BIBLIOTEKA WYDZIA�U PEDAGOGICZNEGO Uniwersytetu Warszawskiego ZAGRO�ONE DZIECI�STWO Rodzinne i instytucjonalne formy opieki Pod redakcj� Marii Kolankiewicz Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne Sp�ka Akcyjna Warszawa 1998 Projekt ok�adki i strony tytu�owej Tadeusz Nuckowski Redakcja Mieczys�awa Decewicz Redakcja techniczna Monika Rudnik-Kulik�wska Korekta Marek Biegalski Publikacja jest wynikiem programu �Dziecko zagro�one w Polsce", realizowanego przez Biuro Spraw Spo�ecznych w Kancelarii Prezydenta RP. Program w ca�o�ci zosta� sfinansowany ze �rodk�w Funduszu Narod�w Zjednoczonych na rzecz Dzieci UNICEF. Biblioteka WPedag. 1092000802 � Copyright by Polski Komitet UNICEF � Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne Sp�ka Akcyjna Warszawa 1998 ISBN 83-02-07136-6 Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne Sp�ka Akcyjna Warszawa 1999 Wydanie I Arkuszy drukarskich 23,25 Sk�ad i �amanie: Agencja Poligraficzno-Wydawnicza �AMIGO", Warszawa Druk i oprawa: Pabianickie Zak�ady Graficzne SA Pabianice, ul. P. Skargi 40/42. Zam. 53/1101/99 SPIS TRE�CI Wst�p .................................................................................. 6 Rozdzia� 1. System opieki nad dzieckiem opuszczonym (1945-1988) ... 9 Rozw�j opieki nad dzieckiem ............................................................. 9 Formy opieki ca�kowitej .................................................................. 29 Wa�niejsze ustawy i rozporz�dzenia ...................................................... 53 Rozdzia� 2. Problematyka prawna ca�kowitej opieki instytucjonalnej nad dzieckiem (mi�dzynarodowe standardy prawne a prawo polskie) .................................................... 57 Wst�p .................................................................................... 57 Piecza zast�pcza .......................................................................... 59 Wybrane zagadnienia prawnej ochrony dzieci d�ugotrwale chorych i niepe�nosprawnych ... 87 Rozdzia� 3. Sytuacja dziecka wychowywanego poza rodzin� w�asn� - analiza wybranych bada� ...................................... 93 Sytuacja rodzinna dziecka w plac�wce opieku�czej ........................................ 93 Rozw�j dzieci w rodzinnych formach opieki zast�pczej .................................... 94 Rozw�j dzieci w instytucjonalnych formach opieki ........................................ 100 Wychowankowie usamodzielnieni przez instytucjonalne i rodzinne formy opieki ........... 103 Trudno�ci we wspieraniu rozwoju dziecka w instytucjonalnych i rodzinnych formach opieki .................................................................................... 105 Rozdzia� 4. Szans� reintegracji rodziny w systemie opieki nad dzieckiem ............................................................. 108 Wprowadzenie ........................................................................... 108 Przebieg bada� .......................................................................... 109 Wyniki bada� ........................................................................... 110 Rozdzia� 5. Kierunki zmian w systemie opieki nad dzie�mi i m�odzie�� ........................................................... 137 Wady i zalety naszego systemu opieki .................................................... 137 Problemy dzieci w rodzinach ............................................................. 141 Potrzeba tworzenia prorodzinnego systemu opieki ........................................ 141 Prorodzinne kierunki zmian w systemie opieki nad dzie�mi i m�odzie�� .................... 142 Zmiany systemowe ....................................................................... 146 Nowe podej�cie pedagogiczne do problem�w dzieci i rodzin ............................... 148 1 Rozdzia� 6. Innowacje w zakresie opieki nad dzie�mi zagro�onymi ......................................................... 150 Wprowadzenie ........................................................................... 150 Badanie innowacji w zakresie opieki nad dzie�mi zagro�onymi............................ 152 Nieefektywny model pracy plac�wki opieku�czo-wychowawczej ........................... 162 Podsumowanie ........................................................................... 182 Rozdzia� 7. Biografie i start �yciowy usamodzielnianych wychowank�w r�nych form opieki ........................... 193 Wprowadzenie ........................................................................... 193 Dom i rodzina ........................................................................... 194 Plac�wka ................................................................................ 197 Szko�a ................................................................................... 200 Zainteresowania i hobby ................................................................. 202 Przyjaciele ............................................................................... 204 �wi�ta ................................................................................... 205 Wakacje ................................................................................. 207 Praca .................................................................................... 208 W�asno�� ................................................................................ 209 Samodzielno�� ........................................................................... 210 Biografia ................................................................................. 211 Przysz�o�� ................................................................................ 213 Wnioski .................................................................................. 215 Rozdzia� 8. Adopcja ............................................................... 221 Przysposobienia w Polsce ................................................................. 221 Przysposobienia organizowane przy udziale warszawskich o�rodk�w adopcyjno- -opieku�czych ............................................................................ 228 Adopcje zagraniczne ..................................................................... 233 Adoptowane dzieci - adopcyjni rodzice ................................................... 237 Rodziny adopcyjne - rodziny naturalne ................................................... 252 O�rodki adopcyjne ....................................................................... 256 Rozdzia� 9. Rodziny zast�pcze .................................................. 259 Rodziny zast�pcze jako forma opieki ..................................................... 259 Dzieci powierzone rodzinom zast�pczym .................................................. 270 Rodzice i opiekunowie ................................................................... 282 Dzia�alno�� o�rodk�w na rzecz rodzin zast�pczych ........................................ 288 Rozdzia� 10. Clpieka instytucjonalna .......................................... 292 Instytucje opieki nad dzie�mi lat 90....................................................... 292 "Wychowankowie instytucji opieki ......................................................... 307 Rodziny dzieci powierzonych opiece ...................................................... 327 Dzia�alno�� i warunki �yciowe w plac�wkach opieku�czych ............................... 335 Charakterystyka por�wnawcza wychowank�w r�nych form opieki ....................... 346 Podsumowanie ....................................................................... 357 Ksi��ka, kt�ra trafia w�a�nie do Pa�stwa r�k, zapocz�tkowuje cykl publikacji Wok� praw dziecka, dotycz�cy r�nych aspekt�w �ycia dziecka w Polsce, w tym reali- zacji jego praw. Fundusz Narod�w Zjednoczonych na rzecz Dzieci UNICEF monitoruje sytuacj� dzieci w krajach Europy �rodkowej i Wschodniej od pocz�tku okresu transformacji; publikuje corocznie raporty dotycz�ce r�nych dziedzin �ycia dziecka na tle aktualnej sytuacji ekonomiczno-spo�ecznej. Staraniem Mi�dzynarodowego Centrum Rozwoju Dziecka UNICEF we Florencji opublikowano do tej pory raporty: Public Policy and Social Conditions, Crisis in mortality, health and nutrition, Education for Ali. Przebywaj�ca w 1997 r. w Polsce misja UNICEF podj�a decyzj� o przyznaniu �rodk�w finansowych na realizacj� w naszym kraju pi�ciu wa�nych program�w, w�r�d nich: Upowszechnianie Konwencji o Prawach Dziecka, Upowszechnianie Karmienia Piersi�, Prezydent miasta - rzecznikiem dziecka, Sytuacja dzieci w rejonach pogranicza, Dziecko zagro�one w Polsce. Programy te powstawa�y w wyniku konsultacji misji UNICEF w Polsce i Polskiego Komitetu UNICEF z przedstawicielami r�nych instytucji �ycia publicznego i spo�ecznego. Poczesne miejsce w�r�d nich zajmuje Kancelaria Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, kt�ra podj�a si� wielkiego zadania, jakim jest zbadanie sytuacji dzieci, kt�rych dzieci�stwo jest mniej szcz�liwe ni� innych. Tegoroczne badanie i publikacja stanowi� pierwszy etap trzyletniego programu UNICEF w Polsce i Biura Spraw Spo�ecznych Kancelarii Prezydenta RP - dotycz�cego zmian instytucjonalnych form opieki zast�pczej nad dzie�mi. W kolejnych latach chcieliby�my podj�� pr�b� opracowania publikacji i szkolenia specjalist�w oraz przygo- towania i wdro�enia systemu monitorowania zachodz�cych zmian. Pozwol� sobie wyrazi� wdzi�czno�� Pani Minister Barbarze Labudzie za podj�cie tego trudnego problemu, za jej osobiste zaanga�owanie; dzi�kuj� r�wnie� ca�emu zespo�owi Biura Spo�ecznego Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej. T� drog� sk�adam te� podzi�kowania dla Pani Marii Kolankiewicz za merytoryczny wk�ad w powstanie bada� i publikacji. O wysokiej ocenie jej pracy niech �wiadczy fakt zaproszenia Pani Kol...
AGARR