacja Prus za Kazimierza Jagiellończyka. Przyczyniła się do wojny 13letniej, później pokój toruński. Dla podkreślenia niezależności ziem pruskich – prawo emisji monet: Gdańsk, Toruń (przywileje królewskie), Elbląg (tu brak przywileju, ale i tak bite – powołanie się na tradycję). Moneta miejska i prowincjonalna pruska, zunifikowana z monetami królestwa PL
Za Zygmunta Starego w Prusach Królewskich:
§ Denary
§ Szelągi (tradycyjna moneta pruska od czasów krzyżackich)
§ Grosze
§ Trojaki
§ Szóstaki
Moneta Torunia
1525 Sekularyzacja za Hohenzolerna => Prusy Książęce lennem PL
tomek3tam