Biuletyn Informacyjny TPZN 2-2009 (2).pdf

Rzeczoznawcy TPZN

Mając na uwadze jeden z podstawowych, statutowych celów naszej

dziaalności, tj. poszerzanie wiedzy na temat monet oraz innych środków

patniczych, ciekawsze zagadnienia z którymi zetkną się rzeczoznawcy TPZN –

przy zagwarantowaniu anonimowości osób zwracających się z konkretnym

problemem – będą prezentowane również na forum.

Zdając sobie sprawę z faktu, jak przedstawiona poniżej lista daleka jest

od objęcia swoim zakresem wszystkich okresów i obszarów mogących znaleźć

się w sferze zainteresowań czonków i sympatyków TPZN, prosimy osoby, które

są specjalistami w określonych dziedzinach numizmatyki, do zgaszania swoich

kandydatur celem umieszczenia ich na naszej liście rzeczoznawców.

BIULETYN INFORMACYJNY NR 2/2009

Finansowanie Forum

W dniach 18–26 kwietnia br. na forum TPZN odbya się aukcja literatury

numizmatycznej, z której dochód zosta przeznaczony na pokrycie wydatków

związanych z coroczną opatą za korzystanie z serwera oraz opatą za domenę.

Na aukcji wystawionych byo 13 pozycji, w tym m.in.: A.Banach „Kobiety na

monetach” Ossolineum 1988, E.Kazimierczak „Tczewski skarb monet srebrnych

z początku XVII wieku” Gdańsk 1990, S.Kubiak „Znaleziska monet rzymskich

z Mazowsza i Podlasia” Ossolineum 1979, R.Podhorodecki „Wazowie w

Polsce” LSW 1985. Na aukcji znalazy się również czasopisma numizmatyczne

(Przegląd Numizmatyczny, Grosz, Biuletyn Numizmatyczny, Wiadomości

Numizmatyczne) oraz katalogi aukcyjne (GDA, Teutoburger, WCN).

W wyniku naszej aukcji zebraliśmy kwotę 164,00 zotych, która zgodnie z

regulaminem w caości zostaa przeznaczona na finansowanie naszego forum.

Wszystkim biorącym udział w aukcji, tj. osobom, które wystawiały na

sprzedaż literaturę oraz osobom, które brały udział w licytacji serdecznie

dziękujemy za dowód zaangażowania na rzecz Naszego Forum.

Wrocek – TPZN 033

Wiceprezes

Rzeczoznawcy TPZN:

Piotr (Orpio)

Cesarstwo rzymskie I - II w.

Maciek (Nabializm)

Cesarstwo rzymskie III - IV w.

Marek (Harpsycho)

Moneta polska okresu groszowego

Europejska moneta średniowieczna

Darek (Wrocek)

Stanisaw August Poniatowski

Moneta zastępcza Śląska

Marcin (Prankster)

Monety obiegowe XX-XXI wiek

Maciej Nabiałek

S C E A T T A S

Monety anglosaskie

Wrocek – TPZN 033

Wiceprezes

System monetarny wypad z ogólnego stosowania w Brytanii po odejściu

Rzymian. Powoli, w szóstym i siódmym wieku, Anglosascy osadnicy nauczyli

się korzystać z monet, począwszy od zotych solidów i mniejszych tremisów

przywiezionych z kontynentu. Tremisy Merowingów wybijano na terenie Toul.

W Anglii rozpoczęto bicie wasnych monet od początku VII wieku, opartych na

tych samych nominaach, chociaż tremisy byy prawdopodobnie znane w Anglii

jako szylingi (staroangielski skilling ). Naciski ekonomiczne, doprowadziy do

upodlenia zotego szylinga, a w 670 r. zosta on zastąpiony przez nową srebrną

monetę znaną jako penny (staroangielski penning ).

WSPANIAŁEJ POGODY

POZNANIA CIEKAWYCH MIEJSC I LUDZI

ORAZ MIŁEGO WYPOCZYNKU

W CZASIE NADCHODZĄCYCH WAKACJI

ŻYCZY ZESPÓŁ REDAKCYJNY

Zespó redakcyjny: Nabializm, Harpsycho, Vdn, Orpio, Wrocek

www.tpzn.pl

Nie tylko wycena, ale przede wszystkim identyfikacja numizmatów jest

jednym z ważniejszych tematów goszczących na forum TPZN. Zrozumiaym jest,

że nie każdy – z sobie wiadomych powodów – może chcieć zadawać nurtujące

go pytania publicznie. Wychodząc na przeciw takim sytuacjom przedstawiamy

listę polecanych przez nasze Towarzystwo rzeczoznawców, do których można

zwracać się bezpośrednio (poprzez kontakt na PW lub e-mail podane na forum

TPZN).

Metale szlachetne byy wtedy znacznie bardziej wartościowe niż obecnie

i nawet najmniejsza z tych monet, srebrny penny, miaby wartość co najmniej

10-20 dzisiejszych funtów, a zoty szyling mógby być warty 100 funtów lub więcej.

Tak więc nie mogą one być traktowane jako drobne pieniądze. Pomimo to

monety te musiay być szeroko rozpowszechnione w rynkowych transakcjach,

ponieważ zarówno srebrne jak i zote, są często znajdywane w caej wschodniej

i poudniowej Anglii.

Anglosaski system monetarny do niedawna by zaniedbywany jako źródo

wiedzy historycznej. Po bardzo prostych formach artystycznych, siódmy i ósmy

wiek, dostarczyy szeregu niezwykych żywych obrazów i geometrycznych

wzorów, jak ilustrowane rękopisy, rzeźba kamienna, rzeźbione kości soniowe

i inne kości. Ilość odnalezionych monet i ozdób metalowych znacznie wzrosa

w ciągu ostatnich 25 lat wraz ze wzrostem popularności wykrywaczy metali.

trojak gdański Augusta III Wettina z roku 1755 (Kam.Żuk.937 R7, ilustr.9 ), stan

II, cena sprzedaży 54.000 z.

ilustr.1 ilustr.2

Szczegóowa znajomość obiegu monetarnego w najbardziej oczywisty

sposób przyczynia się do poszerzenia wiedzy historycznej na temat siódmego

wieku i pierwszej poowy ósmego wieku, okresu zotych szylingów i wczesnych

srebrnych pennies ( "tremis" i "sceattas").

Sceattas („porcja”) to mae, grube, srebrne monety. Ich nazwa wywodzi się

od staroangielskiego sowa oznaczającego „bogactwo”. Pierwszy raz z tą nazwą

spotykamy się w VII wieku w oparciu o interpretacje przepisów prawa kodeksu

króla Ethelberta z Kent (Ethelbert I, zm. 24 lutego 616 ) - jeden z ośmiu znanych

z imienia hegemonów heptarchii anglosaskiej , określanych mianem bretwalda

oraz poemat „Beowulf”¹. Ethelbert by wadcą Kentu od 560 roku, autorem

pierwszego, zachowanego do dziś kodeksu praw anglosaskich. Żonaty z Bertą,

chrześcijanką, przyją życzliwie misjonarzy pod przewodnictwem św. Augustyna,

wysanych do Brytanii przez papieża Grzegorza I Wielkiego . Zezwoli im osiąść

w Canterbury, w 601 roku przyją chrześcijaństwo.

Monety te bito w Anglii, Fryzji (Holandia), Jutland (Dania). Prawdopodobnie

to monety zwane przez wspóczesnych groszem, podobnie jak późniejsze

anglosaskie srebrne monety. Są one bardzo zróżnicowane, zebrane w ponad stu

rodzajach znajdują się w British Museum w Katalogu z 1890 r. i szerzej

alfabetycznie sklasyfikowane przez Stuarta Rigolda w 1970 r. Monety znajduje się

wciąż przez ostatnie trzydzieści lat przy pomocy wykrywaczy metali, dzięki czemu

radykalnie zmienia się wiedza na temat tych monet, a jednocześnie jest obecnie

jasne, że te monety byy w codziennym użytku w caej wschodniej i poudniowej

Anglii w początkach VIII wieku.

Sceaty nie posiadają nazwy mennic. Znajdują się na nich krótkie runiczne

legendy, takie jak „Aethiliraed” i „Efe”, które prawdopodobnie odnoszą się do

pieniądza, nie królów. Jedna z serii U, zostaa związana z Królem Aethelbaldem

z Mercii (716-757) na podstawie jego ikonografii, choć to przypisanie jest

wątpliwe, a ostatnie badania sugerują, że jest to bardzo mao prawdopodobne.

Zaproponowano również, na podstawie ikonografii sceatów, że zostay one

wydane przez wadze kościelne, takie jak biskupstwo z Abbots.

ilustr.3 ilustr.4

ilustr.5 ilustr.6

ilustr.7

ilustr.8 ilustr.9

Wszystkie ilustracje zamieszczono za zgodą ich autorów

– 2 –

– 19 –

¹¹ O istnieniu takich denarów wspomina już Stronczyński (op. cit. str.8), będnie jednak opisując

monetę, uznaną później za halerz gogowski Zygmunta I. Dopiero R. Kiersnowski omawiając

odkryty w 1971 skarb, w przekonywujący sposób przypisuje znalezione denary mennicy

krakowskiej Wacawa (por. R. Kiersnowski „Parwusy praskie i denary anonimowe odkryte pod

Pińczowem“ , WN XV, str.39-50). Celowo pominąem w niniejszych rozważaniach kwestię

chronologii tychże denarów – niezależnie od braku wystarczających badań trudno byoby uznać

denar, bez względu na moment jego wybicia, za prekursora okresu groszowego (przyp. aut.)

¹² W. Terlecki „Reforma monetarna Kazimierza Wielkiego” , WN VI, 3-4, str.269

¹³ J. A. Szwagrzyk – op. cit. str.7

¹ J. A. Szwagrzyk – op. cit. str. 93 i dalsze

¹ J. Kurpiewski „Katalog monet polskich 1506 – 1573“ , Warszawa 1994, str.11-12

Bardzo trudno jest sceaty przypasować do mennicy lub królestwa - musimy

opierać się przede wszystkim na badaniu, w jakim regionie znaleziono dane

monety. Gównie odkrywa się je przy pomocy wykrywaczy metali. W ten sposób

możliwe jest poznanie atrybutów niektórych rodzajów monet np. z terenów

Wessex - seria „H” , z Southampton - seria „S” z Królestwa Essex. W Danii seria

„X” zostaa powiązana z wczesnym centrum handlowym w Ribe. Chronologia

sceatów jest również bardzo trudna do rozwikania. Przy niektórych z

pierwszych serii wykorzystano takie same wzory jak w blado zotych tremisach

(aciński „tremissis”, jedna trzecia zotego solida) oraz na Frankijskich wzorach

monet, które można datować na 680 r. Wiadome jest, że te monety byy bite

w Fryzyjskim mieście Dorestad (tylko na poudnie w Utrechcie w Holandii, byy

one powszechnie krążącą walutą w sferze Franków do reformy walutowej

Pepina). Trzydzieści lub czterdzieści lat po 680 produkcja „podstawowej serii”

seatów zostaa rozpowszechniona, byy one na ogó dobrej jakości i wagi

ok. 1–1,3 gramów. Zostay w dużej mierze ograniczone do Kent i Thames

Estuary, choć kilka zostao wyprodukowanych w Northumbrii, noszących imię

króla Aldfritha (685-704). W średniej serii, wybitej w ok. 710 do ok. 750,

odnotowano ogromną ekspansję na caej poudniowej i wschodniej Anglii,

docieray do anglosaskiego królestwa: jeden lub więcej typów można

przypisać bardziej lub mniej Wessex, Mercii, Sussex, Essex, Kent, Northumbrii

i Wschodniej Anglii. Dużo sfaszowanych monet może wahać się wagowo

dość znacznie (ok. 0,8-1,3 gramów). Istnieje stosunkowo niewiele skarbów z

tego okresu.

Dariusz Ejzenhart

RZADKIE ODMIANY TROJAKÓW

NA AUKCJACH NUMIZMATYCZNYCH

W styczniu b.r. na forum internetowym TPZN pojawi się ciekawy wątek na

temat trojaka z roku 1544 Albrechta Hohenzollerna z kontrasygnatą gdańską

z roku 1577 (Kop.7409 R5, ilustr.1 ). Moneta wystawiona zostaa na aukcji

nr 49/50 zorganizowanej w dniu 09.02.2009 r. przez firmę Westfälische

Auktionsgesellschaft. Stan monety zosta oceniony w niemieckiej skali jako

sehr schön/vorzüglich (III/II) i osiągnęa ona cenę 1.450 euro (tj. ~6.430z).

Oczywiście nie mniej rzadkie odmiany trojaków pojawiy się w I poowie br.

także na krajowych aukcjach numizmatycznych. Podane poniżej ich zestawienie,

pomimo iż ukazuje tylko kilka wybranych przykadów, jest dowodem na to, jak

bogata jest oferta rynkowa tylko dla tego jednego – bardzo popularnego wśród

kolekcjonerów – typu monety.

W dniu 04.02.2009 r. na aukcji prowadzonej przez portal Allegro wystawiona

zostaa klipa trojaka poznańskiego z roku 1597 (Kop.1062 R8, ilustr.2 ), stan III-,

cena wywoawcza 8.900 z (brak ofert zakupu).

W dniu 29.03.2009 r. na aukcji prowadzonej przez portal Allegro wystawiony

zosta przez Antykwariat Numizmatyczny trojak gdański Stefana Batorego z roku

1579 (Kop.7434 R5, ilustr.3 ), stan II, cena sprzedaży 11.000 z.

Na aukcji PDA/PGNUM12 zorganizowanej w dniu 04.04.2009 r. znalazy się

m.in. takie rarytasy jak: trojak szyderczy Zygmunta II Augusta z roku 1565

(Kop.3308 R5, ilustr.4 ), mennica Tykocin, stan II-/III+, cena sprzedaży 8.000 z,

trojak wileński Stefana Batorego z roku 1582 (Kop.3367 R7, ilustr.5 ), stan II/II+,

cena sprzedaży 34.000 z, trojak wileński Zygmunta III Wazy z roku 1597

( Kop. 3532 R8, ilustr.6 ), stan III, cena wywoawcza 24.000 z (brak ofert zakupu).

Wreszcie na aukcji WCN40 zorganizowanej w dniu 23.05.2009 r. wystawione

zostay m.in.: trojak krakowski Zygmunta I Starego z roku 1529 (Iger 28.2 R5,

ilustr.7 ), stan III, cena sprzedaży 4.100 z, trojak wileński Zygmunta III Wazy

z roku 1602 (Iger V.02.3 R7, ilustr.8 ), stan III, cena sprzedaży 3.200 z oraz zoty

Brytania, sceat anglosaski, ok. 675 – 710. Mennica nieznana, prawdopodobnie wybita we

wschodniej Anglii, w okolicach dorzecza Tamizy, średnica 11.6 x 12.0mm. Waga: 1,00 gram.

Awers: Dwie głowy zwrócone do siebie. Rewers: Bardzo stylizowane cztery ptaki tworzące koło,

w środku malutki krzyż.

Bestie, bóstwa na monetach VIII wieku

We wczesnym średniowieczu w bestiariuszach² czytamy o bestiach: gryfach,

syrenach, jednorożcach, smokach. Wszystkie legendarne potwory opisywane

w bestiariuszach są postaciami z egzotycznych krajów, jak również z legend

i opowieści wędrownych kupców. Te bajkowe stwory pojawiają się na monetach

już w VII wieku w Anglii jak również we Francji i Skandynawii.

– 18 –

– 3 –

Na monetach sceatach widzimy wizerunki przeróżnych bestii nawiązujących

do miejscowych tradycji. Bestie przypominają jelenie czy też wilki, dziki, bądź

inne niezidentyfikowane zwierzęta. W Skandynawii spotyka się monety z

wyobrażeniem jelenia, depczącego węża, jak również parą kogutów³. Jeleń

w kulturze celtyckiej związany jest z „rogatym bogiem” Cernunnosem jak

również Cocidiusem i Oisinem . Jest symbolem męskości, a co za tym idzie

podności, jest wojownikiem, solarnym bóstwem, uosobieniem mocy. W Norwegii

cztery jelenie przy świętym drzewie Yggdrasilu reprezentują cztery wiatry.

od roku 1526? Tak można by „przeciągać“ okres groszowy po dzień dzisiejszy.

Absurdalność takich rozwiązań skania zatem do przyjęcia tezy sformuowanej

poprzednio – też wprawdzie osobliwej, ale przynajmniej pozwalającej na

stworzenie czytelnej cezury. NB. interesującym fenomenem wydaje się fakt,

że pógroszki okazay się epigonami minionej epoki w o wiele większym stopniu,

niż znacznie starsze denary; bicie ich wygasa praktycznie w czasach

Zygmunta Augusta – pomijając może interesującą i bardzo rzadką „efemerydę“

Zygmunta III z roku 1620. Później bicie monety o takim nominale podją jeszcze

tylko Stanisaw August Poniatowski, ale to jest już zupenie odmienna historia ...

Ostatni „klasyczny“ półgrosz polski Zygmunta III Wazy z roku 1620

(Kurp. 253 R3, Gum. 896)

Ilustracje: Archiwum WCN, wikipedia, coinarchives

_________________

Cernunnos panel z Gundestrop Cauldron I – II w. p.n.e.

¹ T. Kakowski „Tysiąc lat monety polskiej“ , wyd. III, Kraków 1981

² por.: R. Kiersnowski – „Kwartniki śląskie i czeskie grosze“ – WN VI, 3-4, str.237;

J. A. Szwagrzyk „Pieniądz na ziemiach polskich X-XX w.“ , Ossolineum 1990, str.51;

http://cs.wikipedia.org/wiki/Pražský_groš . Jest zagadką, dlaczego T. Kakowski (op. cit., str.

84) przesuną początek produkcji grosza praskiego aż o 10 lat wstecz, nb. przenosząc miejsce

ich bicia do Pragi – ale na tej samej stronie jego dziea czytamy też, że bicie groszy turońskich

zapoczątkowano już ok. roku 1240;

w rzeczywistości nastąpio to dopiero w 1266 r. (przyp. aut.)

³ K. Castelin „Kdy byly raženy prvni pražské groše?“ , NL XV, 1960, str.164

J. A. Szwagrzyk op. cit. str. 53; autor powtarza tu pogląd wypowiedziany przez R.

Grodeckiego w pracy „Pojawienie się groszy czeskich“ WNA XVIII 1936, str.80 (por.

R. Kiersnowski, op.cit. str.231)

J. Pošvář „K otázce slezských kvartniků“ , Slezský Numismatik, 1960, nr. 4 -5, str.16

R. Kiersnowski – op. cit.; por. też M. Męclewska „Mennictwo śląskie w XIV i XV wieku“ , PiM

5/1985, str.70

E. Hutten-Czapski „ Catalogue de la collection des médailles et monnaies polonaises“, t. I,

St. Petersburg Paris, 1871 (reprint), str.14

E. Kopicki „Ilustrowany skorowidz pieniędzy polskich i z Polską związanych“ , Warszawa

1995, Teksty, str.431

K. W. Stężyński-Bandtkie „Numizmatyka krajowa“ , Warszawa 1839 (reprint), str.12

¹ K. Stronczyński „Dawne monety polskie dynastii Piastów i Jagiellonów“ , t. III, Piotrków

1885, str.8

Cernunnos z Pilier des nautes, Paryż

– 4 –

– 17 –

u Zygmunta Starego zarówno monety należące jeszcze do okresu groszowego,

jak i te z nowego okresu – trzy spośród czynnych podówczas mennic biy monety

„obu rodzajów“:

1) mennica krakowska bije do roku 1511 pógroszki, które zaliczymy do okresu

groszowego; wszystkie późniejsze monety ( od 1526 !!! ) – do okresu zotowego,

2) mennica gdańska : tutaj bite w latach 1524-1526 jeszcze na mocy starych

przywilejów szelągi zaliczymy do okresu groszowego; monety bite po ponownym

otwarciu mennicy w 1530 r. – do okresu zotowego, ale...

3) ...gównym źródem problemów stanie się mennica wileńska . Pógroszki

litewskie, cięższe od koronnych i o odmiennej ikonografii, bito i wtedy, kiedy

produkcję pógroszków koronnych musiano zatrzymać ze względu na napyw

zafaszowanych pógroszy świdnickich – konsekwentnie aż do roku 1529 , bez

oglądania się na nowo wprowadzony system pieniężny ¹ .

Cocidius - Obraz po lewej stronie pochodzi z tablicy odkrytej w Bewcastle, Cumberland.

Obraz po prawej pochodzi z Risingham.

Półgrosz litewski Zygmunta I Starego z roku 1529

- ostatnia polska moneta okresu groszowego.

Srebro, średnica ok. 20mm, waga ok. 1,29g

Dochodzimy zatem do nieco paradoksalnej konkluzji: uznając rok 1528 za

początek okresu zotowego, musimy równocześnie przyjąć, że pierwsze monety

tego okresu wybito w Krakowie już w 1526, zaś ostatnimi monetami poprzedniego

okresu byy waśnie pógroszki litewskie z 1529! Teraz pojawia się jeszcze jeden

problem: oto Zygmunt August przejmując w roku 1545 Litwę rozpoczyna na nowo

bicie dawno już zarzuconych pógroszków o prawie identycznych gabarytach...

Czy mielibyśmy i te monety wączyć do poprzedniego okresu? W żadnym

wypadku! Wprawdzie bito je w oparciu o archaiczny standard, ale decyzję o ich

ponownym wączeniu do obiegu podjęto przy penej świadomości nowych regu

systemu. Jeśli wprowadzilibyśmy do systematyki okresu groszowego owe

pógroszki, nie mielibyśmy powodów do wyączenia z niej np. groszy litewskich

Zygmunta I. A zaakceptowawszy także i te, czemu mielibyśmy pominąć koronne

Yggdrasil - W.G. Collingwood (1854 - 1932)

– 16 –

– 5 –

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: