Cele kształcenia- swoiste i pedagogiczne.doc

DYDAKTYKA- ZAGADNIENIA EGZAMINACYJNE

B. Chrząstowska, Lektura i poetyka, Warszawa 1987

Cele kształcenia- swoiste i pedagogiczne

·        troska o jakość kompetencji literackiej uczniów to zadanie pierwszoplanowe i konieczność dla polonistyki szkolnej

·        każde działanie dydaktyczno- wychowawcze służy formowaniu człowieka, „kształtowaniu osobowości kulturalnej” (H. Starzec), powodowaniu określonych zmian w osobowości ucznia (spór dotyczy pytania skąd czerpać wskazówki dla sformułowania celów- z literatury i kultury systemu wychowawczego szkoły czy z samej literatury)

·        dla zwolenników prakseologicznych teorii nauczania literatury dzieło literackie jest upodrzędnione ideom pedagogicznym zewnętrznym wobec niego (nieraz przeciwstawnym wobec przesłania ideowego interpretowanego dzieła- stąd narażenie na deformacje odbioru- instrumentalne traktowanie literatury), a wszelkie decyzje dydaktyczne wynikają „ze świadomości nadrzędnego i całościowego celu wychowania” (Urszula Krause)

·        Wojciech Pasterniak opowiada się za instrumentalizmem, zakłada, że „dzieło literackie wychowuje, a manipulacje dydaktyczne mają potęgować ten wpływ wychowawczy”, a „teoria literatury nie może rezygnować z wychowawczej interpretacji dzieła literackiego”. Pasternaka nie interesuje poetyka i teoria  literatury, chociaż wskazuje potrzebę przekazywania tych treści, a celem jaki zakłada jest „kształcenie kierunkowych, instrumentalnych cech osobowości ucznia” (sieć najdrobniejszych, prakseologicznych wskazówek drzewa celów)

·        szkoła ma służyć dziecku- cele wychowawcze muszą wynikać z istoty kształcenia polonistycznego: potrzeb dziecka, swoistych cech literatury i kultury, w których człowiek ma uczestniczyć

·        literatury nie można sprowadzić do jednego nadrzędnego celu wychowawczego, gdyż w swoim bogactwie prezentuje wielość poglądów, postaw, idei- dlatego podstawa decyzji dydaktycznych powinny być nie tyle wąsko pojęte cele wychowawcze, ale szeroko rozumiane przygotowanie do czynnego uczestnictwa w życiu kulturalnym i społecznym

·        aby przygotować młodzież do uczestnictwa w kulturze należy:

-zapewnić młodzieży kontakt z najbardziej wartościowymi i zróżnicowanymi wytworami kultury

-wyposażyć młodzież  w narzędzia poznawcze- klucze interpretacji, które pomogą uczniom samodzielnie docierać do wartości i dokonywać ich wyboru (uwaga koncentruje się na lekturze i aktywnym odbiorze, a są to reguły racjonalnego poznania oparte na wiedzy o literaturze, z uwzględnieniem poznania emocjonalno- intuicyjnego)

-jeśli poetyka i teoria literatury służy procesom lekturowym, proces kształcenia uzyskuje wymiar antropocentryczny

·         cele nauczania literatury powinny być konkretne i wymierne- nie mogą być zbyt uszczegółowione (manipulacja uczniem, ubezwłasnowolnienie nauczyciela), ani dalekosiężne

·         Polakowski uważa, że naczelnym zadaniem edukacyjnym ma być „zapewnienie literaturze funkcjonalności w życiu człowieka, włączenie jej w krwiobieg jako czynnika wpływającego na jego decyzje”. Wg Chrząstowskiej postulat Polakowskiego sytuuje się niebezpiecznie blisko idei „nadrzędnego celu wychowawczego” i przekracza możliwości szkoły, a polonista powinien realizować zadania osiągalne. T. Patrzałek zwraca uwagę, że literatura nie ma szans wpływu na decyzje życiowe- konkuruje przecież z domem rodzinnym, rówieśnikami atmosferą społeczno- polityczną.

·         polonista jest w stanie spełnić najistotniejsze zadania wychowawcze tylko wtedy,, gdy zdoła na trwałe związać młodocianego odbiorcę ze światem sztuki (choćby przez drobny wierszyk – Figielek Tuwima)

·         Balcerzan podkreśla, że u podstaw aksjologii dziecięcej leży opozycja: „ciekawe”- „nieciekawe”, zatem główny i uniwersalny walor wychowawczy utworu dla dzieci polega na umiejętnym „związaniu ze światem” małego odbiorcy („zaangażowanie w istnienie”)

·         wg Balcerzana polonistyka szkolna powinna angażować się w istnienie dziecka i młodego człowieka, ale nie kosztem sztuki, ale przez obcowanie z nią (sfera artystyczna, zasób wartości). Należy zatem zredukować do minimum rozbieżność pomiędzy światem dziecka czy młodego człowieka a światem dorosłych (prawda, autentyzm)

·         otwierać dzieci i młodzież na lekturę to nic innego, jak wychowanie odbiorcy otwartego- to należy uznać za najogólniejszy cel, jaki przyjąć powinien polonista (czytelnik otwarty- dojrzały, otwarty na różne realizacje sztuki literackiej, poetyki, konwencje, który w przyszłości nie odwróci się od awangardy)

·         żyjemy w „epoce oglądania” nie zaś czytania- odbiorca musi być także otwarty na różne rodzaje sztuki: filmowej, teatralnej, radiowej, a w odbiorze pomogą mu dobre podstawy wyniesione z edukacji literackiej. I odwrotnie: sztuki te wspomagają recepcję literatury

·         kolejny wymiar działań dydaktycznych to otwarcie dzieci i młodzieży na wartości, jakie ma do zaoferowania literatura i kultura narodowa

·         aby wykształcić odbiorcę otwartego należy wykształcić odpowiednie umiejętności

·         ucząc literatury wychowujemy dla świata, dla wartości uniwersalnych, dla człowieka i społeczeństwa, dla narodu i jego kultury, dla historii i współczesności oraz przyszłości naszej ojczyzny (Nie wierzę, że to właśnie napisałam…To jakiś dydaktyczny horror!!! JJJJ)

KSZTAŁTOWANIE POJĘĆ (ZAŁOŻENIA TEORETYCZNE)

Ø      poloniści odnoszą się nieufnie wobec teoretycznoliterackich treści nauczania, ponieważ dotychczasowe, tradycyjne sposoby nauczania poetyki nie zdały rezultatu

Ø      jeśli wiedza z poetyki ma służyć lekturze, musi być przekazywana w sposób opozycyjny do dotychczasowego:

Ø      w przechodzeniu dziecka na wyższy poziom rozumienia ważniejsze jest rozumienie pojęć ogólnoteoretycznych niż szczegółowa wiedza z poetyki

Ø      podstawowe, fundamentalne prawa naukowe uczeń powinien poznawać już w zaraniu edukacji, nie zaś- jak dotąd w fazie finalnej. Sposób problematyzowania wiedzy literaturoznawczej nie musi różnić się od „dorosłego”- można, a nawet trzeba uwzględnić w opracowaniu lektury trudne na pozór kwestie teoretyczne, trzeba tylko przełożyć je na język działań dydaktycznych, dostosowanych do możliwości percepcyjnych dziecka (wiedza o literaturze nie może narastać w sposób liniowy lecz koncentryczny, zatem zakres problemów teoretycznych niewiele będzie się różnił na kolejnych poziomach nauczania, zróżnicowane muszą być metody i stopień pogłębiania problematyki oraz wymagania stawiane uczniom)

Ø      zacząć należy od działań najogólniejszych- dotychczas dziecko wyodrębniało z tekstu epitet itp. nie rozumiejąc, czym właściwie różni się język mowy potocznej od poezji. Porządek należy odwrócić- dziecko musi najpierw zaobserwować i zrozumieć różnice w funkcjach języka poetyckiego i zwyczajnego (ogólnego) i dopiero na tym tle zrozumie funkcję epitetu (od ogółu do szczegółu)

Ø      podstawy świadomości literackiej uczniów tworzy rozumienie struktur ogólnych, dlatego trzeba:

-uświadomić prawdy ogólne o dziele literackim (twierdzenia ogólnoteoretyczne): dzieło jest funkcjonalne, jest wypowiedzią językową, kreacją artystyczną, pełni różne funkcje, w dziele mówią różne osoby, jest wieloznaczne, nie mówi wprost, sens utworu nie wynika z dosłownych znaczeń słów i zdań, ale ze wszystkich składników wypowiedzi literackiej

-stosować całościowe, sfunkcjonalizowane procesy lektury i analizy

-stopniowo wypełniać struktury ogólne wiedzą szczegółową

Ø      w tym ujęciu działania dydaktyczne należy skupić wokół kilku punktów wyjściowych (problemów teoretycznych, które można przełożyć na pytania proste:

fikcja literacka- zmyślone czy prawdziwe

komunikacja literacka- kto do kogo mówi

funkcja poetycka języka- różnica pomiędzy językiem artystycznym a zwyczajnym

genologia- co łączy, a co różni podobnie zbudowane utwory literackie

wersyfikacja- jak zbudowany jest wiersz

konwencja- uzależnienie utworów od czasu, w którym powstały

Ø    kształtowanie pojęć jest procesem długotrwałym, rozłożonym niekiedy na lata

Ø      trzy etapy kształtowania pojęć:

1.      Etap propedeutyczny

Wstępny etap pracy, realizujemy wówczas tzw. „wprawki ćwiczeniowe” (poniżej w siatce termin nie wytłuszczony)

2.     Etap właściwy

Etap kształtowania pojęcia i wprowadzenia terminu do czynnego słownika dziecka poprzez odpowiednio zorganizowane ćwiczenia językowe i analityczne (termin wytłuszczony)

3.     Etap wdrożeniowy

Świadome posługiwanie się pojęciami w analizie i interpretacji coraz bardziej skomplikowanych struktur (brak terminu)

Ø      w okresie szkoły podstawowej wyróżniamy dwa etapy kształcenia (książka pisana przed reformą- dostosować do norm obecnych):

-etap propedeutyczny- IV, V (czas przewidziany na przygotowanie uczniów do percepcji wiedzy literaturoznawczej w klasach wyższych)

-etap systematyzacji wiedzy- VI, VII, VIII

Decyduje o tym:

-psychologia rozwojowa (12 lat to dolna granica początków myślenia abstrakcyjnego)

-kształt programu nauczania (jest to wiek, kiedy program postuluje pierwsze próby systematyzacji wiedzy)

SIATKA POJECIOWA