Erikson.doc

ERIKSON

W rozwoju osobniczym człowieka obserwujemy pewną etapowość. Wynika ona stąd, że rozwój poszczególnych struktur tkankowych, rozwój funkcji oraz stopień ich wzajemnych powiązań nie jest taki sam, ani nie przebiega w podobnym tempie przez cały czas trwania życia. Pewne struktury czy funkcje są inne w poszczególnych okresach rozwoju, niektóre z nich nasilają się lub zmniejszają intensywność działania. Na zagadnienie to zwrócono zresztą nie tak dawno uwagę. Jeszcze przed kilkuset lat dziecko traktowane było jak mały dorosły (a więc w tym aspekcie podział na etapy rozwoju nie miały sensu biologicznego), dopiero w 1908 roku Crampton zwrócił uwagę na istnienie „biologicznego zegara, „ jakim jest rozwój organizmu”. Wpływ wieku na rozwój dziecka stał się podstawą podziału całego okresu rozwojowego na dwa zasadnicze etapy: okres życia płodowego, wewnątrzmacicznego tzw. prenatalny oraz okres życia popłodowego poza organizmem matki. W okresie życia popłodowego wyróżnia się: - okres noworodkowy 1 – 28 dni- okres niemowlęcy 1 –12 miesięcy - okres, poniemowlęcy, czyli małego dziecka 1 – 3 lata - okres dzieciństwa 3 -11 - 12 lat (w nim podokresy: przedszkolny 3 – 7 lat i szkolny 8 -11 -12 lat.) - Okres dojrzewania płciowego 11- 12- 17 lat - okres młodzieńczy 17- 19 -21 lat. Podział na okresy dyktowany jest zarówno przesłankami teoretycznymi (swoiste cechy rozwoju), jak i względami praktycznymi (opieka nad dzieckiem w zbiorowych środowiskach wychowania i nauczania tzn. żłobek- przedszkole- szkoła). Nie można go traktować w sposób „sztywny”, ponieważ rozwój jest procesem ciągłym. II Etapy rozwoju 1. Okres prenatalny Okres życia płodowego (okres ciąży) trwa 280 dni, czyli 40 tygodni. Wyróżnia się w nim: - fazę jaja płodowego (okres 15 dni od zapłodnienia) - fazę zarodka (od 16 do 85 dnia ciąży) tj. od zakończenia organogenezy, czyli tworzenia się narządów- fazę płodu (od 86 dnia do chwili urodzenia się dziecka).

Początkiem rozwoju osobniczego nazywa się zwykle moment zapłodnienia, który następuje wkrótce po zaplemnieniu (zazwyczaj nie później jak w ciągu 36 godzin, bowiem plemniki tracą z czasem energię konieczną do wniknięcia do jaja), a polega na wniknięciu zazwyczaj pojedynczego plemnika do jaja i utworzenia w wyniku tego zygoty. Zygota posiadając normalną (diploidalną) liczbę chromosomów, wykazuje tendencje do kolejnych podziałów. Podziały te mają miejsce wówczas, gdy zygota przesuwa się wzdłuż jajowodu ku macicy, a także przez pewien czas po osiągnięciu macicy, towarzyszą im pewne procesy różnicowania się komórek. Okres od powstania zygoty do implantacji jej w ścianie macicy zwany jest fazą jaja płodowego. W okresie tym zapłodnione, dzielące się jajo, nie jest przymocowane, nie ma biologicznego kontaktu z tkankami matki, nie otrzymuje, więc pożywienia z zewnątrz. Materiał i energię do podziałów czerpie z niewielkich ilości substancji o wysokich wartościach odżywczych zawartych w jaju. Wraz z implantacją zapłodnionego jaja w odpowiednio do tego przygotowanej ściance macicy rozpoczyna się właściwa faza rozwoju śródmacicznego. Dzieli się ona na fazę zarodkową i płodową. Po przymocowaniu jaja do ściany macicy z czasem formuje się owodnia, która zabezpiecza zarodek przed mechanicznymi uszkodzeniami, do owodni usuwane są przez zarodek wydaliny narządów moczowych. Poprzez owodnię prowadzi pępowina, która łączy zarodek z zewnętrzną błoną płodową, czyli kosmówką. Kosmówka dzięki licznym kosmkom zrasta się analogicznie z kosmkami błony śluzowej macicy. W ten sposób zostaje uformowane łożysko. Poprzez łożysko substancje odżywcze przenikają z krwi matki do krwioobiegu płodu. Zarodek charakteryzuje się dużą wrażliwością na wpływ czynników zewnętrznych, wtedy następuje formowanie się większości wad rozwojowych. W fazie zarodkowej ma miejsce niezmiernie szybki rozwój, już nigdy potem nie wystęujący. Przy końcu tej fazy zarodek przybiera postać właściwą jedynie dla człowieka. W fazie zarodka ma miejsce tworzenie się układów i narządów w dalszym rozwoju następują jedynie zmiany wielkości, a nie powstawanie nowych właściwości. Jako pierwsze tworzą się warstwy zarodkowe, które są materiałem, z którego formują się wszystkie narządy i tkanki. Warstwy te to: ektoderma, mezoderma i endoderma.

Z pierwszej z nich powstają: naskórek, włosy, paznokcie, tkanka nerwowa, itp. Z warstwy środkowej mezodermy, powstaje skóra, mięśnie, narządy krążenia i wydalania. Natomiast z endodermy, powstaje tchawica, grasica, trąbka Eustachiusza. W tej fazie rozwijają się również oczy, uszy, usta (z małą żuchwą), nos (zaopatrzony jest w pojedynczy przewód), głowa (bardzo duża i silnie wychylona do przodu). Kończyny są stosunkowo bardzo małe i cienkie, górne i dolne początkowo bardzo podobne do siebie. Tułów jest wydłużony i zaokrąglony, zaopatrzony w dość długi ogon, (który ulega potem redukcji). Budowa serca jest już wyraźna, w końcu trzeciego tygodnia przejawiają się już skurcze mięśni. Znaczne rozmiary przybiera wątroba, która zaczyna wydzielanie żółci. Stopień zróżnicowania narządów płciowych pozwala na rozróżnienie płci. Po zakończeniu fazy płodowej, u noworodka ciało składa się z około 200 milionów komórek, o różnorodnej budowie i funkcji, osiąga średnio 50 – 51 cm. długości i 3,5 kg ciężaru. W trzecim miesiącu rozwoju śród macicznego wielkość głowy stanowi około trzecią część długości ciała, jednak już tylko czwarta część w szóstym miesiącu, a w chwili narodzin nawet nieco mniej niż jedną czwartą. Rozwijają się narządy wewnętrzne do postaci umożliwiającej życie poza organizmem matki. W trzecim miesiącu wyraźna jest już praca nerek, pracuje także serce płodu. Praca serca wyczuwalna jest nawet poprzez ciało matki, rytm jest około dwukrotnie szybszy aniżeli matki. System nerwowy, zapewniający tworzenie się odruchów istnieje już w końcu trzeciego miesiąca, także obserwuje się już pewne ruchy płodu, możliwe dzięki rozwojowi mięśni. W okresie płodowym formuje się już czucie skórne, odczuwanie bodźców termicznych, smaku, węchu, słuchu, ukształtowany zostaje narząd równowagi. Okres płodowy jest najbardziej dynamicznym etapem rozwojowym w życiu dziecka. Jest to okres bardzo ważny dla prawidłowego rozwoju i zdrowia dziecka po urodzeniu, a nawet dla jego życia. Różne czynniki (fizyczne, chemiczne, zakaźne, wrodzone itp.) działające na płód w łonie matki, mogą doprowadzić do poronienia, porodu przedwczesnego, urodzenie dziecka z wadami rozwojowymi lub innymi odchyleniami od stanu prawidłowego.

Okres noworodkowy Narodziny dziecka są prawdopodobnie najwspanialszym wydarzeniem w życiu każdej rodziny, ale jest to jedno z największych wyzwań dla rodziców. Po urodzeniu i w dalszym rozwoju dziecko ustala na ogół dość harmonijnie swój stosunek do otaczającego je świata. Okresowo zdobywa nowe cechy i czynności, burząc poprzednią równowagę, aby uzyskać nową. Ten okres utraconej równowagi nazywany jest okresem przełomu. Okresami przełomu są: noworodkowy, poniemowlęcy i dojrzewania płciowego. Okresami równowagi są: niemowlęcy, dziecięcy, młodzieńczy. Dziecko po urodzeniu przechodzi swój pierwszy i najcięższy kryzys życia. Przejście od życia płodowego, w którym wszystkie jego potrzeby były zaspakajane przez organizm matki, do życia poza jej organizmem połączone jest z przekształceniem w okresie noworodkowym wielu czynności życiowych. Są to: uruchomienie samodzielnych mechanizmów oddychania, krążenia, wydalania, trawienia, regulacji temperatury itp. Te czynności przystosowawcze określa się mianem adaptacji noworodka. Dziecko rodzi się z krzykiem, po którym powietrze po raz pierwszy wchodzi do płuc i wypełnia sklejone pęcherzyki płucne. Płuca rozprężają się, w naczyniach płucnych zaczyna krążyć krew. Od tego momentu zapotrzebowanie organizmu w tlen odbywa się poprzez drogi oddechowe, około 75% noworodków zaczyna oddychać w pierwszej minucie życia. Okres noworodkowy charakteryzuje pewien zastój rozwoju przy jednoczesnym intensywnym przystosowaniu się wielu funkcji organizmu do czynników otaczającego środowiska zewnętrznego. Noworodek przejawia ogólną aktywność ruchową. Ruchy są chaotyczne nieskoordynowane i występują spontanicznie na bodźce zewnętrzne. Ze względu na ogromne przemiany, jakie zachodzą w organizmie dziecka, okres noworodkowy zaliczany jest do okresów przełomu. 3. Okres niemowlęcy Pierwszy rok życia jest okresem zdumiewającego wzrostu i rozwoju. Niemowlę ma charakterystyczny wygląd. Posiada ono stosunkowo dużą głowę, krótką szyję, duży tułów.

Dziecko w tym okresie ma obfitą tkankę tłuszczową, która nadaje mu okrągłe zarysy. Niemowlę jest bardzo wrażliwe na wpływy zewnętrzne. Dla prawidłowego rozwoju musi być prawidłowo żywione. Pierwszy okres życia jest okresem, w którym szczególne często zagrażają dziecku choroby wynikające z niedoboru, na przykład krzywica (z niedoboru witaminy D), oraz niedokrwistość (brak żelaza). Dlatego prawidłowe żywienie jest bardzo ważne. Najwłaściwszym pokarmem dla niemowlęcia jest pokarm matki. Najbardziej lapidarnie motywował to kiedyś prof. Wł. Szenajch. Mawiał on: „mleko krowie jest w sam raz dobre dla cielaka, a dziecku potrzebne jest mleko kobiety.” Pokarm matki jest sterylny, bezpośrednio z miejsca produkcji przekazywany do spożycia. Zawiera on składniki, które odgrywają istotną rolę w procesach odporności przeciw zakaźnej. Karmienie piersią stwarza także okazję do bezpośredniego, intymnego kontaktu dziecka z matką. Rozwój w okresie niemowlęcym jest szczególnie intensywny. Mówimy o rozwoju psychoruchowym, ponieważ w tym okresie nie można odróżnić tych dwóch komponentów rozwoju. Noworodek to człowiek kompletnie zależny od otoczenia - bezradny, mało ruchliwy, niezdolny do samodzielnego poruszania. Nie nawiązuje kontaktu z otoczeniem. Nie rozumie ludzkiej mowy i nie mówi. W pierwszym roku życia dziecko przede wszystkim osiąga spionizowaną postawę ciała. Niemowlę osiągając pionizację uczy się manipulować ręką. Nie jest to wcale takie proste. Dłoń ludzka skoordynowana ze wzrokiem stanowi niedoścignionej doskonałości narzędzie pracy. Pionizacja ciała pozwala na opanowanie lokomocji. Co prawda w pierwszym okresie niemowlęta poruszają się „na czworakach”, raczkując, ale jest to przejściowa faza rozwoju. Pod koniec roku zazwyczaj dziecko już staje i chodzi. Nie jest to jeszcze chód zbyt pewny, ale pierwszy krok na drodze rozwoju motorycznego w tym zakresie. Dziecko uczy się poznawać otoczenie – wykształca w sobie zdolność emocjonalnego reagowania na osoby bliskie, przede wszystkim na matkę. Zdolność poznawania i co istotne, zdolność przywiązywania się do matki jest bardzo ważną cechą. W tym właśnie okresie kształtują się zasadnicze elementy rozwoju uczuciowego. W ciągu pierwszego roku życia dziecko opanowuje mowę. Rozumie, co do niego się mówi po intonacji głosu, po wyrazie twarzy rozmówcy, uczy się poznawać zabarwienie uczuciowe ludzkiej mowy. Pod koniec roku zazwyczaj samo mówi i choć rozwój mowy trwać będzie jeszcze długo, to jest to istotny postęp. Równie ważną cechą okresu niemowlęcego jest umiejętność opanowania zwieraczy – dziecko uczy się sygnalizować potrzeby fizjologiczne. Rozwój niemowlęcia odbywa się dzięki właściwym warunkom higieniczno – zdrowotnym, ale także dzięki wpływom środowiska. Trzeba pamiętać, że bodźcem do rozwoju dziecka, do pokonywania wielkich i różnorodnych trudności jest przykład człowieka dorosłego. Dziecko wychowywane bez dorosłych nie nauczy się chodzić, mówić ani rozumieć ludzkiej mowy. Dlatego ten okres jest bardzo ważny i wymaga wiele troski i starań ze strony rodziców. 4. Okres poniemowlęcy Wiek poniemowlęcy to drugi i trzeci rok życia. Tempo rozwoju somatycznego jest teraz znacznie wolniejsze, mniejsze jest zapotrzebowanie na pokarmy, znika podskórna tkanka tłuszczowa, dziecko staje się znacznie szczuplejsze, ale za to sprawniejsze. Dziecko doskonali swoją motorykę i mowę, przez co staje się bardziej niezależne, samodzielne, poznaje otoczenie. Charakterystyczną cechą dziecka w tym okresie jest ogromne zapotrzebowanie na ruch. Nazywamy to „głodem ruchu i wrażeń”. Dzieci źle znoszą monotonne zajęcia – z trudem skupiają się nad jedną czynnością na dłużej. Wielka ruchliwość prowadzi do zmęczenia, trzeba, więc dbać, by dziecko dużo spało. W okresie poniemowlęcym dzieci chorują zazwyczaj na choroby zakaźne. Obecnie szczepienia wyeliminowały większość tych chorób. Zwiększają się także ilości urazów. Dziecko ruchliwe pozbawione doświadczenia wykazuje brak rozwagi i na przykład dotyka płomienia świecy, czy skacze ze znacznej wysokości, ponieważ nie umie jej ocenić. W trzecim roku życia dziecko zaczyna stawiać pytania:, „ co to jest?” W tym okresie dziecko powinno już opanować świadome oddawanie moczu i kału. Uzębienie mleczne ustala się w pełnym zakresie (20 zębów).

W związku z tym zmienia się sposób żywienia dziecka, które coraz bardziej przechodzi z pokarmów papkowatych i półstałych na stałe. PDF stworzony przez wersję demonstracyjną

Okres dzieciństwa (3 – 11 – 12 lat) trudno jest zamknąć w sztywnych granicach wieku. Początek ustala się z chwilą, gdy dziecko na tyle wydoroślało, że porusza się swobodnie (chodzi, biega), dość łatwo porozumiewa się z otoczeniem za pomocą mowy, świadomie oddaje mocz i stolec oraz ma wszystkie zęby mleczne. Ze względów praktycznych wyróżnia się w nim podokresy przedszkolny i szkolny. a) przedszkolny Wiek przedszkolny, trwający od trzeciego do siódmego roku życia, cechuje dalsza stopniowa zmiana sylwetki dziecka. Głowa powiększa się nieznacznie, wzrasta natomiast tułów i kończyny, które wydłużają się wyraźnie. Pod koniec szóstego roku życia sylwetka dziecka nabiera pewnych cech typowych dla danej płci: u chłopców ulega rozrostowi pas barkowy, u dziewcząt pas biodrowy. Kości i mięśnie rosną szybko, wzrasta także siła mięśniowa i sprawność motoryczna. W dalszym ciągu jednak słabsze są więzadła, co bywa przyczyną występowania urazów i wad postawy, zwłaszcza skrzywień kręgosłupa. Rozwojowi usprawnieniu ulegają narządy wewnętrzne: serce, płuca, układ pokarmowy, których czynności bardziej zbliżają się do funkcji organizmu dojrzałego. Normalizuje się tętno i ciśnienie krwi, zmienia się liczba oddechów. Układ limfatyczny w wieku 3 – 7 lat ulega znacznemu przerostowi, co można tłumaczyć samoobrona organizmu przed częstymi w tym wieku zakażeniami. Wzmożona praca układu limfatycznego objawia się powiększeniem migdałków, węzłów chłonnych. W następnym okresie rozwojowy układ limfatyczny ulega regresji. Pod koniec wieku przedszkolnego rozpoczyna się zmiana uzębienia mlecznego na stałe. Prawidłowo rozwijające się dziecko we wczesnym wieku przedszkolnym powinno posiadać zdolność koordynacji ruchów. Dotyczy to zarówno koordynacji ruchów głowy, tułowia i kończyn. W miarę dorastania dziecko stopniowo udoskonala i usprawnia się ruchowo. W okresie przedszkolnym ustala się prawo – lub lewostronna lateralizacja, to znaczy przewaga lewej lub prawej ręki, nogi i oka. Do tego wieku małe dziecko jest zazwyczaj oburęczne, choć już wykształca zwykle większą sprawność ręki prawej, predysponowanej u przeważającej większości osobników do wykonywania codziennych czynności. Ręka lewa spełnia na ogół funkcje pomocnicze. Większość istniejących urządzeń do zabawy, sportów, gier, pracy zawodowej i domowej, przystosowana jest dla ludzi praworęcznych. Dlatego też praworęczność, jeżeli jest ona dominująca, powinna być realizowana jak najwcześniej, najlepiej właśnie w wieku przedszkolnym. Jeżeli jednak leworęczność już się utrwaliła, nie należy dążyć do zmiany, gdyż u dziecka leworęcznego przestawionego na rękę prawą mogą powstać reakcje nerwowe. Dynamikę rozwoju psychicznego dzieci w wieku przedszkolnym charakteryzują przede wszystkim przemiany w sferze społecznej, emocjonalnej i dynamice procesów poznawczych. W połowie wieku przedszkolnego zwiększa się aktywność intelektualna, dociekliwość, następuje rozkwit wyobraźni i zdolności fantazjowania. Wydłuża się możliwość skupiania uwagi w czasie zajęć dydaktyczno – rozwojowych w przedszkolu. Pojawia się twórczość plastyczna, która jest źródłem wrażeń i przeżyć estetycznych. Życie emocjonalne charakteryzuje się żywą dynamiką, impulsywnością i chwiejnością równowagi. W ostatniej fazie okresu przedszkolnego zwiększają się przejawy woli i możliwości opanowania reakcji impulsywnych, umiejętności współdziałania w zabawie z rówieśnikami, przestrzeganie norm

moralno – społecznych i umiejętność podporządkowania się wymaganiom życia zbiorowego. Typowymi zachowaniami dziecka w wieku przedszkolnym w poszczególnych etapach rozwoju psychicznego są: w 3,5 roku życia dzieci często się popisują, okazują dumę z osiągnięcia celu, umieją współdziałać w grupie (dzielą się zabawkami, nie przeszkadzają w zabawie innym dzieciom). Widoczne są także początki posługiwania się widelcem, szczoteczką do zębów. Czwarty rok życia to okazywanie radości w sposób gwałtowny i przesadny.

Hałaśliwość, częste objawy agresji, niecierpliwość, niedbałość, egocentryzm(ja, dla mnie, moje itp.). Zadawanie wielu pytań, „po co”, „dlaczego”. Piąty rok życia to małe wyczucie niebezpieczeństwa przy dobrej sprawności ruchowej. Bieganie po schodach bez trzymania się poręczy lub ściany. Dożo fantazjowania w wypowiedziach. Znajomość dni tygodnia. Umiejętność rozpoznania i nazwania, co najmniej czterech kolorów. Orientacja, z czego są zrobione niektóre przedmioty. Szósty rok życia to wykonywanie najprostszych czynności porządkowych w domu. Sprawne chwytanie i odrzucanie piłki. Budowanie zdań złożonych z 6 - 7 słów. Odróżnianie prawej i lewej strony ciała. Siódmy rok życia to towarzyskość, zaradność, umiejętność organizowania zabawy z rówieśnikami z podziałem ról i zadań. Rozszerzenie zakresu zainteresowań. Mniejsza impulsywność reakcji uczuciowych. Pojawia się poczucie odpowiedzialności. Przejawiają się zainteresowania nauką szkolną. b) szkolny Okres szkolny zamyka się w szerokich granicach wieku od siódmego do około dwunastego roku życia, nic, więc dziwnego, że różnice rozwojowe u dzieci końcowych roczników tego okresu są bardzo znaczne. Dotyczy to zarówno rozwoju somatycznego, jak psychicznego i społecznego. Ważną cechą somatyczną okresu szkolnego jest rozwój uzębienia stałego. Znamienną cechą jest znikanie tkanki limfatycznej, która u dziecka w wieku przedszkolnym była znacznie rozwinięta. Wyraźnie zaznacza się szereg różnic, w rozwoju somatycznym, zależnych do płci. Dotyczy to zarówno tempa, jak i rytmu rozwoju fizjologicznego. W wieku szkolnym zauważalny jest intensywny rozwój psychoruchowy. Występuje znaczna koordynacja ruchów, zręczność, a nawet precyzja, ruchy są harmonijne i płynne. Dla prawidłowego rozwoju układu mięśniowego konieczne jest systematyczne trenowanie mięśni i stawów, trzeba jednak zwracać uwagę, aby praca mięśni była rozkładana równomiernie na poszczególne grupy mięśniowe. Miarą dojrzałości psychofizycznej sześciolatka – siedmiolatka oraz umiejętności podjęcia przez niego nauki szkolnej jest osiągnięcie tak zwanej „dojrzałości szkolnej”. Dziecko szybko rozszerza wiadomości o otaczającym je świecie, systematyzuje je i nawiązuje do konkretnych sytuacji życiowych. Na przeobrażenia w osobowości dziecka w wieku szkolnym, zwłaszcza w sferze intelektualnej, główny wpływ ma zmiana dominującej w okresie przedszkolnym formy działalności – zabawy w naukę szkolną. Okres ten charakteryzuje rozwój uczuć wyższych i intelektualizacja emocji. Przeobrażenia w rozwoju mowy, zwiększają jej funkcję symboliczną i związek z myśleniem, które stopniowo przechodzi od konkretno – wyobrażeniowego do słowno – logicznego. Doskonali się spostrzegawczość oraz zdolność do wyodrębniania poszczególnych cech spostrzeganych przedmiotów i ich uogólniania. Dużą rolę zaczyna odgrywać samodzielna lektura, pod której wpływem wzbogacają się rodzaje aktywności zabawowej.

Typowymi zachowaniami dziecka w wieku szkolnym są: aktywność społeczna, umiejętność współżycia w zespole. Treść zabaw intelektualizuje się. Występują różnice zainteresowań w zależności do płci. U chłopców zamiłowanie do prac technicznych, majsterkowania. U dziewczynek do szydełkowania, szycia, roboty na drutach. Umiejętność panowania nad własnym zachowaniem, powstrzymywanie się od działania pod wpływem emocji. Tendencje do chwalenia się. Duże poczucie sprawiedliwości, świadomości moralnej i skali stosowanych ocen. Zwiększa się aktywność i samodzielność myślenia, pojawia się porównanie, abstrahowanie, uogólnienie. Odczuwana jest potrzeba obcowania z rodzicami, ale ich autorytet stopniowo się zmniejsza. Zaczynają dominować wzory rówieśników.

          Okres dojrzewania płciowego Kolejną fazą rozwoju jest okres dojrzewania płciowego. Pierwszą cechą charakterystyczną dojrzewania jest jego indywidualny przebieg, zarówno w sensie czasu występowania, jaki nasilenia różnych objawów. W okresie dojrzewania wiek metrykalny przestaje mieć znaczenie. Do okresu dojrzewania dzieci – równolatki różnią się zaawansowaniem w rozwoju tylko w niewielkim stopniu i każdy bez trudu „na oko” określi wiek pierwszy raz napotkanego dziecka. W okresie dojrzewania trudno jest to uczynić.

Dziewczynka 15 – letnia może być kobietą dojrzałą somatycznie, a więc już nie rośnie i od dawna miesiączkuje, ale może być także jeszcze dzieckiem, które dopiero zaczyna dojrzewać. W okresie tym waga ciała powiększa się wolniej. Proporcje ciała ulegają zmianie. Głowa wydłuża się, głównie dzięki wzrostowi szczęki górnej i żuchwy. Rosną łuki brwiowe, małżowiny uszne, nos wydłuża się, zmienia się rysunek ust, gałki oczne są głębiej osadzone. W związku ze zmianą twarzy mija dziecięcość rysów, początkowo twarz brzydnie, aby po okresie dojrzewania osiągnąć już dorosły wyraz. U chłopców występuje wzrost krtani (jabłko Adama), wydłużenie strun głosowych i zmiana tonacji głosu (mutacja). Zaczyna się silny rozwój pasa barkowego. Na ciele pojawia się stopniowo owłosienie: u chłopców koło części płciowych, pod pachami, na twarzy, tułowiu, u dziewcząt typowy trójkąt owłosienia koło części płciowych i owłosienie pod pachami. U chłopców wzrastają moszna i jądra, następnie długość prącia. Około szesnastego roku życia pojawiają się polucje. U dziewcząt rozrasta się tkanka tłuszczowa na wzgórku łonowym. Powiększają się wargi sromowe, pochwa i macica, zachodzą zmiany w błonie śluzowej pochwy i w jej florze bakteryjnej. Rozwija się etapami pierś kobieca (powiększenie brodawek sutkowych, powiększenie sutka). Około trzynastego roku życia występuje pierwsza miesiączka (wahania w czasie od 9 do 16 roku życia). Kolejność procesów dojrzewania: 10 – 12 12 –14 14 –16 16 – 18 18 – 19 21 –23 Zaokrąglenie bioder, początek rozwoju piersi i owłosienia łonowego, szczyt skoku wzrostowego, wzrost warg sromowych, pochwy, macicy, zmiany błony śluzowej pochwy. Dalszy rozwój piersi, pigmentacja brodawek sutkowych, powiększenie się owłosienia łonowego, wyraźny rozwój bioder, miesiączka. Typowa sylwetka kobieca, pełny rozwój piersi, pełne owłosienie łonowe i pod pachami, stopniowe subtelnienie rysów twarzy, trądzik, miesiączkowanie z jajeczkowaniem. Zakończenie wzrastania kośćca. Brak cech pokwitania Powiększenie się jąder i prącia, opuszczenie moszny, początek owłosienia na twarzy i koło części płciowych. Szczyt skoku wzrostowego, owłosienie pachowe, zmiana głosu (mutacja), trądzik, męski typ owłosienia łonowego, twarzy, polucje. Głos czysty, męski, owłosienie tułowia i brzucha, wzrost krtani (jabłko Adama).Męska budowa ciała. Zakończenie wzrastania kośćca. Proces przeobrażenia dziecka w człowieka dorosłego, określany przez psychologów tradycyjnych jako „okres burzy i naporu” różni się przede wszystkim od poprzednich faz rozwojowych treścią, przebiegiem, intensywnością i dynamiką przeżyć emocjonalnych. Cechą typową dla dorastania jest nasilenie krytycyzmu. Powszechne jest dążenie do swobody i niezależności, jako przejaw osoby dorosłej. Charakterystyczną cechą okresu dorastania jest intensywny rozwój intelektualny. Kształtuje się myślenie abstrakcyjne, formalne, logiczne, hipotetyczno –dedukcyjne. Rozwój samoświadomości i samooceny doprowadza do wykrystalizowania się obrazu samego siebie oraz poczucia własnej odrębności. Typowymi zachowaniami młodzieży w okresie dorastania są: nasilenie krytycyzmu w stosunku do wszystkiego, a zwłaszcza do rodziców i otoczenia dorosłych. Odczuwanie potrzeby uwolnienia się spod kurateli dorosłych. Przekora wobec dorosłych, krnąbrności nieposłuszeństwo. Narastające konflikty z rodzicami, kryzys ich autorytetu i osłabienie więzi emocjonalnych. Podatność na wpływy grupy rówieśniczej. Zawieranie przyjaźni indywidualnych oraz w ramach „paczek” rówieśników. Szukanie kontaktów heteroseksualnych, tworzenie się „par”. Tendencje do naśladowania zewnętrznych form „dorosłości” w postaci palenia papierosów, picia kawy. Dominacja na zmianę trzech rodzajów przeżyć: stanów obronnych (przejawiających się uczuciem lęku, niepokoju, smutku, nieśmiałości, zakłopotania), stanów agresywnych (gniewu, zazdrości, nienawiści, wrogości) oraz uczuć pozytywnych, (czyli radości, wzruszenia, miłości, podniecenia). W końcowym stadium tego okresu wykształcają się uczucia wyższe – społeczne, moralne, etyczne – predysponujące do angażowania się w programy społeczne, polityczne, religijne oraz do uniesień patriotycznych. Skłonności do prowadzenia dyskusji i refleksyjnego myślenia.

Doskonalenie wszystkich funkcji poznawczych, osiąganie pewnej sprawności czynnościowej poszczególnych narządów zmysłów. 7. Okres młodzieńczy Okres dojrzewania to burzliwe przemiany, rozchwianie proporcji, funkcji.

Okres młodzieńczy to okres stabilizacji, osiągnięcia harmonii. Dojście do pełnej dojrzałości płciowej nie jest zakończeniem rozwoju fizycznego i psychicznego. W dalszym ciągu u dziewcząt i chłopców wyraźnie zwiększa się waga ciała, natomiast w nieznacznym stopniu wzrost. Praca narządów ciała jest już w pełni dojrzała. Jedynie mózg ulega nadal zmianom, stad dalszy rozwój i bogacenie się życia psychicznego. III Zakończenie Okres rozwoju fizycznego dziecka trwa bardzo długo, bo około 1/5 do 1 całego życia człowieka. W porównaniu z innymi ssakami i w zestawieniu z długością życia – okres dzieciństwa człowieka trwa 3 – 4 razy dłużej niż analogiczny okres większości zwierząt ssących. Małe dziecko nie jest miniaturą człowieka dorosłego, lecz odrębnym organizmem o typowym i wybitnie różnym od człowieka dorosłego cechach fizjologicznych. Podstawowymi elementami rozwoju fizycznego dziecka są: - wzrastanie, czyli zmiany wielkości organizmu. - różnicowanie się, czyli doskonalenie struktury komórek i tkanek, dostrojenie się poszczególnych układów względem siebie i kształtowanie się proporcji organizmu.- dojrzewanie, czyli doskonalenie czynności poszczególnych układów i uzależnienie w ramach całego ustroju funkcji jednych układów od drugich. Psychikę dziecka – istoty biologicznej i społecznej – kształtuje skomplikowany układ wzajemnie ze sobą powiązanych takich czynników, jak materiał genetyczny, własna aktywność, środowisko, wychowanie. Rozwój jest, bowiem procesem niezwykle złożonym, uwarunkowanym działaniem różnorodnych mechanizmów, które wpływają na przekształcanie się i doskonalenie psychiki w poszczególnych okresach ontogenezy. Różnice zachodzące miedzy organizmem dziecka, a organizmem człowieka dojrzałego są wyraźnie i łatwo uchwytne.

Polem o myśleniu o rozwoju człowieka jest przestrzeń 3 terytorium: 1) soma: wszystko to co cielesne, to co odpowiada za obszar biologiczny człowieka 2) psyche: obszar psychiczny człowieka, myślenie, pamięć3) polio: obszar społeczny, funkcjonowanie i rozwój człowieka w społeczeństwie Pomiędzy tymi terytoriami istnieją też terytoria pośrednie. Terytoria te wpływają na siebie i oddziałują wzajemnie. Co jest obszarem psychologii rozwoju człowieka? Tym obszarem są powyższe 3 terytoria. Rodzaje zmian rozwojowych: 1) zmiany uniwersalne 2) zmiany wspólne 3) zmiany indywidualne

Ad. 1 Dotyczą funkcjonowania człowieka w obszarze cielesnym, są one jednakowe dla każdego organizmu. Obszar soma, związany jest z dojrzewaniem. Dojrzewanie wiąże się z rozwojem organizmu. Niezależnie od doświadczeń czy czynników działających każda jednostka dojrzewa biologicznie (zmiany wysokości ciała, układ nerwowy, masa ciała). Dojrzewamy wg tzw. zegara biologicznego. Cechy dojrzewania wiążą się z określonym czasem, który determinuje określone cykle rozwojowe, biologiczne. Mogą one czasami pod wpływem pewnych czynników zostać przyspieszone bądź zahamowane. Zegar biologiczny wchodzi w związek z zegarem społecznym. Istnieją pewne zachowania społeczne, określone zmianami biologicznymi, które są ze sobą powiązane. Punktualność zdarzeń życiowych (Niepunktualność)- zegar biologiczny i zegar społeczny biją w tym samym rytmie (np. niepunktualność- człowiek w ciągu 23 roku życia siwieje). Punktualność czy niepunktualność wiąże się ze zmianami społecznymi (np. niepunktualność- człowiek 40 letni utrzymywany przez rodziców). Uniwersalność wynika z działania zegara biologicznego i doświadczeń zegara społecznego. (dzieci małe będą bawiły się w ten sam sposób, nastolatkowi będą słuchali podobnej muzyki itp.). Ludzie w podobnym wieku podobnie spostrzegają i interpretują te same rzeczy, rzeczywistość.

Warstwy wiekowe łączą jednostki w danej grupie wiekowej. W każdej grupie wiekowej działa zegar społeczny, odpowiadający zegarowi biologicznemu.

Ad. 2 Są charakterystyczne dla osób należących do jakiejś wspólnoty. Wiążą się one z funkcjonowaniem w podobnych sytuacjach, co wiąże się z doświadczeniami i przeżyciami. Wspólne doświadczenia łączą np. jedno pokolenie (np. pokolenie Kolumbów). Każda grupa społeczna tworzy określone standardy, zachowania w określonych sytuacjach. PDF stworzony przez wersję demonstracyjną

Ad. 3 Czynniki unikatowe, oddziałujące tylko na daną jednostkę. Rozwój człowieka wiąże się z kombinacją zmian indywidualnych. Wpływ na to mają indywidualne, zmiany nagłe lub przypadkowe, które mają znaczenie na indywidualne zmiany człowieka. Nawet trudne doświadczenia życiowe czy tragedie mogą pozytywnie wpłynąć na rozwój człowieka. Zmiany indywidualne mają charakter stymulujący rozwój. Brak trudności może spowodować, że na dłuższą metę tracimy odporność psychiczną, nie dajemy sobie rady z problemami. Zagadnienia dotyczące zmiany: 1) zmiany naturalne Powstają pod wpływem otoczenia, zewnętrzna stymulacja zmian. Ta zewnątrz sterowność powoduje zubożenie osobowości. 2) zmiany neurotyczne Wiążą się z podejmowaniem zadań w wyniku odczuwanego napięcia spowodowanego wcześniejszymi doświadczeniami, pewnymi obawami, niepokojem co do skutków niepodjęcia danego obowiązku. 3) zmiany programowe Mogą dotyczyć pewnego programu ustalonego przez określoną jednostkę, która ustala sobie pewne zachowanie (np. od jutra nie palę, oszczędzam) 4) zmiany rozwojowe Wiążą się z podejmowaniem zadań dalekich, nastawionych na cel i na współpracę z innymi ludźmi. W przeciwieństwie do zmian naturalnych, uwzględniają wewnętrzne motywacje. Są najwyżej w edukacyjnym charakterze zmian. Umiejętność osiągania postawionego celu. Temat: Czym jest i czego dotyczy rozwój? Zmiana jest pojęciem szerszym od rozwoju! Rozwój to nieodwracalny, spontaniczny, monotoniczny ciąg zmian. Jakie warunki musi spełniać zmiana aby być zmianą rozwojową? - zmiana względnie długotrwała (nie może być nagła) - zmiana nie może być jednorazowa, musi to być następujący po sobie ciąg zmian - nie może to być zamknięty, powtarzający się cykl zmian (np. pory roku, nie są zmianami rozwojowymi), zmiana musi stanowić uporządkowaną w czasie sekwencje (liniowość a nie okrąg) - zmiana musi dotyczyć wew. struktury, jakościowych przeobrażeń poszczególnych elementów (nie może dotyczyć otoczenia zewnętrznego) - zmiana względnie nieodwracalna (regres- cofanie się zmian) - przyczyna zmiany tkwi w zmieniającym się układzie (zmiany struktury wew.) Rozwój: wszelki, długotrwały proces kierunkowych zmian, w których wyróżnia się następujące prawidłowo po sobie następujące etapy przemian- > fazy rozwojowe. Jaką zmianą jest rozwój? Jakie są kategorie opisu rozwoju? Te kategorie opisywane są na trzy sposoby: 1. Rozwój jako przyrost ilościowy: zakłada mechaniczny sposób przyrastania (jedne umiejętności do drugich) (np. nauka słówek, najpierw trochę, potem coraz więcej)

Rozwój jako osiąganie standardu. standardy charakteryzuje się jako rozwój. (określone „punkty”, etapy, na prostej rozwoju, dochodzenie do pewnego punktu) (np. zdanie testu maturalnego, zdanie matury, zdanie FCE itp.) 3. Rozwój jako ukierunkowane zmiany jakościowe: zwracamy uwagę na jakość zmiany, która zaszła, każda kolejna zmiana powinna być jakościowo lepsza (np. raczkowanie, chodzenie <- lepsze jakościowo; sylabizowanie, czytanie płynne <- lepsze jakościowo) Koncepcja J. Piageta (stadia rozwoju umysłowego dziecka) Przejście od stadium do stadium- rozwój jakościowy I. Stadium- sensoryczno- motoryczne (od urodzenia do lat 2) Sensoryczne- zmysły; Motoryczne- ruch. Dziecko charakteryzuje się tym, że czynności sensoryczno- motoryczne dominują jego myślenie (dziecko myśli dopiero kiedy coś robi). Rozwój ilościowy -> z wiekiem coraz lepiej dziecko manipuluje i rozumuje, różnicuje coraz więcej osób, coraz lepiej mówi, pojawia się myślenie symboliczne (obrazki) II. Stadium przedoperacyjne (2 do 7 lat)

Dziecko charakteryzuje się tym, że nie potrafi wykonywać pewnych operacji umysłowych, odwracać operacji. Rozwój ilościowy -> zmiana w obszarze języka i symboli (obrazki, książeczki), umiejętność grupowania przedmiotów w zbiory, wymyślanie nazwy na określone nieznane przedmioty. III. Stadium operacji konkretnych (7 do 11 lat) Przejście zasadnicze polega na tym, że dziecko potrafi odwracać operacje, wykonywać ciąg operacji, rozwój ilościowy, operacje na liczbach, rozwój zachowań społecznych, rozumowanie na konkretach liczbach. IV. Stadium operacji formalnych (od 12 roku) Dziecko przechodzi do myślenia abstrakcyjnego -> zmiany jakościowe (np. pojęcia energia, rzeczownik itp.). Rozwija się myślenie hipotetyczne -> istnieją różne skutki określonego działania. MODELE PRZEBIEGU ZMIAN ROZWOJOWYCH 1) model liniowy: (zmiana w czasie, osiągnięcia rozwojowe) przyrost pewnego rodzaju umiejętności o charakterze liniowym. Przebiega podobnie jak przyrost ilościowy. Badając model liniowy można dokonać dwojakiej analizy: a) w czasie różnym, dot. jednostki (ta sama osoba w różnych czasach, jej osiągnięcia zmienione z biegiem czasu) b) w tym samym czasie, dot. populacji (dwie różne osoby np. osoby klasy 3 jakie posiadają zdolności czytania. Model liniowy wiąże się z rozumieniem dynamiki zmian, nie tylko osiągnięcia rozwojowe „pozytywne”, ale również negatywne np. rozwój agresji. W modelu liniowym rozwój (progres) to wzrost umiejętności, wiedzy wraz z upływem czasu, który jest potrzebny do wykształcenia umiejętności. 2) model stadialny PDF stworzony przez wersję demonstracyjną

FAZY STADIALNE - różnicowanie- wzrost umiejętności (pionowa), nabywanie umiejętności - porządkowanie- faza Plateau (pozioma), porządkowanie nabytych umiejętności Stadium = fazy, etapy Dla każdego stadium określany jest stan końcowy jako stan pożądany 3) model cykliczno- fazowy. TRANSFORMACJA, CYKL R0ZWOJU Model ten zakłada, że rozwój nie musi dotyczyć nabywania umiejętności, może też wykorzystywać umiejętności nabyte wcześniej- które są przeorganizowane a) faza progresu- zdobywanie nowych doświadczeń, wzrost wiedzy b) faza Plateau- porządkowanie i wstępna integracja nowego doświadczenia c) faza regresu- spada nasza działalność działania d) faza kryzysu- zwątpienie w dotychczasową fazę rozwiązań. Aby się rozwijać, należy się cofać, po to by dało to napęd nowemu bodźcowi rozwojowemu. W fazie regresu jesteśmy poszukujący, skłonni do impulsywnych reakcji, wahania nastroju, następuje zwątpienie w swoje możliwości, podejmujemy niezrozumiałe decyzje. W fazie kryzysu: niekorzystne dla jednostki działania blokowanie podejmowania decyzji, rozchwianie i wybuchy emocjonalne, nie możność koncentracji, niechęć do działania, wycofanie się z kontaktów. Pod koniec tej fazy, następuje ponowna integracja, maja na to wpływ wydarzenia losowe, pozwalające wyjść z kryzysu.  

          Model rozwoju Ericssona/ koncepcja rozwoju - obejmuje całość życia człowieka - całe życie wiąże się z nieustannymi kryzysami (kryzys gdzie tworzy się tożsamość człowieka) „Dzieciństwo i społeczeństwo” Erikson Epigenetyczny wykres życia- jak poszczególne fazy życia kształtują osobowość, związane są one z kryzysem, w który występuje w każdej fazie. I Faza- podstawowa ufności a podstawowa nieufność. Faza ta wiąże się z okresem niemowlęcym (Ericsson nie podaje konkretnych granic wiekowych, ponieważ każdy człowiek ma swój indywidualny cykl, każdy musi rozwiązać kryzys by przejść do następnej fazy). W tym okresie matka zaspokaja podstawowe potrzeby dziecka. Jest ona łącznikiem dziecka ze światem. Matka wzbudza ufność w dziecku. Dziecko nabywa ufności wobec świata poprzez matkę. Nabycie tej ufności wobec świata będzie mutowało później na ufność wobec siebie samego. W czasie ufności dziecko nabiera kompetencji, która jest nadzieją (głównie wobec świata) -> pozbawienie się nadziei, wiąże się z postawą depresyjną w późniejszym życiu.

Rozstrzygnięcie kryzysu między ufnością i nieufnością jest związane z obszarem społecznym. Rodzice muszą być pełni macierzyństwa.

Nieufności dziecko nabiera kiedy dzieci są opuszczone przez rodziców lub kiedy nie spełniają swoich zadań -> nie są łącznikami ze światem itp. „Małe dziecko” Spocka – Biblia wychowania dziecka, mówił o behawiorystycznym wychowaniu, np. kiedy dziecko płakało, to należy je zostawić aby się wypłakało. Jest tam wiele praktycznych rad -> jednak były one trochę kontrowersyjne. Nieufności dziecko nabiera kiedy zostaje pozostawione same sobie. Macierzyństwo ogranicza się tylko do pielęgnacji. Rytualizacją I fazy jest ubóstwianie matki przez dziecko (matka jest dla dziecka całym światem). Dzięki temu ubóstwianie staje się później pewną umiejętnością człowieka. Rytualizacja może dotyczyć ufności (religijnej, kulturowej itp.) jak i nieufności -> kiedy wychodzimy z fazy I bez ufności to rytualizacją będzie wyobcowanie (pierwotne zamknięcie się na świat, lęk przed światem) Rytualizacja społeczna -> IDOIZM (nawyk funkcjonowania społecznego) (to samo co ubóstwienie, tylko społeczne), poszukiwanie idola posiadającego pewne cechy doskonałości. II Faza- autonomia, a wstyd i niepewność (zwątpienie)Autonomia wiąże się z wczesnym dzieciństwem. Dziecko uświadamia sobie, że jest samoistnym człowiekiem i że ma prawo podejmować decyzje. Im szybciej dziecko nabędzie ufności w pierwszej fazie tym szybciej wkroczy w fazę autonomii. Dziecko zaczyna postrzegać inne osoby w swoim otoczeniu (członków rodziny) poza matką i ojcem. Dzieci stają się aktywne, zaczynają się poruszać. Dziecko stwierdza o sobie „ja”. Zaczyna dostrzegać swoją osobę. (Nie mówi już o sobie, np. „Jasiu chce jeść”). Kiedy dzieci nie nabyły ufności w fazie I to później będą niechętne do odejścia z domu (np. do przedszkola). Dorośli kontrolując dziecko w fazie autonomii zaczynają je zawstydzać (np. tzw. trening czystości -> siusiu robi się do nocnika). Takie zawstydzanie prowadzi do wycofania się z autonomii. Nauka wstydu jest jednak konieczna, dziecko musi czuć wstyd w pewnych sytuacjach. (np. powtarzanie dziecku „zobacz jaki on jest grzeczny” itp. „zobacz jaki on jest grzeczny” itp. nie rozwija w nim autonomii, ale go przygasza- zawstydza). Pojawia się WOLA w zachowaniu dziecka: - ćwiczenie się w uporze, ćwiczenie silnej woli - obserwowanie innych jak urzeczywistniają swoją wolę. Kiedy dziecko upiera się przy czymś, to nie można mu ulegać. Jeśli się raz mu ulegnie, dziecko się tego nauczy. Dziecko uczy się manipulacji. Rozwija w sobie konieczność wyboru (co dobre, a co złe), rodzice są wtedy sędziami („to możesz a tego nie”) jeśli nie pozwolą dziecku wybierać to ono, nie rozwinie umiejętności wyboru i później sobie nie poradzi. RYTUALIZACJA i ROZSĄDZAJĄCA- co jest dobre, a co złe. RYTUAŁ SĄDOWY- zdajemy się na rytualne osądy, nie jesteśmy w stanie sami osądzać. Kiedy z II fazy wychodzimy ze zwątpieniem, a nie autonomią (wiąże się z brakiem ufności). LEGALIZM- czerpanie satysfakcji z tego, że ktoś został ukarany (jest to wypaczenie rytuału sądowego). III faza- inicjatywa, a poczucie winy. Autonomia przekształca się w tej fazie w inicjatywę. Jest to okres zabawy. Dziecko podejmuje inicjatywę, przygotowując się do ról społecznych (odgrywa różne role społeczne- dziecko bawi się w mamę, tatę, ekspedientkę). Inicjatywa w połączeniu z autonomią daje możliwość działania. Poprzez różne zabawy dramatyczne inicjatywa może przerodzić się w poczucie wojny. Jeśli dziecko za jakąś inicjatywę będzie mocno karane może poczuwać się winnym. Nie można zabierać dziecku okresu zabawy, odgrywania ról, ponieważ jest to jeden z najważniejszych okresów rozwoju. Naśladowanie innych wiąże się z byciem w nowej rzeczywistości. Dziecko z inicjatywą rozwija w sobie zdecydowanie. Przeciwieństwem tego będzie zahamowanie inicjatywy (wpływa na to poczucie winy, strach przed karą, co powoduje wyobcowanie). Rytualizacją jest tutaj dramatyczność- odgrywanie różnego rodzaju ról. WCIELENIE SIĘ- wiąże się z nadmiernym odgrywaniem roli życiowej. Człowiek dorosły udaje kogoś kim naprawdę nie jest, zaczyna wierzyć, że jest kimś kim naprawdę nie jest (przykład społecznego rytualizmu). IV faza- pracowitość a poczucie niższości. Faza szkolna. Dziecko poddaje się edukacji formalnej. Musi zagasić swoją wybujałą wyobraźnię. Faza ta uczy dziecko pracowitości (robienie czegoś samemu). Siłą witalną jest tutaj KOMPETENCJA („umiem to zrobić”). Dziecko potrzebuje metod działania, musi wiedzieć jak co robić.

Pracowitość dziecka wchodzi w różne obszary (samo chce zrobić półkę lub posadzić kwiatki). Poczucie niższości powstaje gdy dziecko nie umie zrealizować czegoś. Wiąże się to z regresją„ego”- zachwianie wiary w swoje możliwości. Dzieci w których kształtuje się poczucie winy, nie chcą później podejmować działań. Rytualizacja pozytywna- pracowitości -> FACHOWOŚĆ- nabycie przekonania, że robi się coś bardzo dobrze. Rytualizacja formalna- negatywna -> FORMALIZM- powstanie bezsensownych rytuałów, czynności nietwórcze, wyćwiczenie się w pewnych umiejętnościach. Np. osoby pedantyczne- wykonują rytualne, wyćwiczone umiejętności. V faza- tożsamość, a pomieszanie tożsamości. Mamy do czynienia z poszukiwaniem swojego miejsca w życiu. Zawieszenie tego co nauczyliśmy się do tej pory w życiu. Intensywnie poszukujemy swojej tożsamości (kim jestem? kim będę?). Czas układania planów życiowych. Człowiek zaczyna być świadomy swoich indywidualnych cech. W tej fazie widoczny jest silny REGRES -> infantylizacja zachowań. „Cofanie się”, ponieważ człowiek myśli, że nie jest jeszcze gotowy przyjąć pewną tożsamość, rolę społeczną (chłopcy przeżywają silniejszy regres). Faza ta może zakończyć się określoną tożsamością lub KRYZYSEM TOŻSAMOŚCI- pomieszania tożsamości. Można nabyć po tej fazie również tzw. negatywnej tożsamości, której tak naprawdę samemu się nie akceptuje, zaprzeczenie dotychczasowej tożsamości, poszukiwanie czegoś nowego (np. sekty), czegoś co nie należy do mnie. Kształtuje się WIERNOŚĆ pewnym ideom. Przymierzanie się do pewnego rodzaju zachowania. Rytualizacja ideologiczna- wyznawanie pewnego rodzaju ideologii (TOŻSAMOŚĆ). TOTALIZM- rytualizacja negatywna (POMIESZANIE TOŻSAMOŚCI) przyjęcie jakiejkolwiek narzuconej tożsamości. Józef Koźlecki „ Koncepcja psychologiczna człowieka”

„ Człowiek jest z natury istota społeczną: jednostka, która z natury, a nie przez przypadek, żyje poza społecznością, jest albo kimś niegodnym naszej uwagi, albo istota nadludzką. Społeczność jest w naturze czymś, co ma pierwszeństwo przed jednostką. Każdy kto, albo nie potrafi żyć we wspólnocie, albo jest tak samowystarczalny, ze jej nie potrzebuje, i dlatego nie uczestniczy w życiu społecznym, jest albo zwierzęciem, albo bogiem” ARYSTOTELES Zapewne Arystoteles nie był pierwszym, który dostrzegł społeczną istotę człowieka, panuje jednak zgodne przekonanie że był on pierwszym myślicielem, który z tego stwierdzenia wywiódł prawidłowość powiązań pomiędzy jednostką ludzka a społecznością. Dziś, gdy upłynęło ponad 2300 lat od wypowiedzi Arystotelesa, nadal używamy formuły: „ człowiek – istota społeczna”.

Pytanie o charakter związku jednostki ze społeczeństwem zawsze zajmowało socjologie od momentu jej istnienia. Dziś to pytanie jest równie ważne jak i dyskusyjne. Nie ma jednoznacznych definicji owych relacji. Są różne grupy socjologów, lokujące człowieka w społeczeństwie i wiążące go z nim. Jedni ukazują „ kształtowanie jednostki przez społeczeństwo, zależne od jego budowy i dynamiki. Inni - w odwrotnym porządku rozważań- zaczynają analizę od jednostki, od jej relacji z innymi jednostkami oraz grupami ludzkimi i na tej właśnie drodze próbują uściślić powiązania między jednostka a społeczeństwem. W literaturze przedmiotu znajdujemy cztery formuły relacji człowiek – społeczeństwo: I interpretacja formuły „ człowiek – istota społeczna” akcentuje rosnącą role czynników kulturowych – kosztem determinant przyrodniczych – w tworzeniu istoty człowieka. Kieruje uwagę na relacje między naturą człowieka biologiczna a kulturową. Mieszczą się tu takie zagadnienia jak; - kulturowe uwarunkowania cech, potrzeb, procesów biologicznych człowieka. - stosunek jednostek i społeczności ludzkich do przyrody, zmienność historyczna i usytuowanie przestrzenne. „ Człowiek nie byłby w stanie rozwinąć swoich cech gatunkowych poza społeczeństwem”. Świadczy o tym szereg badań na dzieciach wychowanych przez wilki. Po wprowadzeniu ich w życie społeczne większość z nich umiera w krótszym lub dłuższym okresie.

II interpretacja akcentuje wspólnotowość jako istotę człowieka, co oznacza, że nie tylko żyje on we wspólnocie, ale także poza wspólnota nie mógłby rozwinąć swojego potencjału ludzkiego. Nurt ten zwraca uwagę na więzi łączące społeczeństwo, ich mechanizmy tworzenia, procesy przekształcania, przyczyny i skutki rozpadu. W nurcie badawczym wywiedzionym z tej interpretacji centralnymi kategoriami są analizy procesu socjalizacji jednostki oraz mechanizmy kształtowania się więzi społecznych. Uważa się, że „ (…) człowiek nie rodzi się ludzkim, lecz staje się nim w procesie wychowania” (Park i Burges, 1926, s.79). Większość współczesnych badaczy uważa, że ważny wpływ na kształtowanie człowieka jako istoty społecznej ma dziedziczność cech jaki środowisko społeczne. To one w procesie szeroko pojętego wychowania, kształcenia, socjalizacji dokonuje p...