KONSPEKT ZAJĘĆ Z PEDAGOGIKI OPIEKUŃCZEJ
TEMAT: Domy dziecka i grupy usamodzielnienia.
PROWADZĄCY: Jolanta Bień, Kinga Cholewa, Kinga Foszczyńska, Sylwia Gołąb.
DATA: 6 kwietnia 2009 r.
MIEJSCE: Instytut Nauk o Wychowaniu, Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w Krakowie, ul. Ingardena 4.
KIERUNEK I SPECJALNOŚĆ: pedagogika społeczno-opiekuńcza.
GRUPA: A.
LICZBA UCZNIÓW: 33.
CELE:
· Cel ogólny: Zapoznanie uczniów z wiedzą na temat funkcjonowania domów dziecka i grup usamodzielnienia.
· Cele szczegółowe:- uczeń rozumie pojęcia „dom dziecka” i „grupa usamodzielnienia”,- uczeń zna najważniejsze fakty z historii domów dziecka,- uczeń wie, jakie akty prawne regulują kwestie dotyczące domów dziecka i grup usamodzielnienia,- uczeń potrafi wymienić i opisać funkcje oraz zadania domów dziecka,- uczeń umie scharakteryzować organizację domu dziecka,- uczeń zna procedury przydzielania wychowanków do domów dziecka i grup usamodzielnienia,- uczeń orientuje się w problemach, jakie towarzyszą na co dzień wychowankom placówek socjalizacyjnych.
FORMY PRACY: zbiorowa, grupowa.
METODY: wykład, pokaz wizualny, pokaz audiowizualny, test, scenki problemowe.
ŚRODKI DYDAKTYCZNE: przeźrocza, arkusze testowe, film nt. Grupy Usamodzielnienia z Radomia, przykładowy kontrakt (do przeglądnięcia).
1. PRZEDSTAWIENIE DEFINICJI I HISTORII DOMÓW DZIECKA.
„Starajmy się tak postępować i tak żyć, by nikomu w naszej Ojczyźnie nie brakło dachu nad głową i chleba na stole, by nikt nie czuł się samotny, pozostawiony bez opieki”.
/Jan Paweł II (Karol Wojtyła)/
"Dom Dziecka - nie nauczy dzieci najważniejszego: kochać. Męża, żony, Boga - nikogo. Dom Dziecka choćby najlepszy, z górami czekolady, ze wspaniałymi wychowawcami odbarwia serca z miłości i nic się na to nie poradzi." Takie słowa znajdujemy w nr 42. czasopisma POLITYKA. Smutne, ale niestety dosyć prawdopodobne. Dlaczego tak właśnie jest? Dlaczego mimo usilnych starań pedagogów, którzy wkładają wiele czasu i niejednokrotnie jeszcze więcej serca w swoją pracę, wychowankowie domów dziecka nie są w stanie kochać i przyjmować miłości innych? To pytanie pozostawiamy każdemu do własnego przemyślenia, a teraz postaramy się przybliżyć Wam szczegóły dotyczące funkcjonowania tych placówek socjalizacyjnych.
Dzisiejszy temat otwiera nam obszar zagadnień związanych z instytucjonalnymi formami opieki na dzieckiem.
Definicja.
Encyklopedia Pedagogiczna XXI wieku podaje, że dom dziecka to placówka opiekuńczo – wychowawcza, socjalizacyjna zapewniająca całodobową opiekę i wychowanie dzieciom, których rodzice trwale lub okresowo nie mogą, nie potrafią lub nie chcą stworzyć właściwych warunków życia i rozwoju. Obejmuje opieką wychowawczą dzieci i młodzież do 18. roku życia, a w przypadku kontynuowania nauki – do 25. roku życia.
Wincenty Okoń w Słowniku Pedagogicznym definiuje dom dziecka jako internatowy zakład wychowawczy dla dzieci i młodzieży w wieku 3-18 lat, pozbawionych opieki rodziny. Zadaniem domu dziecka jest zastąpienie wychowankom domu rodzinnego, pełnienie funkcji opiekuńczych i wychowawczych, umożliwienie wykonania obowiązku szkolnego i zdobycia zawodu, przygotowanie do samodzielnego życia.
Historia.
Idea opieki nad sierotami była obecna już w czasach starożytnych. Żydowskie prawo nakazywało objęcie opieką wdów i sierot; prawo Ateńskie wspierało dzieci poniżej 18 r. ż., które zostały sierotami w wyniku działań wojennych.
W średniowieczu opieka nad sierotami sprawowana była przez osoby duchowne. Biskup krakowski Iwo Odrowąż w 1220 r. sprowadził Zakon Ducha Świętego do Krakowa. Powierzył opiece zakonu pierwszy szpital w królewskim mieście. Pod koniec XIII wieku powstały również duchackie szpitale w Kaliszu, Sandomierzu i Sławkowie. W szpitalach tych bracia i siostry, nazywani w Polsce popularnie duchakami i duchaczkami, prowadzili dzieło miłosierdzia. Udzielali pomocy biednym i opuszczonym, szukając ich także poza obrębem szpitala. Oddziałem żeńskim zajmowały się siostry, prowadziły także dom sierot, wychowując dzieci.
Pierwszy zakład opiekuńczy wyłącznie dla dzieci, tzw. Dom Podrzutków, nazywany też „szpitalem dla przyjmowania i wychowania niemowląt”(najstarszy w Polsce dom dziecka), powstał w 1736 r. w Warszawie z inicjatywy ks. Gabriela Baudouina i przetrwał- w zmienionej formie- do II wojny światowej. Znajdowały tu opiekę sieroty- podrzutki, dzieci więźniów, matek leczonych w szpitalach i rodziców umysłowo upośledzonych. Przed wejściem zainstalowano w ścianie drewniane koło z przegródkami. Wystarczyło włożyć w jedną z nich dziecko, obrócić koło i wtedy uruchamiał się dzwonek. Wówczas osoba pracująca w placówce odbierała dziecko.
Podczas rozbiorów uległa znacznemu zróżnicowaniu sytuacja zakładów opiekuńczych w poszczególnych częściach Polski, zależnie od polityki zaborców oraz aktywności obywatelskiej. Pogorszyła się ona jeszcze bardziej w okresie I wojny światowej- wiele zakładów uległo likwidacji, niemal wszystkie zubożały, a liczba dzieci wymagających ich opieki rosła.
Po odzyskaniu niepodległości zorganizowano wiele nowych placówek, przystąpiono do formułowania perspektywistycznego programu zagwarantowania opieki dzieciom i młodzieży oraz określenia podstaw działalności opiekuńczo-wychowawczej. Wielkość podejmowanych inicjatyw sprawiła, że poszczególne zakłady różniły się: charakterem i zakresem sprawowanej opieki, sposobami działania, źródłami finansowania, liczebnością i wiekiem wychowanków, nazewnictwem, itp. Istniały więc domy matki i dziecka, domy wychowawcze, domy sierot, sierocińce, ochronki, przytułki, domy chłopców, domy dziewcząt, ogniska, bursy, internaty, zakłady opiekuńcze, gniazda sieroce, itp. Najbardziej wartościowe wychowawczo placówki tego okresu związane są z nazwiskami wybitnych pedagogów. Należały do nich: gniazdo sieroce K. Jeżewskiego, „Nasz Dom” założony w Pruszkowie przez S. Sempołowską i J. Strożecką, „Dom Sierot” i „Nasz Dom” prowadzone przez J. Korczaka.
Dla działalności zakładów opiekuńczych duże znaczenie miały podjęte- pierwsze w dziejach narodu- próby ustawowego uregulowania kwestii opieki. Zapowiedziała je Konstytucja marcowa z 1921 r., ale nie w pełni podtrzymała Ustawa o opiece społecznej z 1923r., a zwłaszcza rozporządzenia szczegółowe Ministerstwa Pracy i Opieki Społecznej, do którego należał nadzór nad zakładami opiekuńczymi. Ministerstwo to wydało również instrukcję o organizacji pracy w zakładach opiekuńczych oraz ramowy regulamin tych placówek (1926 r.), określający ich funkcje, treści pracy oraz organizację wewnętrzną. Stanowił on, iż zadaniem zakładów jest zapewnienie wychowankom prawidłowego rozwoju fizycznego, umysłowego, moralno- religijnego oraz przygotowanie do pracy zawodowej. Zalecał m.in. wychowanie narodowe i religijne, kształcenie i przygotowanie do zawodu, wzajemny szacunek między wychowawcą i wychowankiem, rozważne wprowadzenie samorządu dziecięcego, podział wychowanków na grupy wiekowe, organizowanie zajęć rekreacyjnych, ograniczenie kar cielesnych do „niezbędnego minimum” i eliminację „kar szkodliwych dla zdrowia” takich jak ograniczanie jedzenia, spania, spaceru, zabawy.
W latach wojny i okupacji hitlerowskiej wiele zakładów uległo likwidacji, pozostałe funkcjonowały w warunkach permanentnego zagrożenia, na pograniczu nędzy. Zginęło wielu wybitnych wychowawców, a wśród nich Korczak, Falska, Zawadzka, Tarnawska. Znacznie wzrosła liczba sierot, półsierot, dzieci zagubionych. Według spisu szkolnego przeprowadzonego w 1947 r. prawie 3 miliony dzieci wymagało różnych form pomocy.
Podjęta 12 czerwca 1945 r. uchwała Rady Ministrów zadecydowała, że dzieci do lat 3, pozbawione własnej rodziny, będą się wychowywać w domach małych dzieci podległych resortowi zdrowia, zaś starsze- w państwowych domach dziecka tworzonych przez resort oświaty.
Pod wpływem zmieniającej się rzeczywistości społecznej, rozwoju wiedzy i nabywania doświadczeń, ewolucyjnym zmianom ulegał dom dziecka, zmieniały się też jego elementy strukturalno- funkcjonalne, a wśród nich przede wszystkim wychowankowie. Miejsce sierot, głównie wojennych, które w 1947 r. stanowiły 54,5% wychowanków domów dziecka, stopniowo zajęły dzieci mające oboje rodziców nazywane sierotami społecznymi, umieszczone w placówce opiekuńczej na mocy postanowienia sądu rodzinnego. W końcu 1991 r. dominowały one w domach dziecka, stanowiąc większość ogółu wychowanków tych placówek. Ich rodzice mają przeważnie zawieszoną, ograniczoną bądź odebraną władzę rodzicielską z powodu rażącego zaniedbywania dzieci, demoralizowania ich, nieudolności wychowawczej bądź niemożności zapewnienia im przynajmniej dostatecznych warunków rozwoju..
W Polsce w roku 2005 placówek socjalizacyjnych było 291. Liczba ta spadła do końca 2007 roku o 18. Obecnie liczba wychowanków w placówkach socjalizacyjnych w Polsce to ok. 9830, czyli mniej niż w roku 2005, kiedy tam przebywało ok. 11 772 dzieci[1]. Biorąc pod uwagę wszystkie placówki opiekuńczo-wychowawcze, jest ich w Polsce ok. 697, a dzieci i młodzież, która w nich przebywa sięga liczby 20 000. Aż 98 % z nich, czyli prawie wszystkie dzieci, posiadają jedno lub oboje rodziców.(Dane z Małego Rocznika Statystycznego Polski 2008)
2. ZAPOZNANIE Z AKTAMI PRAWNYMI, REGULUJĄCYMI KWESTIE DOTYCZĄCE FUNKCJONOWANIA DOMÓW DZIECKA.
Podstawowymi dokumentami, na mocy których funkcjonują domy dziecka są:
1. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki społecznej z dnia 19 października 2007 r. w sprawie placówek opiekuńczo-wychowawczych.
2. Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej.
3. Konwencja o Prawach Dziecka przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989 r.
Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki społecznej z dnia 19 października 2007 r. w sprawie placówek opiekuńczo-wychowawczych, dom dziecka zalicza się do placówek typu socjalizacyjnego. Placówka taka:
1) zapewnia dziecku opiekę całodobową i wychowanie oraz zaspokaja jego niezbędne potrzeby (przez opiekę całodobową należy rozumieć zaspokajanie potrzeb życiowych dziecka zgodnie z ustalonym w rozporządzeniu standardem opieki i wychowania oraz standardami usług opiekuńczo-wychowawczych, jeżeli potrzeby te stale lub okresowo nie mogą być zaspokajane w domu rodzinnym);
2) zapewnia zajęcia wychowawcze, korekcyjne, kompensacyjne, logopedyczne, terapeutyczne, rekompensujące braki w wychowaniu w rodzinie i przygotowujące do życia społecznego, a dzieciom niepełnosprawnym - odpowiednią rehabilitację i zajęcia specjalistyczne;
3) zapewnia dzieciom kształcenie, wyrównywanie opóźnień rozwojowych i szkolnych;
4) podejmuje działania w celu powrotu dziecka do rodziny naturalnej, znalezienia rodziny przysposabiającej lub umieszczenia w rodzinnych formach opieki zastępczej;
5) pracuje z rodziną dziecka;
6) organizuje dla swoich wychowanków odpowiednie formy opieki w środowisku, grupy usamodzielniające oraz kontakt z rodzinami zaprzyjaźnionymi;
7) może prowadzić hostel oraz mieszkanie usamodzielnienia.
3. KTO TRAFIA DO DOMU DZIECKA?
Do domów dziecka kierowane są dzieci i młodzież, których potrzeby stale lub okresowo nie mogą być zaspokajane w domu rodzinnym.[2]„Podstawą skierowania do placówki jest orzeczenie sądu o umieszczeniu dziecka w placówce albo wniosek rodziców lub opiekunów prawnych o umieszczenie dziecka w placówce.”[3]
„W uzasadnionych przypadkach dyrektor placówki może przyjmować dziecko bez skierowania na jego prośbę, na wniosek jego rodziców lub opiekunów prawnych, celem objęcia całodobową opieką, w miarę posiadania wolnych miejsc, jednakże w liczbie nie większej niż 15 % miejsc w placówce przeznaczonych dla dzieci objętych taką opieką.”[4]
Powrót dziecka do rodziny następuje:[5] 1) okresowo na podstawie wniosku stałego zespołu o zaistnieniu podstaw powrotu dziecka do rodziny i gdy sąd przychyli się do tego wniosku; 2) w przypadku orzeczenia sądu o zakończeniu pobytu dziecka w placówce.
4. OMÓWIENIE FUNKCJI I ZADAŃ DOMÓW DZIECKA.
Zadania domu dziecka (wg B. Czeredreckiej) powinny być odpowiednio zróżnicowane w zależności od potrzeb danego zespołu dzieci, ich wieku, stopnia zaangażowania i zaawansowania w nauce szkolnej, rodzaju zaniedbań wychowawczych oraz aktualnej sytuacji rodzinnej.
Zadania te są następujące:
1. wszechstronna znajomość wychowanków - ich dotychczasowych kolei życia, wychowania i środowiska rodzinnego, co pozwoli zastosować wobec nich właściwe metody postępowania, uniknąć błędów, które później trudno naprawić. Dalsze poznawanie wychowanków odbywa się już w toku pracy wychowawczej poprzez bezpośrednią obserwację zachowania się dziecka w różnych codziennych sytuacjach, indywidualne rozmowy, a także analizę wykonanych przez niego wytworów.
2. przywracanie równowagi psychicznej. W tym celu wychowawcy i zespół wychowanków powinni tworzyć swobodną atmosferę domową. Organizacja codziennych czynności powinna kształtować się w oparciu o życzliwość i zaufanie między personelem a wychowankami, jak tez wśród samych wychowanków. Dom dziecka stara się zapewnić wychowankom dobre samopoczucie i przywrócić równowagę psychiczną, dać poczucie bezpieczeństwa i stabilizacji życiowej. Zapewnia się też indywidualną opiekę niektórym wychowankom ze strony kolegów i innych zaprzyjaźnionych osób.
3. normalizacja sytuacji rodzinnej. Placówka zobowiązana jest do wypełnienia wobec wychowanka w czasie jego pobytu podstawowych funkcji rodzinnych oraz kompensowania braków i niedostatków środowiska rodzinnego. Obowiązkiem jest także podtrzymywanie więzi rodzinnych, umożliwienie kontaktów i doprowadzenie w miarę możliwości do częściowej normalizacji sytuacji rodzinnej.
4. zaspokajanie potrzeb życiowych. Ważne w tym względzie są upodobania dzieci wzorowane na wychowaniu w rodzinie. Decyzje powinny być podporządkowane celom wychowawczym. Warunki bezpieczeństwa i zdrowia zapewnia należyta organizacja pracy i fachowa opieka higieniczno-lekarska. W toku codziennego życia wychowankowie przyswajają sobie praktyczną wiedzę i nawyki z tego zakresu.
5. tworzenie środowiska wychowawczego, sprzyjającego rozwojowi, tzn. takiego, w którym podobnie jak w dobrej rodzinie, dorosłych i dzieci wiążą wspólne zadania, rozwijające zainteresowania poznawcze, społeczne, estetyczne, pobudzające do samodzielności. Ważnym elementem jest wytwarzanie w dziecku aktywnej postawy świadomego współdziałania z wychowawcami w pracy nad własnym wychowaniem.
6. zapewnienie pomyślnej realizacji kształcenia ogólnego i zawodowego. Przygotowanie wychowanków do samodzielnego życia obejmuje różne dziedziny. Należy zapewnić warunki kształcenia i pomoc w nauce, wypełnianiu obowiązku szkolnego, a następnie pomoc w wyborze kierunku kształcenia i zawodu.
7. kształcenie umiejętności wartościowego spędzania wolnego czasu według upodobań oraz zapewnienie dzieciom warunków kształtowania wartościowych nawyków i zamiłowań w tej dziedzinie. Zajęcia organizowane w domu dziecka musza uwzględnić własną inicjatywę i dążenia dziecka. Powinny być tak wzbogacone, by ukazywać różnorodne możliwości wartościowej rozrywki i korzystania z dóbr kulturalnych. Należy przy tym przechodzić stopniowo od zajęć prowadzonych pod kierunkiem i z inicjatywy wychowawcy do zajęć wybieranych przez same dzieci, organizowanych z ich własnym udziałem.
8. rozwijanie postaw społecznych i nawyków pracy. Wychowankowie angażowani są do praktycznych i pożytecznych prac, rozbudza się w nich zamiłowanie do dobrej pracy i wyrabia trwałe nawyki w tym zakresie. Wymaga się od wychowanków gotowości i umiejętności współżycia i współdziałania w zespole kolegów i kontaktach z innymi ludźmi, co przygotowuje ich do samodzielnego życia w społeczeństwie.
9. przyswajanie praktycznych umiejętności i wiadomości . Dom dziecka przygotowuje wychowanków do praktycznego i samodzielnego życia osobistego. Chodzi tu o nauczenie zaradności życiowej, umiejętności racjonalnego, oszczędnego gospodarowania własnymi rzeczami, pieniędzmi. Zleca się więc dzieciom dokonywanie zakupów oraz załatwianie różnych spraw w urzędach i instytucjach, przez co nabierają doświadczenia i umiejętności radzenia sobie. Placówka uczy także wychowanków planowania ważniejszych części dnia.
Do podstawowych funkcji domu dziecka zaliczyć można:- funkcję readaptacyjną,- funkcję kompensacyjną,- funkcję opiekuńczą,- funkcję wychowawczą,- funkcję profilaktyczną.
W ramach funkcji readaptacyjnej wychowawca przysposabia nowo przybyłego wychowanka do warunków życia placówki, do społeczności domu dziecka oraz do klasy szkolnej. Treścią funkcji kompensacyjnej jest niwelowanie odchyleń w rozwoju dziecka i wyrównywanie braków wynikłych z niepełnowartościowego środowiska, w jakim ono przebywało przed przybyciem do placówki opiekuńczej. Do wychowawcy należy diagnozowanie, ustalanie i realizowanie indywidualnego planu pracy z wychowankiem, zadania psychoterapeutyczne, leczenie, konsultacje ze specjalistami. Funkcja opiekuńcza polega na zaspokajaniu potrzeb, czuwaniu nad bezpieczeństwem i zdrowiem dzieci. Funkcję tę wychowawca realizuje poprzez rozpoznanie i zaspokojenie indywidualnych potrzeb swych podopiecznych oraz zadbanie o taką organizację życia, która gwarantowałaby komfort psychiczny. Funkcja wychowawcza sprowadza się do działań ukierunkowanych na wszechstronny rozwój osobowości dziecka i stymulowanie jego aktywności. Wychowawca zobligowany jest do tworzenia sytuacji wychowawczych i organizowania procesu wychowawczego. Funkcja profilaktyczna polega na usuwaniu czynników, które zagrażałyby zdrowiu i prawidłowemu rozwojowi wychowanka. Jednym z podstawowych zadań jest ciągłe zaspokajanie opiekuńczych potrzeb wychowanków. Wychowawca, który jest blisko dziecka, łatwo i trafnie może określić, czego aktualnie dziecku brak i w jakim zakresie należy mu przyjść z pomocą.
5. PRZYBLIŻENIE SZCZEGÓŁÓW DOTYCZĄCYCH ORGANIZACJI DOMU DZIECKA.
Wewnętrzna organizacja domu dziecka zależy od struktury zespołu dziecięcego i pracowniczego - ich uprawnień, kompetencji i obowiązków. Dom dziecka stanowi zespół dzieci wraz z małą grupą dorosłych. Zarówno dzieci, jak i dorośli są ze sobą wzajemnie powiązani i współzależni w działaniach. Interakcje zachodzące w domu dziecka są uregulowane normatywnie poprzez statut i zalecenia dotyczące pracy w placówce socjalizacyjnej.
Dom dziecka, jako placówka socjalizacyjna, realizując zaspokajanie potrzeb dziecka, kieruje się w szczególności:- dobrem dziecka,- poszanowaniem praw dziecka,- potrzebą wyrównywania deficytów rozwojowych,- koniecznością wspierania rozwoju dziecka poprzez umożliwienie kształcenia, rozwój zainteresowań i indywidualizowanie oddziaływań wychowawczych,- potrzebą działań przygotowujących do samodzielnego życia,- poszanowaniem praw rodziców wynikających z przepisów prawa rodzinnego, a przede wszystkim prawa do kontaktowania się z dzieckiem,- potrzebą działań w celu utrzymywania więzi dziecka z rodziną i umożliwienia jego powrotu do rodziny.
Zasady te dotyczą pracy wychowawczej i organizacji w domu dziecka, a w szczególności stosowane są przy opracowywaniu diagnozy wychowanka, jak i indywidualnego planu pracy. Szczegółowe zadania, organizacje pracy oraz specyficzność i zakres sprawowanej opieki zawiera regulamin placówki. Regulamin domu dziecka opracowywany jest przez dyrektora w porozumieniu z Powiatowym Centrum Pomocy Rodzinie. Z regulaminem powinny być zaznajomione dzieci przebywające w domu dziecka.
Dzieciom w placówce zapewnia się:
1) wyżywienie dostosowane do ich potrzeb rozwojowych;2) dostęp do opieki zdrowotnej;3) dostęp do zajęć wychowawczych, kompensacyjnych, terapeutycznych i rewalidacyjnych;4) wyposażenie w: a) odzież, obuwie, bieliznę i inne przedmioty osobistego użytku, stosownie do wieku i indywidualnych potrzeb, b) zabawki odpowiednie do wieku rozwojowego, c) środki higieny osobistej;5) zaopatrzenie w: a) leki, b) przedmioty ortopedyczne i środki pomocnicze; placówka pokrywa udział własny dziecka do wysokości limitu przewidzianego w przepisach o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, c) podręczniki i przybory szkolne;6) ...
AGARR