Samobójstwa.txt

Samob�jstwa m�odych - czy zawsze nieprzewidywalne?

Maciej Tryburcy

W wojew�dztwie ��dzkim 11-letnia dziewczynka pope�ni�a samob�jstwo. Powiesi�a si� na drzewie. Jak wynika ze wst�pnych ustale� policji dziecko zosta�o pos�dzone o kradzie� pieni�dzy kole�ance ze szko�y. Mama dziewczynki pracuje jako wo�na, w tej samej szkole. Gdy dosz�y do niej wie�ci o domniemanej kradzie�y pok��ci�a si� z c�rk�. Dziewczynka nie wr�ci�a na noc do domu. Rodzice zawiadomili o zagini�ciu policj�. Jednak policjanci nie odnale�li dziecka. Cia�o 11-letniej Ani odnalaz� miejscowy rolnik. 

To tylko jedna depesza Polskiej Agencji Prasowej z pa�dziernika zesz�ego roku. Dla wi�kszo�ci odbiorc�w samob�jstwo Ani pozosta�o niezrozumia�e. Podejmowane przez media pr�by, aby znale�� winnego tej tragedii niewiele wyja�ni�y. Pozosta�o jedynie wra�enie irracjonalno�ci ca�ego zdarzenia. Warto jednak u�wiadomi� sobie, �e czyn Ani nie by� odosobniony w jej grupie wiekowej. Dane Komendy G��wnej Policji pozwalaj� oszacowa�, �e ponad 400 m�odych ludzi odebra�o sobie w zesz�ym roku �ycie. Jest to liczba zani�ona, poniewa� rodziny staraj� si� ukry� w miar� mo�liwo�ci samob�jczy charakter �mierci osoby bliskiej. Zamach samob�jczy uznawany jest powszechnie za post�pek niegodny i sprzeczny z prawem naturalnym. Mo�e zatem przynie�� rodzinie zmar�ego dodatkowe k�opoty, szczeg�lnie je�li �yje ona w ma�ej spo�eczno�ci. Warto tak�e mie� �wiadomo��, �e jeden zamach samob�jczy zako�czony zgonem przypada na ponad 10 pr�b samob�jczych, prowadz�cych do uraz�w psychicznych b�d� okalecze�. Mamy zatem do czynienia ze zjawiskiem znacznie powszechniejszym, ni� by si� mog�o wydawa� na podstawie relacji prasowych. Wed�ug statystyk ameryka�skich, samob�jstwo jest w�r�d m�odych trzeci� co do znaczenia przyczyn� �mierci.


Co sk�ania m�odych ludzi do samob�jstwa?

Brak odpowiednich bada� uniemo�liwia jasne okre�lenie czynnik�w sprzyjaj�cych samob�jstwu. Musimy zatem przyj��, �e decyduj� tu zar�wno cechy indywidualne, jak i pewne wsp�czynniki ryzyka zwi�zane z wcze�niejszymi prze�yciami i otoczeniem. W zale�no�ci od tego, jak uk�ada si� �ycie danej osoby, pr�g odporno�ci na dzia�ania samob�jcze mo�e zosta� przekroczony, lub nie.

Cechy samob�jstwa ludzi m�odych r�ni� je znacznie od samob�jstwa osoby doros�ej. Mo�e mie� ono pod�o�e romantyczne i idealistyczne, b�d� by� efektem impulsu, porywu gniewu, lub irytacji. Autoagresja mo�e by� wynikiem niskiej samooceny, ale tak�e powsta� z ch�ci zemsty.

Istniej� dwie g��wne teorie wyja�niaj�ce zjawisko samob�jstwa. Pierwsza z nich to model depresyjny, uznawany przez medycyn�. Zgodnie z t� teori� sk�onno�� do samob�jstwa jest rodzajem choroby i jako taka powinna by� leczona. Z kolei model stresowy wskazuje na kontekst spo�eczny i w nim szuka wyja�nienia dzia�a� samob�jczych. Teoria ta zak�ada, �e zagro�enie samob�jstwem mo�na minimalizowa� poprzez popraw� relacji z otoczeniem. Naukowcy zgadzaj� si�, �e w obecnych czasach m�ody cz�owiek nara�ony jest na wiele wi�ksze i bardziej r�norodne stresy, ni� jego r�wnolatkowie z poprzednich pokole�. Obci��enia te s� wywo�ane problemami z dostosowaniem si� do nowoczesnego spo�ecze�stwa i zwi�zanym z tym wymogiem posiadania wysokich kwalifikacji, czy zerwaniem wi�zi w obr�bie rodziny i najbli�szego otoczenia. Nie bez znaczenia dla wzrostu zachowa� samob�jczych jest tak�e dost�pno�� �rodk�w umo�liwiaj�cych odebranie sobie �ycia; takich jak lekarstwa, samochody, bro� itp.

Inna klasyfikacja samob�jstw skupia si� na ich motywach:
- Zemsta - z�o�� i wrogo��, po��czona z pragnieniem wzbudzenia w innych poczucia winy, a tak�e z typow� dla m�odych impulsywno�ci�.
- Izolacja - osoba odizolowana spo�ecznie, kt�ra czuje si� niezdolna, aby dopasowa� si� do spo�eczno�ci. Uwa�a, �e nikogo nie obchodzi i nikt nie b�dzie po niej p�aka�.
- Beznadziejno�� - poczucie uwi�zienia w sytuacji, nad kt�r� cz�owiek nie ma kontroli i z kt�rej nie mo�e uciec (dotyczy to np. nastolatek w ci��y, m�odych ludzi z rodzin w kt�rych dochodzi do przemocy, gdzie rodzice s� alkoholikami lub si� rozwodz�). 
- Niepowodzenie - cz�sto wyolbrzymione i maj�ce niewiele wsp�lnego z rzeczywist� sytuacj�.
- Strata - uwa�ana za najpowa�niejsz� przyczyn� samob�jstw. Obiekt straty mo�e by� realny (osoba, kt�ra umiera lub odchodzi, zwi�zek), symboliczny (poczucie w�asnej warto�ci, cel w �yciu), b�d� wyimaginowany.
- Depresja - wp�ywa na zachowanie, emocje, spos�b my�lenia, czy nawet na stan fizyczny i mo�e wynika� z przyczyn biologiczno-genetycznych, lub psychologicznych. Uwa�a si�, �e jest on najwa�niejsz� przyczyn� samob�jstw w�r�d ludzi m�odych. Wahania nastroju s� na tyle dla nich powszechne w okresie dojrzewania, �e wr�cz uwa�a si� je typowe dla tego okresu �ycia. Je�eli jednak stan ten przed�u�a si� do dw�ch tygodni i obserwujemy pewne typowe elementy, mo�emy podejrzewa�, �e mamy do czynienia z depresj�.


Jakie czynniki zwi�kszaj� ryzyko samob�jstwa?

Wyodr�bniono osiem czynnik�w, kt�rych wyst�powanie zwi�ksza prawdopodobie�stwo pr�by samob�jczej. Ryzyko jest tym wi�ksze, im wi�cej z nich wyst�puje jednocze�nie. S� to:
- cechy osobowo�ci
- obci��enia rodzinne
- wcze�niejsze zachowania samob�jcze
- stresuj�ce wydarzenia
- czynniki spo�eczne i kulturowe
- zaburzenia psychiczne
- zachowanie
- kontakt z zamachem samob�jczym innej osoby

1. Cechy osobowo�ci
Niekt�re cechy charakteru mog�, w po��czeniu np. z depresj�, znacznie zwi�ksza� ryzyko pope�nienia samob�jstwa, chocia� jako takie nie s� zagra�aj�ce. S� to: wycofanie, perfekcjonizm, s�aba kontrola emocji, agresja, brak zaufania, bezwzgl�dno�� i poczucie beznadziejno�ci.

2. Obci��enia rodzinne
Wszelkie istotne problemy z dzieci�stwa znacznie zwi�kszaj� zagro�enie samob�jstwem. Ryzyko zwi�kszaj� zar�wno wydarzenia prowadz�ce do rozpadu rodziny poprzez �mier� rodzica, rozw�d, czy zwi�zanie si� z nowym partnerem, jak i te zwi�zane z jej wadliwym funkcjonowaniem (brak zainteresowania dzie�mi, przemoc i napastowanie seksualne). Nie bez znaczenia s� tak�e wyst�powanie w rodzinie chor�b psychicznych, czy te� samob�jstwa w�r�d bliskich.

3. Wcze�niejsze zachowania samob�jcze
Jakkolwiek nie mo�na stwierdzi�, aby ka�da osoba, kt�ra prze�y�a zamach samob�jczy pr�bowa�a tego z powt�rnie, jednak ryzyko jest powa�ne.

4. Stresuj�ce wydarzenia
Wydarzenia budz�ce negatywne emocje, takie jak poczucie odrzucenia, odrzucenia, z�o��, wstyd, ch�� zemsty i odegrania si� (nawet poprzez przemoc) mog� zwi�ksza� ryzyko samob�jstwa.

5. Czynniki spo�eczne i kulturowe
Co prawda nie wyja�niaj� one wprost okoliczno�ci samob�jstwa, jednak stwierdzono znacz�cy zwi�zek mi�dzy ich wyst�powaniem, a liczb� zamach�w samob�jczych. S� to:
- wzrost przemocy przy jednoczesnym spadku zainteresowania lud�mi
- rozpad ma��e�stw, powt�rne ma��e�stwa i zmiany w strukturze rodziny
- niepewno��, poprzez zmiany w zatrudnieniu i dost�pie do edukacji
- zmiana r�l spo�ecznych m�czyzn i kobiet
- powstawanie coraz wi�kszych spo�eczno�ci przy jednoczesnym os�abianiu wi�zi mi�dzy lud�mi.

6. Zaburzenia psychiczne
Wiele zaburze� psychicznych mo�e zwi�kszy� ryzyko samob�jstwa. S� to m.in. depresja, stan maniakalno-depresyjny, zaburzenia zachowania i schizofrenia. Osoby planuj�ce samob�jstwo zazwyczaj nie rozpoznaj� swojego stanu emocjonalnego.

7. Zachowanie
Nast�puj�ce elementy zachowania mog� �wiadczy� o zwi�kszonym ryzyku zamachem samob�jczym:
- stosowanie alkoholu, narkotyk�w i innych �rodk�w chemicznych
- pisanie list�w samob�jczych, wybieranie dla siebie sposobu �mierci
- zmiany w codziennym zachowaniu
- zachowanie wskazuj�ce na odczuwanie odrzucenia, upokorzenia, beznadziejno�ci i izolacji
- zachowanie impulsywne i inne zaburzenia zachowania w��czaj�c w to agresywno��, z�o�� i wrogo��. 

8. Kontakt z zamachem samob�jczym innej osoby
Kategoria ta jest do�� obszerna. Uwzgl�dnia zar�wno osoby, kt�re znalaz�y ofiar� samob�jstwa i zosta�y w��czone w spraw� przez policj�, jak i te, kt�re mia�y styczno�� z samob�jc� w obr�bie w�asnej rodziny, grupy przyjaci�, uczni�w lub znajomych. Ryzyko obejmuje tak�e sympatyk�w gwiazd show-businessu, kt�re pope�ni�y samob�jstwo, czy wr�cz wszystkich, kt�rzy dowiedzieli si� o czyjej� �mierci samob�jczej z medi�w.


Sygna�y ostrzegawcze

Niezwykle trudno jest przewidzie� zamach samob�jczy; odr�ni� gro�enie samob�jstwem od ch�ci pozbawienia si� �ycia. Jednak ok. 80% m�odych samob�jc�w sygnalizowa�o swe my�li i uczucia przed �mierci�. Chocia� nie jest mo�liwe zapobiec ka�demu samob�jstwu, to jest mo�liwe rozpoznanie charakterystycznych zmian w zachowaniu i stwierdzenie zagro�enia. W�wczas istnieje mo�liwo�� pomocy.

Im wi�cej sygna��w ostrzegawczych wyst�puje jednocze�nie, im wi�cej stres�w i obci��e� w �yciu m�odego cz�owieka, tym wi�ksze jest ryzyko samob�jstwa. Warto obserwowa� zmiany tych czynnik�w w czasie, aby m�c zorientowa� si� w tendencji i odpowiednio reagowa�. Wa�ne jest, aby traktowa� przypadek ka�dego cz�owieka jako szczeg�lny i unika� por�wna� jednej osoby z innymi.

Sygna�y zagro�enia samob�jstwem
Niepokoj�ce zachowanie zauwa�y� mo�na zar�wno w szkole, jak i w domu. Warto zwr�ci� uwag�, �e wiele z nich mo�e by� �atwo zaklasyfikowane jako przejawy m�odzie�czego buntu, czy przej�ciowe dziwactwa. Niestety, aby pom�c m�odemu cz�owiekowi konieczne jest g��bsze zainteresowanie jego sytuacj�. Inaczej opisane poni�ej znaki nie zostan� po prostu zauwa�one.
a) Zachowanie w szkole
M�ody cz�owiek traci zainteresowanie szko��. Nie ma znaczenia, co w niej wcze�niej lubi�, a czego nie; stopnie s� coraz gorsze, przybywa nieobecno�ci. Metody zach�cenia lub przymuszenia go do nauki nie daj� rezultat�w, jest senny i rozkojarzony, �atwo go rozdra�ni�. Tematyka �mierci lub samob�jstwa zaczyna si� pojawia� w jego pracach pisemnych i plastycznych.
b) Relacje interpersonalne
Osoba zagro�ona samob�jstwem stara si� odizolowa� od innych. Zrywa przyja�nie, wycofuje si� z grup r�wie�nik�w. Rozdaje swoje najcenniejsze rzeczy. Nie c...