szkocja.pdf

SYSTEMY EDUKACJI W EUROPIE – STAN

OBECNY I PLANOWANE REFORMY

ZJEDNOCZONE KRÓLESTWO – Szkocja

1. Populacja uczących się i język nauczania

Szkocja ma 5,07 miliona ludności. We wrześniu 2005 r. 390 260 uczniów uczęszczało do 2 194 szkół

podstawowych, 315 840 uczniów do 385 szkół średnich i 7 140 uczniów do 190 szkół specjalnych.

Wprawdzie głównym językiem nauczania jest język angielski, w niektórych szkockich szkołach

podstawowych i średnich prowadzi się także kształcenie w języku celtyckim ( Gaelic ).

2. Administracja i finansowanie edukacji

Za ogólny nadzór nad edukacją i rozwój usług edukacyjnych odpowiada Pierwszy Minister ds.

Szkocji. W jego imieniu obowiązki te wykonują Minister ds. Edukacji i Młodzieży (przedszkola i szkoły)

i Minister ds. Przedsiębiorczości i Kształcenia Ustawicznego (edukacja poza systemem szkolnym).

Obsługę tych ministrów zapewnia Ministerstwo Edukacji Rządu Szkockiego ( Scottish Executive

Education Department, SEED ) i Ministerstwo ds. Przedsiębiorczości, Transportu i Kształcenia

Ustawicznego Rządu Szkockiego ( Scottish Executive Enterprise, Transport and Lifelong Learning

Department, SEETLLD ). Pierwszemu Ministrowi doradza Inspektorat Jej Wysokości ds. Edukacji ( Her

Majesty’s Inspectorate of Education, HMIE ) oraz instytucje państwowe zajmujące się

opracowywaniem programu nauczania (Szkockie Biuro ds. Uczenia się i Nauczania – Learning &

Teaching Scotland ) i ogólnokrajowymi egzaminami (Szkocki Urząd ds. Kwalifikacji – Scottish

Qualifications Authority ).

Organizacją kształcenia finansowanego ze środków publicznych zajmują się 32 rady terytorialne, tzw.

szkockie władze lokalne ( Scottish Local Authorities, SLAs ). Ustawa o standardach w szkołach Szkocji

( Standards in Scotland’s Schools etc. Act ) z 2000 r. zobowiązuje lokalne władze edukacyjne do

„podejmowania starań o podniesienie jakości kształcenia prowadzonego w szkołach, którymi

zarządzają”. Ustawa wyznacza ramy działań służących podnoszeniu efektywności funkcjonowania

szkół i określa pięć narodowych priorytetów w dziedzinie edukacji ( www.nationalpriorities.org.uk ) .

Przepisy tej ustawy zobowiązują władze lokalne do publikowania planów przedstawiających cele w

zakresie poprawy jakości dla szkół na swym terenie. Z kolei same szkoły obowiązkowo publikują plany

rozwoju uwzględniające cele w zakresie poprawy jakości wytyczone przez władze lokalne. Zarówno

władze, jak i szkoły mają także obowiązek publikowania rocznych raportów z postępów w działaniach.

Szkoły niezależne ( independent schools ) kształcą ok. 4% ogółu uczniów w wieku szkolnym. Placówki

prowadzące tzw. further education (kształcenie na poziomie poniżej szkolnictwa wyższego dla osób,

które przekroczyły wiek obowiązku szkolnego) i uczelnie są instytucjami autonomicznymi,

finansowanymi przez rząd szkocki ( Scottish Executive ) za pośrednictwem Szkockiej Rady ds.

Finansowania ( Scottish Funding Council ).

3. Edukacja przedszkolna

Zgodnie z wspomnianą wyżej Ustawą o standardach w szkołach Szkocji z 2000 r. władze lokalne są

zobowiązane zapewnić edukację przedszkolną wszystkim 3-latkom i 4-latkom, których rodzice tego

sobie życzą. Edukację przedszkolną prowadzi się na ogół w formie pięciu sesji zajęć w tygodniu,

trwających po ok. 2,5 godziny, przez cały rok szkolny. Z najnowszych danych (opublikowanych w

styczniu 2005 r.) wynika, że na zajęcia przedszkolne uczęszcza 81 % 3-latków i 97.8 % 4-latków.

Edukację przedszkolną w Szkocji prowadzi 2 836 ośrodków, wśród których 40% stanowią klasy

przedszkolne, a 60% samodzielne przedszkola. Liczba dzieci korzystających z edukacji przedszkolnej

zmniejszyła się o 6 % od stycznia 2004, proporcjonalnie do całej populacji w wieku 3 i 4 lata.

W roku 2004/05 władze centralne i lokalne wydały na edukację przedszkolną 258 869 mln funtów.

Większość tych wydatków stanowiły koszty wynagrodzenia pracowników. W obszarach, w których

kształcenie przedszkolne organizują wydziały ds. edukacji władz lokalnych, zajęcia przedszkolne

prowadzi się w przedszkolach lub klasach przedszkolnych działających głównie przy szkołach

podstawowych. Oprócz tego, w ramach umów o współpracy w zakresie opieki nad dziećmi ( Childcare

Partnerships ), wszystkie władze lokalne „zamawiają” miejsca przedszkolne w ośrodkach prywatnych i

społecznych, jeśli ułatwia to zaspokojenie potrzeb rodziców i dzieci oraz jest racjonalne z finansowego

punktu widzenia.

4. Kształcenie obowiązkowe

(i) Etapy

Primary school (szkoła podstawowa)

Wiek: 5-11 lat

Secondary school (szkoła średnia I stopnia)

Wiek: 12-16 lat

Kształcenie jest obowiązkowe dla dzieci i młodzieży w wieku od 5 do 16 lat.

(ii) Kryteria przyjęć

Dzieci przyjmuje się na ogół do szkoły na początku roku szkolnego w połowie sierpnia; w związku z

tym, co roku ustala się „datę graniczną” (przypadającą zwykle 1 marca), aby dzieci mające urodziny

przed tą datą były przyjmowane do szkoły w wieku 4 lat w sierpniu poprzedniego roku, a dzieci mające

urodziny po tej dacie na początku następnego roku szkolnego. Władze zapewniają dzieciom miejsca

w szkole poprzez określenie dla każdej szkoły jej rejonu. Ustawa o Szkolnictwie z 1980 i jej

nowelizacja z 1981 i 2000 roku pozwoliła rodzicom zgłaszać preferencje wyboru szkoły ich dziecka,

nawet jeśli szkoła jest usytuowana poza przydzielonym rejonem. Jeśli jest to możliwe - władze

edukacyjne mają obowiązek przychylić się do wniosku rodziców. Przepisy gwarantują rodzicom prawo

odwołania się do władz, a potem do sądu w przypadku, gdy władze lokalne odrzucą wniosek o

przyjęcie dziecka do danej szkoły.

Uczniowie przechodzą ze szkoły podstawowej do średniej I stopnia po ukończeniu siedmiu klas szkoły

podstawowej (w wieku 12 lat). Nie ma ograniczeń dotyczących przyjęć, np. egzaminów wstępnych, i

uczniowie nie powtarzają klas.

(iii) Dzienny/tygodniowy/roczny wymiar zajęć

Szkoły są czynne 190 dni w roku, natomiast dokładne terminy semestrów ustalają władze lokalne. Rok

szkolny rozpoczyna się na ogół w połowie sierpnia, a kończy w ostatnich dniach czerwca. Władze

lokalne dość ściśle przestrzegają standardowych norm dotyczących tygodniowego wymiaru zajęć

dydaktycznych: 25 godzin dla szkół podstawowych (z mniejszą liczbą godzin dla najmłodszych dzieci)

i 27,5 godziny dla szkół średnich I stopnia.

(Lekcje trwają 40 lub 45 minut – decyduje o tym dyrektor szkoły).

(iv) Wielkość klas/podział uczniów na klasy

Klasy mogą liczyć maksymalnie 33 uczniów, ale w zróżnicowanych wiekowo (lub „mieszanych”)

klasach władze lokalne starają się przestrzegać limitu 25 uczniów. Na zajęcia praktyczne może

uczęszczać maksymalnie 20 uczniów. Od sierpnia 2001 r. pierwsze trzy klasy szkoły podstawowej

liczą maksymalnie 30 uczniów. W roku 2005 średnia liczba uczniów w klasie w szkole podstawowej

wyniosła 23,6 uczniów (mniej niż w 2004 r. : 23,9). Klasy mieszane miały średnio 19,9 uczniów (w

2004 r. 20,2). W klasach P1 (pierwsze klasy szkoły podstawowej) było średnio najmniej uczniów: 23,1

(spadek z 23,2 w 2004 roku).

W 2004 r. stosunek liczby uczniów do liczby nauczycieli wynosił 17,6:1 w szkołach podstawowych i

12,7:1 w szkołach średnich, a w szkołach specjalnych 3,7:1.

W szkołach podstawowych klasy składają się na ogół z uczniów o zróżnicowanym poziomie

umiejętności, ale w przypadku przedmiotów dodatkowych szkoły i władze lokalne mogą same podjąć

decyzję o utworzeniu części klas o zróżnicowanym poziomie umiejętności i części według poziomu

umiejętności.

Wszystkie szkoły średnie prowadzą na wszystkich etapach zbliżony zestaw przedmiotów zgodnie ze

wskazaniami centralnymi. Przedmioty podstawowe na każdym etapie są takie same, ale o

przedmiotach i treściach wykraczających poza podstawę programową decydują poszczególne szkoły i

władze lokalne. Każdego przedmiotu uczy inny nauczyciel. Lekcje prowadzi się dla całych klas lub w

grupach tworzonych w danej klasie w celu indywidualizacji nauczania. Klasy niższe liczą maksymalnie

30 uczniów, a klasy wyższe maksymalnie 25 uczniów. Liczba uczniów na lekcjach niektórych

przedmiotów praktycznych, np. przyrodniczych, jest ograniczona do 20.

(v) Programy i treści nauczania

Program nauczania nie jest określany w formie ustawy czy rozporządzenia, lecz wytycznych i

wskazówek publikowanych przez Szkockie Ministerstwo Edukacji i Szkockie Biuro ds. Uczenia się i

Nauczania w różnych dokumentach programowych. W programie nauczania szkoły podstawowej

wyodrębnia się następujące dziedziny: język, matematyka, nauka o środowisku, wychowanie

plastyczne oraz religia i etyka wraz z rozwojem indywidualnym, przygotowaniem do życia w

społeczeństwie i edukacją zdrowotną. W szkole średniej I stopnia program nauczania jest podzielony

na dwa etapy. W pierwszych dwóch klasach (S1 i S2) prowadzi się kształcenie ogólne zgodnie z

narodowym programem 5-14 (National 5-14 Programme), natomiast w trzeciej i czwartej klasie (S3 i

S4) wprowadza się elementy specjalizacji i kształcenia zawodowego dla wszystkich uczniów.

Aktualnie trwają prace nad poprawą programu 3-18, zapoczątkowane opublikowaniem w listopadzie

2004 dokumentu: Program dla Doskonałości (A Curricula for Excellence)

http://www.scotland.gov.uk/library5/education/cerv-00.asp

(vi) Ocena, promocja i kwalifikacje

W szkole podstawowej nauczyciele oceniają postępy uczniów w różny sposób; stosuje się m.in.

następujące metody: obserwacja pracy uczniów w klasie, omawianie z uczniami ich pracy,

wyznaczanie uczniom specjalnych zadań, podczas których nauczyciel może ocenić ich wiedzę i

umiejętności, oraz przeprowadzanie sprawdzianów, z których część jest sprawdzianami szkolnymi, a

część sprawdzianami zewnętrznymi. Ogólne wskazówki dla nauczycieli dotyczące prowadzenia oceny

publikuje się w dokumencie „Ogólnokrajowe wytyczne: ocena 5-14” ( National Guidelines: Assessment

5-14 ). Nauczyciele mogą także weryfikować swą fachową ocenę poziomu osiągnięć uczniów w nauce

języka angielskiego (czytania i pisania) i matematyki, korzystając z materiałów do oceny

opracowanych na szczeblu krajowym.

W szkole średniej uczniowie są oceniani w sposób ciągły zgodnie z procedurami obowiązującymi w

poszczególnych szkołach i przechodzą automatycznie do następnej klasy. W pierwszych dwóch

klasach szkoły średniej I stopnia (S1/S2) ocenę prowadzi się zgodnie z ogólnokrajowymi wytycznymi

5-14. W wieku 15 lat uczniowie zaczynają przystępować do egzaminów pozwalających uzyskać

kwalifikacje państwowe, potwierdzone szkockim świadectwem kwalifikacji ( Scottish Qualification

Certificate ), które wydaje Szkocki Urząd ds. Kwalifikacji ( Scottish Qualifications Authority, SQA ).

Świadectwo dotyczy poszczególnych przedmiotów (matematyki, angielskiego, geografii itp.) oraz

podstawowych umiejętności (komunikacji, rozwiązywania problemów, pracy w grupie) i z założenia

wszyscy uczniowie powinni być w stanie je uzyskać. Świadectwo wydaje się na podstawie egzaminu

zewnętrznego wraz z elementem oceny dokonywanej przez samą szkołę i weryfikowanej przez

Szkocki Urząd ds. Kwalifikacji.

Aktualnie trwają prace w zakresie oceny, testowania oraz przekazywania informacji o wynikach na

poziomie edukacji uczniów 3 – 14 letnich: powstaje system oceny, w którym uczeń znajduje się w

centrum procesu oceniania, a sama ocena jest częścią uczenia się i nauczania. Taką koncepcję

promuje program: Ocena jest po, by się uczyć ( Assessment is for Learning ). Informacje o nowym

systemie oceniania znajdują się w dokumencie: Ocena, Testowanie i Przekazywanie Informacji o

wynikach 3-14, nasza odpowiedź ( Assessment, Testing and Reporting 3-14: our response ):

http://www.scotland.gov.uk/library5/education/atror-00.asp

5. Szkolnictwo średnie II stopnia i policealne

(i) Rodzajekształcenia

Kształcenie na tym poziomie prowadzi się w szkołach średnich II stopnia i 46 further education

colleges . Kształcenie zawodowe prowadzą również niezależne ośrodki szkoleniowe oraz pracodawcy

w zakładach pracy.

(ii) Kryteria przyjęć

Na poziomie szkolnictwa średniego II stopnia, po ukończeniu obowiązku szkolnego, nie wymaga się

od kandydatów posiadania formalnych kwalifikacji, ale szkoły i placówki prowadzące further education

mogą określać specjalne warunki przyjęć dotyczące poszczególnych cykli lub dziedzin kształcenia.

Uczniowie/słuchacze mogą ubiegać się o przyjęcie do wybranej placówki i na wybrany cykl

kształcenia.

(iii) Programy i treści nauczania

Z oferty dydaktycznej szkoły lub placówki further education uczniowie/słuchacze wybierają cykl

kształcenia kończący się uzyskaniem oficjalnie uznawanych kwalifikacji. W sierpniu 1999 r.

wprowadzono program kwalifikacji państwowych przewidzianych dla wszystkich uczniów/słuchaczy

szkół, further education colleges i innych ośrodków, których kształcenie wykracza poza poziom

standardowy ( Standard Grade ).

(iv) Ocena, promocja i kwalifikacje

Formy oceny zależą od kwalifikacji, ale mogą obejmować jeden lub kilka egzaminów pisemnych,

ustnych i praktycznych lub ocenę ciągłą. Szkockich kwalifikacji zawodowych ( Scottish Vocational

Qualifications ) nie przyznaje się na podstawie egzaminów, natomiast kandydaci muszą wykazać się

kompetencją w wykonywaniu określonych zadań. Przyznaje się następujące rodzaje kwalifikacji:

Scottish Qualification Certificate at Higher Grade (Highers) – szkockie świadectwo kwalifikacji na

wyższym poziomie, Scottish Qualifications Certificate at Advanced Higher Grade – szkockie

świadectwo kwalifikacji na wyższym zaawansowanym poziomie, oraz Scottish Vocational

Qualifications ( SVQs ) – szkockie kwalifikacje zawodowe.

6. Szkolnictwo wyższe

(i) Rodzajeuczelni

W Szkocji istnieje 21 uczelni: 14 uniwersytetów i 7 innych szkół wyższych, które prowadzą studia

akademickie i zawodowe (kończące się uzyskaniem pełnych tytułów, degrees , i „tytułów cząstkowych”,

sub-degrees ). Kształcenie na poziomie wyższym (kończące się przeważnie uzyskaniem świadectwa

Higher National Certificate lub dyplomu Higher National Diploma bądź obydwu tych kwalifikacji)

prowadzą również wszystkie further education colleges , a sektory szkolnictwa wyższego i further

education ściśle ze sobą współpracują.

(ii) Warunki wstępu

Wszystkie najważniejsze uczelnie są instytucjami autonomicznymi i każda z nich samodzielnie określa

swą politykę i warunki przyjęć na studia. Na poszczególnych kierunkach/rodzajach studiów i w

poszczególnych uczelniach obowiązują inne specyficzne wymogi. W większości przypadków

kandydaci muszą posiadać świadectwo Scottish Highers , szkockie kwalifikacje zawodowe SVQ lub

równorzędne kwalifikacje. W ostatnich latach, w ramach rozszerzania oferty dla osób dorosłych,

wprowadzono specjalne programy przygotowawcze, gwarantując równocześnie miejsce na studiach

tym uczestnikom, którzy je ukończą.

Jesienią 2000 r. zniesiono czesne dla studentów zamieszkałych w Szkocji oraz studentów UE, którzy

podejmują studia I cyklu w pełnym wymiarze. Uczelnie mogą także odstąpić od pobierania czesnego

w przypadku studentów studiów w niepełnym wymiarze, którzy otrzymują stypendia państwowe.

(iii) Kwalifikacje

Na ogół studenci uzyskują ordinary degree (tytuł niższej rangi, bez wyróżnienia) po 3 latach studiów, a

honours degree (tytuł z wyróżnieniem) po 4 latach studiów. Uniwersytety mają prawo przyznawać

tytuły studentom, którzy ukończyli program studiów i samodzielnie określają indywidualny tok studiów

prowadzących do tych tytułów oraz własne standardy.

7. Kształcenie specjalne

Dzieci mające specjalne potrzeby edukacyjne lub wymagające dodatkowej pomocy kształcą się, w

miarę możliwości, w szkołach ogólnodostępnych, jeżeli ta formuła najlepiej służy interesom dziecka.

Decyzje dotyczące rodzaju kształcenia specjalnego, jakie należy zapewnić uczniom w szkołach na

danym terenie, podejmują władze lokalne, ale przeważnie uczniom pomaga w nauce pedagog

specjalny.

8. Nauczyciele

Sektor finansowany ze środków publicznych zatrudniał we wrześniu 2004 r. 22 577 nauczycieli w

szkołach podstawowych, z czego 93 % to kobiety, a 12 % - osoby zatrudnione w niepełnym wymiarze.

W szkołach średnich pracowało 24 984 nauczycieli (58 % kobiet i 7 % zatrudnionych w niepełnym

wymiarze). W szkołach specjalnych pracowało 1 993 nauczycieli.

Nauczyciele szkolni w sektorze publicznym w Szkocji są mianowani i zatrudniani przez władze lokalne,

nie mają jednak statusu pracowników służby cywilnej. Ich warunki pracy są jednak negocjowane na

szczeblu krajowym przez Szkocki Komitet Negocjacyjny ds. Nauczycieli ( Scottish Negotiating Committee

for Teachers, SNCT ), trójstronną komisję składającą się z przedstawicieli władz lokalnych jako

pracodawców oraz organizacji nauczycielskich i rządu szkockiego. Wszystkie osoby, które zamierzają

uczyć w finansowanych ze środków publicznych szkołach podstawowych i średnich, muszą ukończyć

odpowiednie studia i posiadać kwalifikacje pedagogiczne ( Teaching Qualification, TQ ), a następnie

zarejestrować się jako nauczyciele w Naczelnej Radzie Nauczycielstwa dla Szkocji ( General Teaching

Council for Scotland, GTCS ). Nauczyciele, którzy zdobyli kwalifikacje pedagogiczne TQ , są wstępnie

rejestrowani w GTCS , natomiast pełnoprawny status zarejestrowanego nauczyciela uzyskują dopiero po

próbnym okresie pracy i ocenie (zwykle po roku).

Większość nauczycieli szkół średnich rozpoczyna pracę w zawodzie nauczycielskim po studiach I cyklu

prowadzących do tytułu zawodowego i pedagogicznych studiach II cyklu kończących się świadectwem

Post-Graduate Certificate in Education ( PGCE ). Znaczna część nauczycieli posiada tytuł Bachelor of

Education , BEd (licencjata z pedagogiki), który przyznaje się po studiach przygotowujących do

nauczania ograniczonej liczby przedmiotów, lub „łączone tytuły” uzyskiwane po studiach, które obejmują

przygotowanie do nauczania danego przedmiotu, przygotowanie pedagogiczne i praktykę w szkole. Od

sierpnia 2002 r. wszyscy nauczyciele, którzy dopiero uzyskali kwalifikacje zawodowe, mogą pracować

przez jeden rok szkolny na stanowisku nauczyciela-stażysty w ramach Programu wprowadzania

nauczycieli do zawodu ( Teacher Induction Scheme ). Warunkiem zarejestrowania się jako pełnoprawny

nauczyciel jest spełnienie przez stażystów standardów określonych w dokumencie Standard for Full

Registration, SFR .

9. Aktualne reformy i priorytety w dziedzinie edukacji

Edukacja przedszkolna

Coraz większą popularność zdobywa koncepcja nauki przedszkolnej powiązanej z opieką nad

dzieckiem. W związku z tym, ośrodki tradycyjnie zajmujące się opieką nad dziećmi postrzegane są

teraz jako ośrodki ważne również z punktu widzenia edukacji dzieci przedszkolnych. Dzięki Childcare

Partnerships , zmieniła się też rola władz lokalnych oraz prywatnych i społecznych ośrodków

przedszkolnych. Rząd szkocki zachęca władze lokalne do ,,zamawiania” miejsc w przedszkolach

prywatnych i społecznych, jeśli ułatwia to zaspokojenie potrzeb rodziców i dzieci oraz jest racjonalne z

finansowego punktu widzenia. Aktualnie wszystkie władze lokalne współpracują w ten sposób z

partnerami.

Od 31 lipca 2003 r. władze lokalne nie mają już obowiązku zatrudniania wykwalifikowanego

nauczyciela w placówkach lub klasach przedszkolnych, dzięki czemu nauczycieli można wykorzystać

tam, gdzie są najbardziej potrzebni. Różne sposoby optymalnego wykorzystania nauczycieli

przedstawiono w „Wytycznych dotyczących angażowania nauczycieli” ( Guidance on Teacher

Involvement ), opublikowanych przez szkocki rząd w styczniu 2002 r. W ciągu najbliższych kilku lat

wszyscy pracownicy sektora opieki społecznej będą musieli zarejestrować się w Szkockiej Radzie ds.

Opieki Społecznej ( Scottish Social Services Council ). Pracownicy zajmujący się najmłodszymi dziećmi

i opieką nad dziećmi mają być rejestrowani w 2005 r. Warunkiem rejestracji jest posiadanie lub

podjęcie kształcenia kończącego się uzyskaniem uznawanego dyplomu.

Organizacja szkoły i zarządzanie szkołą

Ambitne, Doskonałe Szkoły ( Ambitious, Excellent Schools )

W listopadzie 2004 roku rząd szkocki opublikował dokument: Ambitne, Doskonałe Szkoły ( Ambitious,

Excellent Schools ) ( http://www.scotland.gov.uk/library5/education/aesaa-00.asp ), który wyznacza

kompleksowy program modernizacji szkockiej edukacji. Wraz z Programem dla Doskonałości ( A

Curriculum for Excellence ) i Oceną, Testowaniem i Przekazywaniem Informacji o wynikach 3-14,

nasza odpowiedź ( Assessment, Testing and Reporting 3-14: our response ) powyższe dokumenty

stanowią podstawę działań takich, jak zwiększanie oczekiwań, zapewnianie nauczycielom i szkołom

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: