1 . Zgodnie z teorią umowy społecznej, powstałej na przełomie XVII i XVIII w, naród jest źródłem wszelkich uprawnień władczych państwa. Państwo jest jak gdyby wynikiem zawartej umowy, a wiec świadomie racjonalnie uzasadnionym dziełem ludzi. Zaletą tych poglądów podważających teorię feudalną było stworzenie tezy o osóweranności narodu, który na mocy umowy społecznej zlecał jedynie monarsze wykonywanie władzy. Każde nadużycie tych danych uprawnień upoważniałoby drugą stronę do cofnięcia pełnomocnictw władzy lub jej ograniczenie.
2. Przez formę państwa zwykło się rozumieć budowę organów władzy państwowej, środki i metody sprawowania tej władzy oraz terytorialno – administracyjny ustrój państwa.
Budowa organów władzy państwowej,
- Monarchia - władza zwierzchnia należy faktycznie bądź nominalnie do jednej osoby,
- Republika – władzę zwierzchnią wykonują osoby lub instytucje wybierane w takim czy innym trybie na pewien okres czasu.
Środki i metody sprawowania władzy
- demokratyczne
- nie demokratyczne.
Ustrój administracyjno- terytorialny
-jednolite zwane unitarnymi, w którym jednostki administracyjno – terytorialne(gminy, rejony, województwa) podporządkowane są organom centralnym jednym dla całego państwa.
-złożone zwane federacjami, będące trwałym zwiąskien autonomicznych państw, które jako części składowe federacji ograniczyły swoją suwerenność na rzecz centralnych organów państwa federacyjnego. Skala centralizacji zależy od treści umowy o zrzeszeniu się autonomicznych części w państwo federacyjne.
3. Organem państwowym nazywamy jednostkę lub zespól ludzi wyposażonych przez obowiązujące prawo w pewien zespół uprawnień władczych. W pojedynczym przypadku organem państwowym jest strukturalnie, organizacyjnie i kompetencyjnie wyodrębniona część organu państwowego.
Aparatem państwowym jest ogół organów państwa a mechanizmem państwowym jest zarówno aparat państwowy jak i siły polityczne wprawiające go w ruch. Poza partiami politycznymi w skład mechanizmu państwowego wchodzą grupy nacisku, związki zawodowe i organizacje społeczne.
Parlamentarno gabinetowy
4. W praktyce politycznej w państwie posiadającym formę republikańską władza może być sprawowana przez rząd parlamentarno – gabinetowy. Istotą tego systemu jest szczególny układ stosunków pomiędzy trzema naczelnymi organami pastwa: głową państwa, którą może być monarcha lub prezydent, parlamentem i rządem(gabinetem). Fundamentalna zasada tego systemu jest istnienie odpowiedzialności politycznej(parlamentarnej) rządu i poszczególnych jej członków. Głowa państwa nie ponosi odpowiedzialności politycznej przed parlamentem, odpowiedzialność za jej działanie ponoszą członkowie rządu poprzez instytucję kontrasygnaty. Głowa państwa jak i członkowie rządu ponoszą odpowiedzialność konstytucyjną – typu sądowego. W przypadku konfliktu pomiędzy parlamentem a rządem parlament może być przedterminowo rozwiązany przez głowę państwa z własnej inicjatywy lub na wniosek premiera. Odpowiedzialność parlamentarna rządu i możliwość przedterminowego rozwiązania parlamentu są istotnymi instrumentami wzajemnej kontroli władzy wykonawczej i ustawodawczej. W tym systemie głowa państwa występuje w charakterze arbitra zapewniającego sprawne i zgodne z konstytucją działanie najwyższych organów państwa. Parlamenty w państwach tego systemu są najczęściej dwu izbowe. Jedna z izb jest wybierana w wyborach powszechnych natomiast drugiej procedura po woływania może być różna. Członkowie drugiej izby mogą pełnić swą godność dziedzicznie, mogą być mianowani przez prezydenta, mogą być wybierani przez ludność w wyborach powszechnych.
System prezydencki
W praktyce politycznej w państwach posiadających formę republikańską władza może być sprawowana przez rząd systemu prezydenckiego. Charakteryzuje się szczególnie silną pozycją prezydenta. Prezydent jest głową państwa, a przede wszystkim szefem władzy wykonawczej. W ustroju tym niema rządy jak w systemie parlamentarnym, gdyż organem władzy wykonawczej jest prezydent, który powołuje swoich współpracowników - sekretarzy stanu. W systemie tym głowa państwa jest powołana w wyborach powszechnych. Prezydent jest równorzędnym z parlamentem reprezentantem narodu (suwerena), zajmuje pozycję niezależną wobec parlamentu. Nie posiada inicjatywy ustawodawczej, natomiast może wpłynąć na proces legislacyjny po przez instytucję veta. Do kongresu może zwrucić się w formie orędzi. Nie może rozwiązać parlamentu.
Przepis prawny jest najmniejszą jednostką redakcyjną aktu normatywnego stanowiąca całość gramatyczną, występująca w tekście jako artykuł , paragraf, punkt. Przepis prawny jest materiałem z którego budowana jest norma prawna.
Norma prawna jest najmniejszym, stanowiącym strukturalną całość elementem prawa, zawierającym komplet informacji skierowanych do odbiorcy, określająca powinne zachowanie, oraz warunki przy których ona powinna nastąpić oraz określająca sankcję za jej nie przestrzeganie.
Właściwości:
- charakter ogólny – reguluje typowe stosunki społeczne
- zachowania – uchwytne zewnętrznie
- charakter heteronomiczny – państwo jako czynnik zewnętrzny jest gwarantem jej skuteczności
- hierarchiczne podporządkowanie w systemie prawa – moc prawna normy uzależniona jest od stytułowania w hierarchii organów państwowych organu, który wydał normę.
Trójczłonowa koncepcja budowy normy prawnej.
Na całość normy prawnej składa się trzy człony różniące się od siebie treścią wypowiedzi i funkcjami jakie względem siebie pełnia. Należą do nich:
Hipoteza
Określa warunki których spełnienie się jest niezbędne, aby oczekiwać od podmiotu zachowania określonego w dyspozycji. Hipoteza może zawierać elementy podmiotowe jak i przedmiotowe sytuacji regulowanych przez normę prawną
- elemęty podmiotowe istnieją wówczas jeżeli hipoteza wskazuje adresata i jego własności
- elementy przedmiotowe jeżeli hipoteza odnosi się do stanów, zjawisk lub wydarzeń zewnętrznych w stosunku do adresata.
Dyspozycja: podaje rodzaj zachowania zakazanego, nakazanego lub dozwolonego: jest to wzór pożądanego zachowania, wymagany tylko wówczas, gdy spełnia się warunki i okoliczności podane w hipotezie.
Sankcja określa rodzaj dolegliwości jaki spodka każdego, kto pomimo iż spełniły się warunki w hipotezie nie zachował się zgodnie z wzorem podanym w dyspozycji.
Obydwie normy występują w koncepcji budowy normy sprzężonej. Norma sankcjonowana składa się z - hipotezy określającej warunki i adresata. Oraz dyspozycji formułującej treść nakazu, zakazu, lub dozwolenia. Reguła pożądanego zachowania.
Norma sankcjonująca składa się z hipotezy będącej nowym stanem faktycznym powstałym wówczas gdy podmiot normy prawnej nie dostosował się do dyspozycji normy sankcjonowanej pomimo iż zaistniały warunki w hipotezie normy sankcjonowanej. Dyspozycji będącej właściwą sankcjom przedstawioną w formie dyspozycji skierowanej do dwóch adresatów. Pierwotny to podmiot ponoszący skutki naruszenia normy, wtórny to organ państwowy uprawniony do realizacji wszystkich skutków.
Zdolność prawna
Zdolność prawna jest to własność podmiotu prawnego objawiająca się tym, że może być podmiotem uprawnień i obowiązków. Zdolności prawnej podmiotowi nie można odebrać, zachowuje on ją przez całe życie. Z chwilą śmierci wygasają jego prawa i obowiązki niemajątkowe, zaś prawa i obowiązki majątkowe przechodzą na spadkobierców.
Zdolność do czynności prawnych jest to możliwość nabywania przez podmiot praw i zaciąganie zobowiązań przez własne podmiotu działanie.
Zdolność do działań prawnych jest to możliwość nabywania przez podmiot praw i zaciąganie zobowiązań przez własne podmiotu działanie, a także przez czyny dozwolone i niedozwolone.
Są to takie przepisy prawne, które nie będąc normami w całości, także nie formułują części składowych norm.
- charakterystyki ustrojowe dokonywane w konstytucji, bądź charakterystyki celów i założeń do ustaw, szczególnie w sferze prawa gospodarczego,
- definicje ustrojowe, które są sformułowaniami tekstu normatywnego, w których normo dawca sam ustala znaczenia użytych w treści prawa zwrotów.
Norma bezwzględnie obowiązująca (ius cognes) posiada dyspozycję sformułowaną w sposób kategoryczny, nie pozostawiający podmiotowi możliwości innego zachowania, a jej przekroczenie wywołuje skutki uboczne zawarte w prawie. (np. k.c. ary.158 „umowa zobowiązująca do przenieśenia własności nieruchomości powinna być zawarta w formie aktu notarialnego...”).
Norma względnie obowiązująca (ius dispositiwum) posiada dyspozycję sformułowaną w sposób umożliwiający stronom stosunku prawnego skorzystać z tej normy lub też ją zmodyfikować. („...chyba, że strony postanowią inaczej...”)
Blankietowy odsyłający
W przepisach prawnych blankietowych w miejsce brakującej dyspozycji normy prawnej prawodawca formułuje upoważnienie dla jakiegoś organu państwowego aby tą dyspozycję w przyszłości sformułował.
W przepisach prawnych odsyłających zawarte są informacje, gdzie, w jakim innym przepisie prawnym, już istniejącym systemie prawa ta dyspozycja lub te dyspozycje zostały sformułowane.
Istota zdarzenia prawnego
Jest to zdarzenie faktyczne z którym norma prawna łączy powstanie, zmianę lub ustanie konkretnego stosunku prawnego.
1) fakty – zdarzenia prawne nie zależne od woli człowieka
2) działania – zdarzenia prawne zależne od woli człowieka, które można podzielić na
a) czynności zmierzające do wywołania skutków prawnych,
b) inne czyny
- czyny dozwolone
- czyny niedozwolone
rodzaje podmiotów stosunku prawnego
Wśród podmiotów stosunku prawnego możemy wyszczególnić
- osoby fizyczne człowiek od momentu urodzenia się aż do śmierci, dla pełnego uczestnictwa w stosunku prawnym osoba fizyczna winna posiadać zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych
- osoby prawne organizacja bądź instytucja która została wyposażona w przymiot osobowości,
- organy państwowe
budowa aktu normatywnego
1) określenie rodzaju aktu normatywnego.
Ustawa, rozporządzenie, uchwała
2) data ustanowienia danego prawa.
3) Tytuł aktu
4) Preambuła swoisty rodzaj deklaracji prawodawcy co do motywów ustanowienia prawa
5) Część ogólna – przepisy w których znajdują się przepisy wspólne dla tych postanowień, które mogą znajdować się w części szczegółowej,
6) Część szczegółowa – zasadnicza materia aktu normatywnego,
7) Przepisy końcowe – postanowienia przejściowe, derogacyjne i określające termin wejścia w życie danego aktu,
8) Podpis osoby uprawnionej.
a Przepisy przejściowe zwane też intertemporalnymi – rozstrzygają o sposobie postępowania ze stanami faktycznymi powstałymi pod rządami poprzedniego prawa, a podlegającej prawnej kwalifikacji, wówczas gdy stare uregulowania zostały zastąpione nowymi.
b Przepisy derogacyjne – postanowienia uchylające dotychczas obowiązujący stan unormowań,
abrogatio - uchylenie całkowite obowiązującego dotąd aktu i zastąpienie go innym(uchylenie czyste)
derogatio – uchylenie częściowe dotychczas obowiązującego aktu i zastąpienie tej części nową regułą,
obrogatio – usunięcie dotychczas obowiązujących przepisów i wprowadzenie w całości w ich miejsce nowych.
c określenie terminu wejścia w życie danego aktu.
Źródłem prawa nazywamy przez źródło prawa w znaczeniu materialnym należy rozumieć pewien zespół czynników obiektywnych, czyli uwarunkowania ekonomiczno społeczne, naciski różnych grup społecznych, sytuację międzynarodową oraz zespół czynników subiektywnych, czyli pozom świadomości społeczeństwa, kultura, system wartości i preferencji społeczeństwa.
Przez system źródeł prawa w znaczeniu formalnym należy rozumieć różne formy prawotwórczej działalności organów państwowych czyli o różnych procedurach stanowienia prawa, akceptowaniu reguł postępowania wytworzonych spontanicznie, uznanie jednostkowych decyzji za reguły prawne.
prawo podmiotowe zespół uprawnień przyznanych podmiotowi przez obowiązujące prawo, służących zabezpieczeniu jego interesów i dający mu pewną swobodę w kształtowaniu stosunku prawnego. Kontrowersje wokół prawa podmiotowego wykształciły pewne teorie na ten temat. Najbardziej znane to:
teoria woli – prawem podmiotowym jest przyznany przez porządek prawny władztwo woli,
teoria interesu - prawem podmiotowym jest prawnie chroniony interes jednostki
teoria mieszana – treścią praw podmiotowych jest element władztwa woli jak i element interesu chronionego
Prawo przedmiotowe
Niezależnie od sposobu powstania, całokształt obowiązujących norm prawnych zawartych w przepisach prawa, o cechach generalności i abstrakcyjności, stanowiące podstawę wydawania decyzji jednostkowych przez organy stosujące prawo. Pojęcie bliskie pojęciu prawa ogólnego.
System prawa jest całokształtem obowiązujących w określonym czasie norm prawnych uporządkowanych w oparciu o przyjęte kryteria. Pojęcie systemu dotyczy norm prawnych odtworzonych z przepisów zawartych w obowiązujących aktach normatywnych lub odtworzonych w drodze wnioskowań prawniczych. Wyrażamy cztery rodzaje elementów z których zbudowany jest system prawa:
1) normy prawne jako elementy podstawowe – komplet informacji skierowanych do adresata, określających powinne zachowanie oraz warunki przy których ono powinno nastąpić, a także sankcje za jej nieprzestrzeganie.
2) Instytucje prawne – zespół norm prawnych, wyodrębnionych w funkcjonalną całość regulujący w sposób wyczerpujący pewien wąski wycinek rzeczywistości społecznej,
3) Zasady prawa – normy kierunkowe dla całego systemu prawa lub jego poszczególnych gałęzi,
4) Gałęzie prawa – ogół instytucji prawnych, skupionych wokół zasad prawa regulowanej sfery życia społecznego.
Podział prawa na publiczne i prywatne opiera się na rozróżnieniu interesu prywatnego od interesu publicznego według kryterium prawne chronionego interesu. Kryterium podmiotowe. Podstawą podziału prawa na publiczne i prywatne jest typ stosunków prawnych regulowanych przez daną grupę norm:
- pomiędzy organami państwowymi
- pomiędzy organami państwowymi a obywatelami,
- pomiędzy obywatelami
Dwa pierwsze są regulowane przez normy prawne, które należy zaliczyć do prawa publicznego, trzeci typ stosunków prawnych są wyznaczone przez normy prawne, które możemy zaliczyć do prawa prywatnego
Kryterium ochrony prawa. Podział prawa na publiczne i prywatne uzależniony jest od tego, czy prawa jednostek są pod bezpośrednią kontrolą państwa czy też wymagane jest działanie samej jednostki, uruchamiającej organ państwowy.
Zjawisko luki w obowiązującym prawie ma miejsce wówczas, jeżeli w obowiązującym prawie brak jest normy, która mogła by być zastosowana w jakimś konkretnym przypadku. Ten brak normy może być spowodowany różnymi sytuacjami.
Luka aksjologiczna - zwana także cenną, wartościującą lub luka de lege ferenda (w odniesieniu do ustawy która powinna zostać uchwalona) zachodzi wówczas jeżeli w systemie prawnym brak jest normy prawnej, która mogła by przy przyjęciu określonego wartościowania, kwalifikować prawnie stan faktyczny, który w rzeczywistości zaistniał lub może zaistnieć.
Luka logiczna spowodowana jest antynomią dwu sprzecznych norm istniejących w systemie, które to sprzecznie, w sposób nie dający się ze sobą pogodzić regulują ten sam stan faktyczny.
Luka strukturalna - zwana też konstrukcyjną jest wynikiem wad występujących w systemie prawa. Polega na tym, że normy prawne o wyższej mocy prawnej są unieruchomione przez brak norm o niższej mocy prawnej, które to warunkują ich realizację.
Sposoby usuwania luk w przypadku stwierdzenia zjawiska luki w obowiązującym prawie rozstrzygnięcie przede wszystkim następuje na podstawie tzw. analogi, o ile nie usunie jej sam ustawodawca. Przesłanka stosowania analogi jest zasadna, że zbliżone pod względem treści stosunki społeczne powinno być przez prawo traktowane w sposób analogiczny. Stosowaniem analogii nie zajmują się organy państwowe uprawnione do wydawania aktów normatywnych - te mogą usunąć luki na drodze tworzenia prawa - lecz organy stosujące prawo.
Analogia legis polega na takim działaniu podmiotu stosującego prawo, w wyniku którego stan faktyczny przez prawo nieuregulowany zostaje podciągnięty pod inną normę prawną regulującą stan faktyczny podobny. Przy stosowaniu tej analogii bierze się pod uwagę podobieństwo stanu faktycznego z drugiej zaś cel normy.
Analogia iuris - przy posługiwaniu się tą analogią bierze się pod uwagę nie cel poszczególnej normy, lecz ogólną intencje obowiązującego w danej dziedzinie prawodawstwa.
Pierwsza przesłanką zastosowania analogii iuris jest brak możliwości zastosowania analogii legis. Drugą przesłanką zastosowania analogii iuris jest jak gdyby stworzenie normy prawnej na użytek jednorazowego rozstrzygnięcia, która jest rodzajem wnioskowania ocennego. Z tych względów musi być ona zgodna z zasadami systemu prawa ocenami charakteryzującymi daną gałąź prawa, na gruncie której analogia iuris jest dokonana i z ogulnymi właściwościami charakteryzującymi wszystkie gałęzie.
VII
stary_hipis