2
SPIS TREŚCI:
POZYTYWNE I NEGATYWNE FORMY WSPÓŁDZIAŁANIA 1
TEORIA DOBREJ ROBOTY. 1
Prakseologia 2
Prakseologia z punktu widzenia jej przydatności. 2
Stosunek prakseologii do nauki organizacji i kierownictwa. 2
Stosunek prakseologii do innych nauk ergologicznych. 2
Treść prakseologii. 3
Wybrane zagadnienia dobrej roboty. 4
Postulat adekwatności uogólnień - twierdzenia ogólne formułować należy w odniesieniu do całego zakresu ich prawdziwego zasięgu.
Prakseologia stara się respektować powyższy postulat. Należy odróżnić :
1. ogół warunków sprawności ważnych dla wszystkich działań (ogólniejsze twierdzenia adekwatne).
2. ogół warunków sprawności ważnych swoiście dla współdziałań (twierdzenia adekwatne o mniejszej ogólności).I tu rozróżniamy :
- współdziałania pozytywne,
- współdziałania negatywne.
Usprawnienie organizacyjne - prakseologia podejmuje takie zagadnienia, dążąc do jak najszerszego ich postawienia w zastosowaniu do wszelkiej organizacji.
Organizowanie - polega na organizowaniu zespołów podmiotów działających i ich działań.
Organizacja - może oznaczać, bądź samą czynność organizowania, bądź całość, dzięki tej czynności powstałą.
Ogólne dyrektywy sprawności - dotyczą wszelkiego celowego działania, zarówno więc współdziałania, jak też działań jednostkowych, np.
1. dyrektywa przygotowania - zaleca, by tak układać następowanie czynności składowych projektowanego czynu złożonego, aby wcześniejsze umożliwiały lub ułatwiały późniejsze lub umożliwiały lub ułatwiały sprawniejsze ich wykonanie.
2. forma ekonomizacji - polega na zastępowaniu tworzywa właściwego tworzywem namiastkowym przy dokonywaniu prób danego działania.
Kooperacja pozytywna - dyrektywy współdziałania podmiotów zmierzających do wspólnego celu.
1. Dyrektywa zalecająca skracanie liczby ogniw pośrednich w spiętrzonych strukturach zarządzania, np. rozkaz przechodzenia przez ogniwa pośrednie między naczelnym kierownikiem a najniższym wykonawcą ma tendencje do deformowania (prof. Zieleniewski).
2. Dyrektywa zalecająca maksymalizację preparacji wewnętrznej przy załatwianiu spraw zewnętrznych (dotyczy to zespołów i osób od nich uzależnionych), np. urzędy muszą nieraz rozporządzać dokumentacją potrzebną dla uzasadnienia decyzji w sprawie interesanta. Żąda się od interesanta, by dostarczył te dokumenty, co przewleka sprawę. W licznych przypadkach ów urząd uzyskałby dany dokument łatwiej (doc. Kowalewski).
Kooperacja negatywna - cele współuczestników są rozbieżne, niezgodne. Oznacza ona walkę, przez którą w prakseologii rozumie się współdziałanie negatywne, czyli takie, kiedy jego uczestnicy dążą do celów niezgodnych, wiedzą o tym i z tej racji starają się sobie wzajemnie przeszkadzać.
1. Reguła zaskoczenia - zaleca dokonywanie działań niekorzystnych dla przeciwnika w chwili gdy się on tego nie spodziewa i gdy nie jest gotowy do przeciwdziałania.
2. Reguła kuntakcji - zaleca zwlekanie z wykonywaniem zamierzonych niekorzystnych dla przeciwnika działań, aż do chwili, od której poczynając przeciwnik nie będzie nam mógł skutecznie przeciwdziałać.
3. "Divite et impera" - polega na rozpraszaniu wysiłków przeciwnika, nie można pozwolić by składowe wysiłki jego działalności nie mogły występować łącznie.
Jednakże niektóre postacie współdziałania negatywnego wchodzą w skład racjonalnego współdziałania pozytywnego.
Pomaganie przez przeszkadzanie - współzawodnictwo, zawody sportowe, gry wspomagają kształcenie, rozwój, zwiększenie zainteresowania daną dziedziną.
Przeszkadzanie przez pomaganie - polega na współdziałaniu pozytywnym w tym celu, by usprawnić współdziałanie negatywne.
Naukowe kierownictwo, jako dyscyplina, pojawiło się w ostatniej dekadzie ubiegłego stulecia. Jej wzrost stanowi jedno ze znamion charakterystycznych dla wieku bieżącego. I dopiero w tym wieku pojawiły się prace o teorii dobrej roboty, która to nauka obejmuje najogólniejsze zagadnienia tamtej umiejętności. Problematyka, którą podejmują znawcy naukowego kierownictwa dotyczy sprawności ludzkich działań celowych (chodzi im o skuteczność, wydajność, oszczędność zasobów i czasu, itp.). Jednakże teoria dobrej roboty rozciąga swe zainteresowania na wszystkie dziedziny celowego wysiłku, do których należą: działalność gosp., adm. spraw publicznych, sądownictwo, szkolnictwo, obsługa zdrowia, itp. Będąc ogólną pod względem zasięgu, pragnie mieć równie ogólny walor we wszystkich tych dziedzinach. Można ją nazwać teorią racjonalnej organizacji, bądź też w skrócie teorią organizacji, ponieważ zagadnienia jak najlepszej organizacji działań tworzą trzon kardynalny teorii dobrej roboty. Bowiem organizacja, to przecież scalanie składników w jednię dla wyróżnionego celu i im bardziej te czynności składowe wspomagają się w dziele realizacji celu, tym lepiej prowadzimy działalność złożoną.
Teoria dobrej roboty ma zarówno zwolenników jak i przeciwników. Oto niektóre zarzuty:
1. Dociekania ogólnych znamion dobrej roboty jest szkodliwe, ponieważ zawiera różnice między ustrojem kapitalistycznym a socjalistycznym.
Odp. Czy porada ogólna (by zastępować terapię przez profilaktykę) ma stracić swoje znaczenie dlatego, że ma zastosowanie w obu ustrojach? Czy technika planowania ma zostać odrzucona z powodu tego, iż zaciera różnice między ustrojami?
2. Jego rzecznicy uważają, że prakseologia nie odkryła nic nowego. uważają także, że wszystkie zalecenia i przestrogi dotyczące sprawności zostały już dawno wykryte, a większa ogólność zwiększa tylko ich banalność. A jakoż, że są banalne - są nieprzydatne. Część z nich rezygnuje w ogóle z prakseologicznych sformułowań ogólnych i całe przygotowanie organizatora sprowadzają do przerabiania autentycznych przypadków.
Rzecznicy teorii dobrej roboty uważają, że krokiem postępu w nauce jest zarówno odkrycie nowej prawdy, jak i ulepszenie lub usystematyzowanie prawd przenoszonych przez tradycję w rozproszeniu, np. ukazanie zależności wynikania niektórych z innych, wyróżnienie tez naczelnych. Niewątpliwą korzyść przynieść musi systematyczne przemyślenie, odróżnienie znaczenia słów i wyrażeń najogólniejszych, używanych do opisywania i oceny działań w całej ich rozmaitości i uchylenie w ten sposób nieporozumień przeszkadzających w skutecznej działalności wspólnej.
Prakseologia to nauka o sprawności działalności ludzkiej. Usiłuje ona wykazać słuszność rozmaitych twierdzeń o tym, kiedy jakieś zachowanie się jest bardziej lub mniej skuteczne, bardziej lub mniej gospodarne. Jest to nauka ogólna, w przeciwieństwie do pewnych umiejętności praktycznych szczegółowych. Chodzi tu bowiem o to, by te organy sprawnościowe miały walor we wszystkich wielkich dziedzinach działalności, czy będzie to gospodarstwo, lecznictwo, czy szkolnictwo, obrona wojskowa - wszystkie te dziedziny celowych wysiłków podlegają prawom skuteczności i gospodarności działań.
Głównym zadaniem prakseologii jest oświecanie głów. Zarówno klarowanie pojęć, jak formułowanie twierdzeń, jak uzasadnianie twierdzeń, jak ich systematyzacja - są zadaniami, które doskonale nadają się do tego, by być przedmiotem nauczania o charakterze ogólnie kształcącym. Gdy owe twierdzenia prakseologiczne ułożą się w głowach to potem człowiek lepiej jest przystosowany do jakiejkolwiek roboty, niż bez tego rodzaju wykształcenia.
Prakseologią (od grec. praxis) nazywa się naukę o usprawnianiu działań. Jej inicjatorem był Alfred Espinas, który na łamach francuskiego czasopisma w roku 1890 ogłosił artykuł pt. "Technologie generale". Postulował on powstanie nowej dziedziny badawczej, która mówiła o drogach i sposobach doskonalenia się umiejętności praktycznych w toku dziejów. Espinas zarysował program prakseologii, jednakże nie zdążył go opublikować drukiem. Był on autorem dzieła o społeczeństwach zwierzęcych.
Prakseologia rodziła się wielokrotnie. Jedną z dat jej przyjścia na świat był 1913 rok, w którym to roku ukazały się "Szkice praktyczne" (W-wa). W "Szkicach" poruszono problem rzeczy natury ogólnopraktycznej, działania celowego. "Szkice" te zawierają program prakseologii, przy czym zamiast nazwy prakseologii autor mówi o "praktyce". Po ciągu artykułów, tenże autor w "Traktacie o dobrej robocie" (1955 rok) opracował całościowo problematykę i dotychczasowe osiągnięcia prakseologii.
Pojęcia, zagadnienia i tezy prakseologii przejawiają się w pismach nauki organizacji i kierownictwa. Prakseologia zawiera tezy najogólniejsze, dotyczące organizacji i kierownictwa. Tezy te w wykładzie nauki o organizacji i kierownictwie, respektującym postulat adekwatności twierdzeń, powinny być z niej wydzielone, jako zawartość odrębnego dzieła. Problematyka prakseologii przeplata się z problematyką nauki o organizacji i kierownictwie.
Ergo (grec.) - dzieło, działanie.
Istnieją nauki zajmujące się działalnością człowieka. Taką nauką jest np. nauka o pracy, która zajmuje się pracą fizyczną rozważaną od strony człowieka jako wykonawcy pracy, choć ze stałą myślą o wydajności tej pracy. Nauka ta podejmuje problematykę usprawnienia działalności, a więc zasadniczo prakseologiczną, ale zawężoną do zakresu pracy, prawie wyłącznie pracy robotnika fizycznego. Także nowo powstałe specjalności badawcze tj. "badanie operacji", "podejmowanie decyzji", "cybernetyka", "teoria informacji", zazębiają się z prakseologią na rozmaite sposoby. W przeważnej mierze polega to na uszczegółowieniu, zawężeniu ewentualnej ogólnej prakseologicznej teorii planowania jakiejkolwiek działalności do sfery zagadnień ekonomicznych, przy matematycznym, ilościowym ich traktowaniu.
Zasadniczą rolę wśród pojęć swoistych prakseologii odgrywa pojęcie stosunku sprawstwa. Pojęcie to obejmuje znamiona wg. których można trafnie odpowiedzieć na pytanie, kto jest czego sprawcą i odpowiedzieć tak, by obejmowało to wszystkie wielkie działy działalności człowieka. W poszukiwaniu takich znamion opieramy się o stosunek przyczynowości.
Stosunek sprawstwa: jest charakterystyczny dla sprawcy w odniesieniu do jego dzieła, do tego, czego jest on sprawcą. Stosunek ten jest uszczegółowieniem stosunku przyczyny do skutku i powstaje w tych przypadkach, kiedy jednym ze składników istotnych warunku wystarczającego jest impuls dowolny jakiegoś osobnika.
Stosunek przyczynowości: zdarzenie A1 wypełniające odcinek czasu t1 jest przyczyną z czasu t1 zdarzenia A2 wypełniającego późniejszy odcinek czasu t2 (a zdarzenie A2 jest skutkiem zdarzenia A1) zawsze i tylko jeżeli jest ono jednym ze składników istotnych pewnego zespołu zdarzeń wypełniających odcinek czasu t1.
Prakseologia rozważa czyny z punktu widzenia usprawnień, co czyni ją przedmiotem żywych zainteresowań w świecie pedagogów. Prakseologia nie ocenia czynów pod względem etycznym, estetycznym itp., prakseologia ocenia czyny, lecz wyłącznie z punktu widzenia sprawności. W skład tej oceny wchodzą: ocena pod względem skuteczności (skuteczność - przybliżenie się do celu działania), energia i ekonomiczność działania.
Energia - sprowadza się do zużytkowania wszystkiego, co trzeba uruchomić z sił i zasobów dla danego celu.
Ekonomiczność (w znaczeniu prakseologicznym) - jest wtedy, gdy zużywa się dla danego celu tylko tyle, ile jest do tego konieczne.
Prakseologia relatywizuje pojęcie ekonomiczności. Wydajniej, wg. prakseologa, z punktu widzenia danego rodzaju zasobów i danego rodzaju nabytków działa ten, kto przy takim samym zużyciu tych zasobów osiąga większą miarę takich nabytków. Oszczędniej zaś działa ten, w odniesieniu do danego rodzaju zasobów i danego rodzaju nabytków, kto tę samą miarę nabytków uzyskuje za cenę mniejszego zużycia tego rodzaju zasobów.
Prakseologia zajmuje się usprawnieniem działań. Usprawnienia te mają zastosowanie, bądź w działaniach indywidualnych, bądź zarówno w działaniach indywidualnych, jak w działaniach zbiorowych, a także w działaniach zbiorowych. W pierwszych wyróżnia się przede wszystkim usprawnienia realizujące wzmaganie energii, drugie odpowiadają postulatowi ekonomiczności w działaniu. Ulepszenia prakseologiczne postulują:
1. co do energii: dbanie o niezbędną intensywność wysiłku, wytrwała praca, bez liczenia na to, iż długotrwały ciąg wytężeń można zastąpić krótkim dorywczym zrywem, byleby mocnym; rozwijanie inicjatywy, nie czekając na cudzy podszept, nie grzeszenie dojutrkowstwem.
2. co do ekonomiczności: postulat minimalizacji interwencji (unikanie własnego wkładu zasobów w ogóle, a sił w szczególności), w tym celu wytrawny praktyk stara się o taki układ okoliczności, w którym stan rzeczy przez niego zamierzony znajdowałby się w pozycji dodatniej, czyli nie wymagałby zabiegów do swego urzeczywistniania; w przeciwieństwie do sytuacji, kiedy zamiar znajduje się w pozycji ujemnej, tzn. wtedy dopiero będzie mógł dojść do skutku, kiedy się o to z wysiłkiem postaramy. Drugim postulatem jest konstrukcja instrumentów i korzystanie z nich (walor prakseologiczny polega na zwiększeniu dokładności w urabianiu wytworu). Następny postulat to dbałość o należytą syntezę, należyty dobór i układ czynności składowych działania złożonego (nie przeszkadzania i wspomagania). Preparacja, czyli przygotowanie czynności późniejszych przez czynności wcześniejsze.
Do prakseologii należy zatem rozważanie zasad jak najsprawniejszego planowania w całej jego ogólności. Zajmuje się ona konstrukcją planu, którego cechami są plastyczność, racjonalność i operatywność. Prakseologia pomaga w obmyślaniu doboru i kolejności faz zamierzonego działania.
Mówiąc o typach usprawnień charakterystycznych dla działalności zbiorowej nie możemy zapomnieć o kooperacji pozytywnej i negatywnej. Kooperacja pozytywna - wielość podmiotów działających, przy czym wszystkich czynności składowych nie wykona jeden, tylko jedyny sprawca. Zagadnienia w tym zakresie obejmują dostarczanie informacji, uzgodnienia co do podziału zadań i funkcji, zharmonizowanie zamierzeń cząstkowych, optymalną budowę sieci zależności hierarchicznych, zarządzanie, kierowanie i ogólnie wszystkie funkcje o charakterze władzy. Kooperacja negatywna to w prakseologicznym znaczeniu "walka". Potencjalizacja - zastąpienie działania ukazaniem przeciwnikowi jego możliwości.
Prakseologia wspomaga przyjmowanie usprawnień, przyjmowanie form najlepszych. Prakseologia jest obecna tam, gdzie sytuacja przymusowa zmusza nas do usprawnień, gdzie wzrost pewnych tworzyw, potrzeb czy innych parametrów procesu sprawczego prowadzi do usprawnień. Prakseologia to technika skutecznego działania, technika jak największej sprawności w tym, co się robi. Oba te warunki to warunki dzielności, o której wyrobienie w młodzieży chodzi tak bardzo pedagogom. Świadomość tej techniki, jej zasad, stanowi część istotną mądrości życiowej, podstawowego składnika prawdziwej kultury intelektu. Nie ulega też wątpliwości, iż ten kto potrafi planować prakseologicznie, nie będzie miał problemu z umiejętnym zaplanowaniem czegokolwiek.
Prakseologia zajmuje się dobrą robotą w charakterze ogólnym. Albowiem dobra robota, sprawność, obowiązuje w każdej specjalności, w czymkolwiek, co robimy, niezależnie czy są to obowiązki codzienności czy praca zawodowa. Można tu wyróżnić dwa piętra ogólności. Piętro wyższe obejmuje to wszystko, co w zakresie troski o sprawność dotyczy wspólnie wszelkiego celowego działania, zarówno indywidualnego jak i zbiorowego. To piętro obejmuje pojęcia: czyn, decyzja, środek, cel, sposób, plan, wytwór, rezultat; pojęcia sprawności np. skuteczny, energia, dokładnie, staranność, operatywny, solidny, tandeta. Niższe piętro zajmuje problematyka sprawności prac kolektywnych (teoria organizacji; teoria organizacji i kierownictwa). To piętro obejmuje pojęcia: zespół, kierownik, wykonawca, pomocnik, łączność, informacja, zlecenie, narada, porozumienie, harmonia, rozprężenie (terminy odnoszące się do współdziałania).
Dociekania warunków dobrej roboty mają w Polsce dość zadawnioną tradycję. Można tu przypomnieć działalność Karola Adamieckiego, twórcy tzw. harmonogramów, który próbował sprowadzić zasady sprawnego działania do kilku praw podstawowych. Usprawnienia, czyli postęp w kierunku coraz to lepszej roboty nazywał racjonalizacją.
Teoretyk dobrej roboty zajmujący się jej problemami, ma następujące możliwości:
- uściślanie pojęć
- systematyzację wskazań
- wyjaśnianie dróg kształtowania się sytuacji praktycznych i ich rozwiązań
Przykładem z dziedziny uściślania pojęć może być analiza i konstrukcja pojęcia zewnętrznego czynu prostego. Wtedy i tylko wtedy zachodzi czyn zewnętrznie prosty, gdy ktoś wywarł na coś podwójnie ukierunkowany nacisk dowolny, a podwójna kierunkowość oznacza, że nacisk jest skierowany w określoną stronę w rozumieniu fizycznym a zarazem też tak, by dać skutek zamierzony, przy czym wywarcie nacisku może polegać bądź na jego wszczęciu, bądź na jego wzmożeniu lub osłabieniu lub na cofnięciu nacisku rozpoczętego. Jednakże istnieją prace czysto umysłowe, mówimy wtedy o impulsie wewnętrznym, który wyznacza proste czyny wewnętrzne. I dopiero te pojęcia razem (pojęcie zewnętrznego czynu prostego i pojęcie wewnętrznego czynu prostego) usuwają nieporozumienia na ten temat.
Przykładem z dziedziny systematyzacji może być przegląd form i źródeł popełniania błędów praktycznych. Błąd praktyczny jest to ruch niezgodny z celem. Błędy praktyczne miewają następujące źródła:
1. brak potrzebnego wysiłku
2. niedobór siły własnej
3. niedobór wprawy
4. automatyzm
5. niezauważenie czegoś
6. brak wiedzy o czymś
7. żywienie fałszywego poglądu
Refleksja nad tymi źródłami błędów praktycznych doprowadza do uświadomienia sobie sposobów zapobiegania im. Trzeba mianowicie:
1. wyrabiać w sobie siłę
2. zdobywać się na dość intensywne jej wytężenia
3. trzeba wyrabiać w sobie drogą ćwiczeń potrzebne zręczności
4. trzeba korzystać z wdrożonych automatyzmów, a nie dawać im panować nad sobą
5. trzeba dobrze uważać
6. zdobywać wiadomości
7. wyzbywać się fałszywych poglądów
Do wyników namysłu nad problemami dolnego piętra należą zagadnienia dotyczące sprawności współdziałania różnych podmiotów działających.
Tak więc prakseologia jest dwupiętrową nauką o sprawności działań. Należy się zastanowić nad pytaniem: czy dolne piętro prakseologii nie może być utożsamiane z teorią organizacji i kierownictwa? Wszak dolne piętro prakseologii mają wypełniać dociekania sprawności we wszelkich działaniach zespołowych, które uchodzą za utwory z teorii organizacji i kierownictwa; pełno tam wiadomości i wywodów na temat usprawniania produkcji gospodarczej i administracji - instytucji o charakterze gospodarczym.
Jednak, gdy wejdziemy bliżej w treść tych pouczeń, to pomimo ich operują przykładami z życia gospodarczego, to mają one charakter bodaj przeważnie ogólny, głoszą coś ważnego dla wszelkich gromad współdziałaczy. Znawcy organizacji i kierownictwa nawołują do metodologii ogólnej, czyli do ogólnej teorii sprawnego działania. Po polsku do nauki o dobrej robocie. Nauka o dobrej robocie to nic innego, jak poszukiwanie najsprawniejszych metod działania, czyli jest to metodologia ogólna. Przy tym ujawnia się naturalna łączność między rzecznikami prakseologii a logikami zajmującymi się tzw. metodologią nauk. Albowiem metodologia nauk traktuje o metodach prac składających się na badania naukowe i na systematyzację i spójny wykład wyników tych badań. W pracach tych stosuje się prakseologiczny punkt widzenia do procederu budowania nauki.
stary_hipis