Wstęp

Do roku 1815, czyli do Regulaminu Wiedeńskiego, zagadnienie pierwszeństwa jak też rang nie było przedmiotem uregulowań prawno międzynarodowych. Podejmowano jedynie pewne próby. Papież Julius II ułożył w 1504 roku specjalną listę monarchów opartą na zasadach pierwszeństwa. Na pierwszym miejscu był papież, następnie cesarz, dalej jego następca tronu, król Francji, król Hiszpanii, król Aragonii, król Portugalii, król Anglii etc. Lista ta potwierdzona została z pewnymi zmianami następnie przez papieża Leona X bullą z marca 1516 roku.

Pierwszą ważną zasadą, jaką uregulował Regulamin, a następnie Konwencja Wiedeńska z 1961 roku, było podzielenie przedstawicieli dyplomatycznych na trzy klasy. Druga zasada – w obrębie każdej klasy miejsce w porządku pierwszeństwa zostało uzależnione od czasu oficjalnego objęcia funkcji (data i godzina złożenia listów uwierzytelniających).

              Współczesne reguły pierwszeństwa, oprócz swej funkcji czysto porządkowo – protokolarnej służą podkreśleniu zasady suwerennej równości państw, a nie tak jak kiedyś służyło to demonstrowaniu siły i rangi państwa. Natomiast na podstawie wywodzącego się z dawnych wieków zwyczaju rozpowszechnionego w państwach katolickich, które utrzymują stosunki ze Stolicą Apostolską, jej przedstawiciel dyplomatyczny niezależnie od klasy i daty akredytacji korzysta z przywileju pierwszeństwa przed wszystkimi pozostałymi szefami misji w państwie przyjmującym i pełni zazwyczaj funkcję dziekana korpusu dyplomatycznego.

Zasada pierwszeństwa w praktyce.

1.      Wizyty oficjalne.

Na ogół pierwszy przemawia gość, a na jego wystąpienie odpowiada przewodniczący delegacji. Na wstępie stosuje się formułę powitalną i zwroty grzecznościowe, po czym następuje przedstawienie osób uczestniczących w rozmowach (z podaniem funkcji i informacji, kogo reprezentują) oraz zapoznanie z tematyką rozmów, uzgodnienie czasu i sposobu ich prowadzenia.

Prezentacja może mieć też miejsce przy pierwszym spotkaniu w rezydencji i może być ponowiona przy stole rozmów.

2.      Rokowania.

Miejsce przy stole rokowań pierwsi zajmują goście, naprzeciw drzwi wejściowych lub naprzeciw okien, w środku przewodniczący, tłumacz po jego lewej stronie.

Umowy bilateralne z reguły sporządzane są w językach umawiających się państw. Każda ma swój alternat (w polskim tekście na pierwszym miejscu Polska, a w wersji drugie druga strona). Wynika to z zasady równości umawiających się stron. Te same zasady alternatu obowiązują przy podpisach, pieczęciach (z lewej strony pierwsza).

Po zakończeniu uroczystości, która może towarzyszyć takiemu wydarzeniu, goście pierwsi opuszczają salę, a gospodarz odprowadza ich do drzwi. Do samochodów gościom towarzyszy ktoś z protokołu lub osoba wyznaczona przez gospodarza, która wprowadziła gości i opiekowała się nimi.

3.     Przyjęcia dyplomatyczne.

Zaproszonych gości należy odpowiednio rozsadzić, pamiętając, że miejsca przy stole mają różną rangę. Istnieją również różne sposoby rozsadzania gości, zawsze jednak wymagane jest zachowanie zasady pierwszeństwa, np. w wypadku delegacji 5 osobowej może nastąpić poniżej przedstawione rozmieszczenie gości.

                                                   (4)        (A)         (1)         (B)        (5)

                                                   (D)        (3)        (G)         (2)        (C)

Przy stole biesiadnym główny gość (1) zajmuje miejsce honorowe naprzeciw gospodarza (G), gość Nr 2 po jego prawej stronie, Nr 3 po lewej, a goście najmłodsi rangą (4 i 5) na końcu stołu. Osoby strony podejmującej delegację zajmują odpowiednio miejsca A B C i D. Gdy G towarzyszy małżonka zajmuje ona miejsce po prawej stronie gospodarza.

4 osoby:

Gospodarz (G)

                                                        Pani (1)                                 Pan (1)

Gospodyni (G)

Toasty, przemówienia wygłasza gospodarz spotkania (ew. osoba najstarsza rangą).

Przyjęcie w domu gospodarza: serwowanie poszczególnych dań rozpoczyna się zgodnie z zasadą pierwszeństwa. Gospodarz i gospodyni obsłużeni są na końcu. Wszystkie dania, z  wyjątkiem zup serwowane są z lewej strony gościa, z prawej nalewa się wszystkie napoje.

Przyjęcie w ambasadzie lub rezydencji ambasadora: zawsze pierwszeństwo mają goście. Wysocy urzędnicy państwowi ustępują pierwszeństwa tylko ambasadorom innych państw, a ambasadorowie tylko ministrowi spraw zagranicznych danego kraju. Dyplomaci placówki, której ambasador wydaje przyjęcie, ustępują pierwszeństwa dyplomatom z innych ambasad i pomagają ambasadorowi w wykonywaniu jego funkcji gospodarza. Jako ostatni opuszczają przyjęcie.

4.      Powitanie.

Przy powitaniu pierwsza wyciąga rękę osoba starsza od młodszej, kobieta do mężczyzny. W zimę możemy witać się w rękawiczkach. Na zachodzie nie ma zwyczaju całowania pań w rękę i nie należy tego oczekiwać.

Osoba wchodząca do pokoju, lokalu lub innego pomieszczenia zamkniętego pierwsza wita spotkane osoby, nawet jeśli jest ich przełożoną. Mężczyzna zawsze pierwszy kłania się kobiecie, lecz ona pierwsza wyciąga rękę na powitanie, nie musi też wstawać. Mężczyzna pierwszy kłania się kobiecie na ulicy, nawet gdy idzie w towarzystwie innej nieznajomej osoby.

Wchodząc do mieszkania najpierw witamy się z panią domu i panem domu, a dopiero później z pozostałymi. Jeśli jest większe grono witamy w takiej kolejności jak stoją.

Podsumowanie

Protokół dyplomatyczny jest ważnym narzędziem w realizacji zadań polityki zagranicznej i kontaktach międzynarodowych. Stosowanie protokołu charakteryzuje wyszukana uprzejmość, jednakowa wobec wszystkich, okazywanie szacunku, co stwarza odpowiedni klimat do prowadzenie rozmów i dochodzenia do porozumienia. Ma on charakter międzynarodowy, ale uwzględnia również tradycje narodowe i miejscowe. Rygorystycznie przestrzegane są zasady protokołu w Wielkiej Brytanii czy Francji oraz krajach byłych kolonii angielskich. Natomiast bardzo swobodnie jest interpretowany protokół w USA czy krajach ameryki łacińskiej. Protokołu nie można stosować mechanicznie. Zaznajomienie się z obowiązującym miejscowym protokołem, zasadami przyjętymi na danej konferencji, spotkaniu czy imprezie, jest pierwszą powinnością dyplomaty. Przyjmuje się zasadę: forma służy treści, a więc dostosowujemy się do potrzeb i okoliczności, w jakich przychodzi nam działać.