Ze względu na rodzaje mutacji wyróżnia się:
- niedziedziczące się, które powstają wskutek mutacji DNA tylko w komórkach somatycznych
- dziedziczące się, wywołane mutacjami istniejącymi we wszystkich komórkach ciała, również w komórkach prapłciowych, odpowiedzialnych za wytwarzanie komórek jajowych i plemników.
Zespół Wolfa-Hirschhorna
wywołany częściową delecją krótkiego ramienia chromosomu 4. Objawia się szczególnym wyglądem twarzy, niedorozwojem żuchwy, zahamowaniem wzrostu, zaburzeniami rozwoju umysłowego oraz wrodzonymi wadami serca.
choroby genetyczne ok. 3500
Aberracje chromosomowe
Zaburzenia w liczbie chromosomów płci
Delecje (zmiana składu nukleotydowego Dna)
Mutacje punktowe
Mutacje dynamiczne (kodonowe)
Zespół łamliwego chrom. X
Zespół Angelmana oraz Pradera–Williego
wywołane mikrodelecją w chromosomie 15.
Zespół Di George'a
wywołany mikrodelecją krótkiego ramienia chromosomu 22.
Zespół Downa - mongolizm
Trisomia chromosomu 21.
Osoby z tą wadą mają mongoidalne rysy twarzy, niski wzrost, szczególny układ bruzd na dłoniach, niezborność ruchów i niedorozwój umysłowy, a przy tym pogodne usposobienie.
Zespół wykrywa się metodami diagnostyki prenatalnej.
Większe ryzyko urodzenia dziecka u kobiet starszych (u matek, które nie przekroczyły 28r. życia, z zespołem Downa rodzi się 1dziecko/1000, u matek 40l. częstotliwość ta wynosi 1/100, a u starszych nawet 1/50).
Zespół kociego krzyku
wywołany delecją krótkiego ramienia chromosomu 5. Objawy: niepełnosprawność intelektualna (od lekkiej do głębokiej), jasna karnacja, płaczliwość, po porodzie specyficzny płacz dziecka przypominający miauczenie kota.
Zespół Pataua (tzw. zajęcze usta)
Trisomia 13 pary chromosomów. Przykładowe skutki: niedorozwój umysłowy, niezrośnięty otwór międzyprzedsionkowy w sercu, wnętrostwo, szczelina w tęczówce, rozszczep wargi. Ok. 0,02% dzieci rodzi się z tą chorobą. Takie dzieci najczęściej umierają w pierwszym roku życia, jedynie kilka procent dożywa 3 lat – spowodowane jest to wew. wadami wrodzonymi.
Trisomia chromosomu X
nondysjunkcją chromosomów płci polegająca na wyst. u kobiet dodatkowego chromosomu X (XXX). Budowa fizyczna zasadniczo bez zmian, jednak jest obniżona płodność. Uczeni nie są zgodni co do zdolności umysłowych. Pojawia się w przybliżeniu u 1/1000.
Zespół Williamsa
wywołany delecją materiału genetycznego z regionu q11.23 chromosomu 7. Usunięty region obejmuje więcej niż 25 genów. Szczególną cechą wyglądu jest dysmorfia twarzy – tzw. "twarz elfa". Osoby dotknięte zespołem W. mogą mieć intelekt mieszczący się w szerokich granicach IQ od 20 do 106. Charakteryzują się tzw. "mową koktajlową"– zdolności językowe są najczęściej obniżone w zakresie semantyki, morfologii, fonologii, ale nie słownictwa. Jest to łatwo zauważalne dla otoczenia, z powodu bogatego słownictwa używanemu przez dzieci dotkniętych tym zespołem. Prawdopodobnie wynika to z połączenia dobrej pamięci słuchowej i trudności z przetwarzaniem języka, co prowadzi do zapamiętywania języka w postaci gotowych zwrotów.
Zespół Turnera
monosomia, aberracja chrom. polegająca na wyst. jednego chromosomu X.
U czł. wyst. 5% zygot, ale tylko 1/40 rozwija się dalej. Zespół Turnera dotyka 1 na 3000 kobiet – wyst. częściej, gdy matka jest w młodszym wieku. Osoby z tą chorobą posiadają na ciele liczne znamiona barwnikowe. Charakteryzują się również niższym wzrostem, szerokim karkiem i niedorozwojem drugorzędowych cech płciowych (niewykształcone piersi, brak owłosienia łonowego); są bezpłodne.
Zespół Klinefeltera
Nie leczona aberracja chromos. u mężczyzn – wyst. dodatkowego chromosomu X (XXY); charakteryzuje nienormalne wydłużenie członów, brak lub ograniczony rozwój II-rzędowych cech płciowych oraz niepłodność spowodowana brakiem spermatogenezy. Wyst. on w przybliżeniu u 1/1000 mężczyzn.
Zespół Edwardsa
Trisomia 18 pary chromosomów. Powoduje niedorozwój umysłowy. Prowadzi do śmierci we wczesnym dzieciństwie z powodu poważnych nieprawidłowości w budowie wew. (m.in. niezrośnięty otwór międzyprzedsionkowy).
Zespół łamliwego chromosomu X
Jedna z najczęstszych przyczyn uwarunkowanego genetycznie obniżenia poziomu rozwoju intelektualnego. Przyczyną jest powielenie kodonu CGG w genie FMR1 na długim ramieniu chromosomu X, upośledzające tworzenie synaps w mózgu.
Ogólnie ponad 3500 chorób genetycznych dzielimy na 3 główne typy:
Jednogenowe, które spowodowane są mutacjami tylko w jednym genie.
Wieloczynnikowe, gdzie mutacje dotyczą wielu miejsc w genotypie. Zmiana chorobowa jest często wzmocniona specyficznymi czynnikami środowiskowymi (np. Schizofrenia, autyzm, otyłość).
Chromosomowe, gdy mutacja występuje na poziomie całych pakietów DNA. Dobrym przykładem jest zespół Turnera, który spowodowany jest brakiem chromosomu.
Mukowiscydoza
wywołana przez recesywne allele położonego na 7 chromosomie genu kodującego białko, które jest niezbędne do zajścia procesu regulacji transportu jonów chlorkowych przez błony cytoplazmatyczne. Brak syntezy tego białka powoduje niewydolność układu oddechowego, polegająca na wytwarzaniu dużych ilości śluzu o dużej lepkości, co sprzyja powstawaniu infekcji. Towarzyszy mu również niewydolność wątroby (u ok. 85% pacjentów). Częstotliwość występowania mukowiscydozy wynosi 1 do 2 tys., a częstość heterozygot (nosicieli) w populacji ocenia się na ok. 1 do 22 nosicieli.
Hemofilia
choroba recesywna powodująca brak krzepliwości krwi, zwana też krwawiączką albo chorobą królów. Wadliwy gen znajduje się na chromosomie X, dlatego też u mężczyzn nie ma możliwości zdominowania go przez gen z homologicznego chromosomu (mają genotyp XY). Z tego powodu wystarczy, by jedno z rodziców przekazało ten gen dziecku, aby zachorował mężczyzna, lecz w przypadku kobiet oboje rodzice muszą posiadać wadliwy gen.
Dystrofia mięśniowa
Mutacje w pojedynczym genie zlokalizowanym na chromosomie X są przyczyną dystrofii mięśniowych typu Duchenna (DMD) i Beckera (BMD). Szacuje się, że DMD występuje u 1 na 3500 chłopców, ujawniając się w 2-3 roku życia postępującym zanikiem mięśni. BMD ma przebieg łagodniejszy.
Zespół Retta
Mutacja genu MECP2 na chromosomie X, dziedziczona jako cecha dominująca, w większości przypadków letalna dla mężczyzn. Objawia się zaburzeniami rozwoju psychoruchowego i wadami somatycznymi (m.in. skoliozą).
Anemia sierpowata
Anemia sierpowata to rodzaj wrodzonej anemii (niedokrwistości) polegającej na wadzie budowy hemoglobiny. Mutacja punktowa w genie β-globiny powoduje zmianę pojedynczego aminokwasu w sekwencji białka (z kwasu glutaminowego na walinę). Hemoglobinę z taką mutacją określa się jako hemoglobinę S (HbS) w przeciwieństwie do normalnej hemoglobiny A (HbA) u dorosłych. Choroba dziedziczy się w sposób autosomalny (nie jest sprzężona z płcią i częściowo recesywny – nosiciele tylko jednej kopii wadliwego genu (heterozygoty) zwykle nie mają objawów klinicznych, choć ich erytrocyty zawierają ok. 40% HbS. Heterozygoty są również w dużym stopniu odporne na malarię. Zjawisko takie nazywa się przewagą heterozygot lub naddominacją. Naddominacja powoduje, że na terenach występowania malarii mutacja powodująca anemię sierpowatą utrzymuje się w populacji.
Alkaptonuria
Rzadka, genetycznie uwarunkowana choroba polegająca na enzymatycznym defekcie metabolicznym w szlaku przemian aminokwasów aromatycznych: tyrozyny i fenyloalaniny. Alkaptonuria jest dziedziczona w sposób autosomalny recesywny i charakteryzuje się wydalaniem z moczem dużych ilości kwasu homogentyzynowego (ciemniejącego na powietrzu), niebieskawo-czarnym zabarwieniem tkanki łącznej, (ochronoza) oraz zmianami zwyrodnieniowymi stawów i kręgosłupa.
riochin