SOKRATES

W centrum filozofii Sokratesa znalazło się pytanie o dobro (agathon) i cnotę (arete).  Dobro stanowi specyficzną (dzielność) ludzkiej duszy, której to dzielności poznanie i osiągnięcie jej jest zadaniem najważniejszym ze wszystkich.

Wiedza ludzi jest wiedzą pozorną, a metoda elenktyczną – celem było zdemaskowanie tego, co jest tylko pozorem wiedzy i oczyszczenie zeń umysłu. Natomiast wiedza praktyczna- której treść stanowi poznanie zła i dobra, zdobycie pewności siebie i właściwe zastosowanie tej wiedzy w praktyce.

LOGOS (rozum) wg Platona  na zaufaniu do logosu opiera się postępowanie, którego wewnętrzna prawidłowość gwarantuje osiągnięcie prawdziwego poznania.

CNOTA – istota cnoty oznacza „troskę o duszę”. Ustrój duszy decyduje o dobrym bycie każdego człowieka, ponieważ troszczy się ona o wszystko i we wszystkim o nią się trzeba troszczyć.  Dusza osiąga przynależną jej cnotę  kiedy rządzi poznanie i rozum. Gdy natomiast przeważa niewiedza, traci ją i ulega złu. Każde złe działanie wynika z niewiedzy na temat zła i dobra. Ten bowiem kto wie jest dobry.

MIAEUTYKA (sztuka położnicza)- celem było uświadomienie prawdy poprzez zadawanie pytań. Każdy nosi wiedzę prawdziwą w sobie. Sokrates był tylko  pomocnikiem przy rozumieniu i poznaniu siebie, czego każdy musi dokonać sam, gdyż nikt nie może tego przekazać z zewnątrz.

PLATON

IDEE – niematerialne, wieczne i niezmienne  istotności. To prawzory tego, co realne, według nich zostały ukształtowane  przedmioty świata widzialnego

IDEALIZM OBIEKTYWNY – idee istnieją obiektywnie, tzn. niezależnie od tego, czy i jak je poznajemy. Nie zostały zatem ustanowione przez naszą świadomość, lecz są jedynie przez nią poznawane.

Świat dzieli się wg  dwóch obszarów:

Świat widzialny:

- bezpośrednio postrzegalny ( np. cienie i odbicia)

- pośrednio postrzegalny ( np. przedmioty i istoty żywe)

Świat dostępny duchowości :

- obszar nauki np. matematyka, która materiał do swojego oglądu czerpie, sięgając zarówno do poznania duchowego, jak i ogólnych twierdzeń  teoretycznych.

- królestwo idei, dostępne czystemu rozumowi bez jakiegokolwiek oglądu.

DOBRA – podstawa wszelkich idei , które z niego czerpią swoje znaczenie.

Z IDEI DOBRA wywodzą się idea bytu i wartości, a z nimi cały świat. Tworzy ona ich porządek, miarę i jedność. Człowiek może poznać byt jedynie w świetle dobra.

DIALEKTYKA – ogólne pojęcie zastosowane do wszelkiej nauki, zajmującej się rzeczywistym bytem. Droga przypominania sobie jest możliwa jedynie w dialogu. Odwołujemy się w nim na ogół do pojęć, które reprezentują idee. Idee rozumiemy przez analizę i syntezę pojęć, ale także przez tworzenie hipotez, które po sprawdzeniu zostają zaakceptowane lub odrzucone.

DUALIZM PLATOŃSKI: ściśle oddzielił od siebie ciało i duszę, przy czym duszy przypadło panowanie nad ciałem nieśmiertelność duszy argumentuje:

- dusza jest substancją homogeniczną, co, przez analogię do idei, zostaje zrównane z nieprzemijalnością.

- ponieważ dusza poznaje czysty byt, jest do niego podobna i ma podobne pochodzenie.

- dusza porusza się sama z siebie.

- wniosek dialektyczny: dusza którą istotną cechą jest żywotność, nie mogłaby zawierać w sobie własnego przeciwieństwa, czyli śmierci.

Celem życia ziemskiego jest zatem powrót duszy do jej stanu pierwotnego : powiązanie z jej pochodzeniem może jej jednak zapewnić tylko panowanie rozumu. 

3 części duszy:

- rozum

- popędliwość

- pożądliwość

3 cnoty przyporządkowane duszy:

- mądrość

- męstwo

- panowanie nad sobą

wszystkie trzy podporządkowane są czwartej: sprawiedliwości. Panuje ona kiedy wszystkie części duszy w sposób właściwy wypełniają przypadające na nie zadania i czynności.

Z rozumności idealnego królestwa  wynika postulat panowania rozumu wraz z jego ucieleśnieniem w koncepcji cnót kardynalskich.

Świat zmysłowy nie jest przedmiotem prawdziwego poznania, lecz jedynie niepewnych mniemań.

PAŃSTWO IDEALNE wspólnota państwowa od samego początku polega na podziale pracy . państwo podzielone jest na trzy stany:

- rządców (filozofowie)- stan uczonych

- strażników – stan wojskowych

- rzemieślników – stan żywicieli

Przedstawiciele obu wyższych stanów powinni swoje życie całkowicie poświęcić dobru wspólnoty, muszą zrezygnować z myślenia egoistycznego na rzecz myślenia o dobru wspólnym. Zabroniona zostałaby własność prywatna. Wspólne byłyby też kobiety i dzieci.

- rządcy - cnota

- strażnicy - odwaga

- rzemieślnicy – panowanie nad sobą

Państwo totalitarne, które całkowicie panuje nad działalnością swoich obywateli. Takie państwo miałoby ustrój arystokratyczny tzn. odwołujący się do rządów najlepszych.

arystokracja – timokracja – oligarchia – demokracja – tyrania.

ARYSTOTELES

Arystoteles obala dualizm platoński. Twierdzi ,że istota rzeczy zawiera się w niej samej.

SUBSTANCJA rzeczy może być tylko w niej. Wprowadza nowy dualizm:

- materia

- forma

w przedmiotach zawsze one występują wspólnie. Czystą materię równie trudno znaleźć, jak czystą formę.

SYNTEZA STAWANIA SIĘ:

Na nieokreślonym podłożu materii wytwarza się forma przedmiotu. ISTOTA zawarta jest w materii tylko jako możliwość, swą aktualność/ rzeczywistość zdobywa poprzez formę. ISTOTA RZECZY nie zawiera się jakiejś transcendentnej wobec niej idei, lecz urzeczywistnia się poprzez szereg jej przejawów. Taki rozwój istoty nazywa Arystoteles entelechią. Każdy rozwój dokonuje się stosownie do założonego celu, na czele z rozwojem substancji od stanu możliwego do rzeczywistego.

Cztery przyczyny rozwoju:

- przyczyna formalna, przedmiot określa się zgodnie z jego formą

- przyczyna celowa, nic nie dzieje się bez celu

- przyczyna sprawcza, każdy rozwój potrzebuje motoru który go napędza.

- przyczyna materialna, każdy przedmiot powstaje z materii.

To, co określone, substancja, daje się ująć pojęciowo, natomiast to, co nieokreślone, przypadkowe, akcydentalne, umyka pojęciowości.

Z koncepcji rozwoju wynika również sferyczna budowa świata, zgodnie z którą wznosi się on od najniższego poziomu czystej materii do najwyższego – czystej formy. To co najwyższe, boskość musi być czystą formą. Świat w swej stałej zmienności potrzebuje ruchu , musi istnieć pierwszy poruszyciel, który sam jest nie poruszony. Jest nim Bóg. Bóg nie ingeruje w bieg świata i świat nie może na niego wpłynąć. Ponieważ on sam jest nieporuszony, świat nie został wprawiony w ruch przez niego, lecz przez kierowane tęsknotą dążenie materii do niego jako do czystej formy.

Arystoteles wyróżnia trzy CZĘŚCI DUSZY:

- wegetatywna – roślinna (odżywianie i rośnięcie)

- zmysłowa – zwierzęca ( postrzeganie i zmiana miejsca)

- rozum – posiada tylko człowiek  (działalność duchowa)

Rozum zajmuje szczególne miejsce:

- bierny (receptywny) reprezentuje materię (potencjalność).

- czynny (twórczy) reprezentuje formę (aktualność). Nie jest powiązany z ciałem i dlatego jest nieśmiertelny.

Ponieważ jednak myślenie powstaje jedynie z powiązania z doznawaniem, dusza po śmierci traci cechy indywidualne ETYKA – zgodnie z naturą, każda istota dąży do właściwego jej dobra, w którym znajduje swoją doskonałość. Ludzkim dobrem jest działanie duszy zgodnie z rozumem. Człowiek znajduje w nim, jako ostateczny cel swoich dążeń, eudajmonię (szczęście), niezależną od okoliczności zewnętrznych.

PAŃSTWO Powstanie państwa wynika z naturalnej skłonności człowieka do życia we wspólnocie. Uznaje moralne doskonalenie obywateli. Polega ono na dążeniu do szczęśliwego i dobrego życia. Dopiero przez takie życie w pełni może rozwinąć się cnota jednostki. Państwo powstaje w wyniku powiększania się i łączenia mniejszych wspólnot. Wspólnota dwóch istot razem tworzą oni wspólnotę domową, z której powstaje gmina i ostatecznie polis , połączenie wielu gmin.

Formy ustrojowe:

monarchia – tyrania

arystokracja – oligarchia

politea – demokracja

Kryterium ich uporządkowania stanowi liczba uczestniczących w rządzeniu:

jeden – niektórzy – wszyscy

Za dobrą uważa tę formę państwa, która służy dobru wspólnemu, jako zwyrodniałą traktuje tę, która służy jedynie interesom będących właśnie przy władzy. Najbardziej nadająca się do urzeczywistnienia i stabilna jest politeja . jest ona formą mieszaną , posiadającą cechy innych ustrojów i odpowiada sformułowanej w etyce zasadzie cnoty jako środka między ekstremami. W odniesieniu do wewnętrznego porządku w państwie Arystoteles uznaje, że należy utrzymać zarówno rodzinę, jak i własność prywatną. W stosunku  do własności prywatnej wybiera drogę pośrednią. Odrzuca wspólnotę dóbr. Traktuje niewolnictwo, nierówność jako naturalny element struktury społecznej. Między ludźmi wolnymi panuje jednak równość.

ŚW. AUGUSTYN

TEORIA SAMOPOZNANIA Zwrócenie się ku Bogu. Swoje możliwości poznawcze człowiek może rozwinąć zarówno  poprzez wiarę, jak i odwrotnie – przez poznanie potwierdzić treść wiary. Poszukiwanie założeń poznania doprowadziło do odkrycia podstaw wiedzy w wewnętrznej pewności samej świadomości. Rzeczy na zewnątrz nie mogą mnie zwodzić. Ale jeśli wątpie co do nich to staję się świadom samego siebie jako ten , kto wątpi. Poszukujący prawdy człowiek znajduje się w ruchu, który ciągle prowadzi w głąb i stanowi równocześnie wzniesienie się z miłości ku Bogu – od zmysłowego świata zewnętrznego do wewnętrznego świata ludzkiego ducha, a dalej do samej głębi serca: do Boga jako pierwotnej podstawy prawdy.

W swoim wnętrzu znajduje człowiek prawdy konieczne i pewne, których ważność ma charakter ponadczasowy i ponadindywidualny. Te praedy nie powstają z doświadczenia zmysłowego. Jego analiza pokazuje raczej, że zakłada się już w nim określone idee, a więc nie może się on dokonać bez udziału duchowego.

Teoria iluminacji prawdy wieczne są nam dane przez Boga dzięki oświeceniu.

IDEE to prawzory wszelkiego bytu w umyśle Boga. Świat stworzony jest ich urzeczywistnieniem i odbiciem. Bóg stworzył świat z nicości. Bóg stoi poza czasem, a zatem pytanie kiedy powstał świat nie ma sensu. Czynnikami konstytuującymi świat są materia, czas i forma (wieczne idee). Jedną część bytu Bóg stworzył w formie ostatecznej, druga ulega przemianom.  CZŁOWIEK jest „substancją składającą się z ciała i duszy, obdarzoną rozumem:. Duszy przypisana jest rola przewodnia. Wnętrze człowieka ujmowane jako jedność trzech elementów:

- świadomości

- rozumu

- woli

co jest obrazem Trójcy Świętej. Najważniejszym celem ludzkich dążeń jest szczęśliwość. Można ją osiągnąć jedynie dzięki Bogu, w tym co nie przemija i co miłuje się dla niego samego. Przyczynę skłonności do zła, jaką wykazują ludzie wiąże się z grzechem pierworodnym, który na początku dziejów obciążył człowieka.  Ponieważ nie może się on od niego uwolnić o własnych siłach, skazany jest na  łaskę Bożą. Podstawą wolności człowieka do dobra jest wybranie go przez Boga.

Istnieje państwo Boże i państwo ziemskie. Oba królestwa istnieją jedno w drugim, aż przy końcu czasu zostaną rozdzielone, a państwo Boże wyjdzie z tego zwycięsko.

ŚW. TOMASZ Z AKWINU

Wiara i rozum nie mogą być ze sobą sprzeczne ponieważ jedno i drugie pochodzi od Boga. Punktem wyjścia ontologii Tomasza jest wielość bytów poznawalnych zmysłowo. Jest różnica między rzeczywistością i możliwością bytów. Wszystkie byty mogą być albo nie być, tzn. mogą się zmieniać. Zasada ich jedności – forma. Jeśli forma jest określonością, to potrzebuje ona zasady dopełniającej to, co określane. Tym, co samo jest nieokreślone, lecz dające się określać (formować), jest materia. Materia jest również podstawą wielości, ponieważ ta sama forma może przysługiwać różnym rzeczom jednostki. Substancja jest całością złożoną z materii i formy. Tym „co” bytu jest jego istota. Można poznać istotę czegoś, nie wiedząc, czy to istnieje. Istnienie jest zasadą, przez którą byt jest bytem. Akt istnienia tworzy z bytu coś istniejącego.

Każdemu bytowi przysługuje:

- byt, ze względu na akt istnienia

- rzecz, czyli treść z punktu widzenia istoty,

- jedno, na podstawie jego wewnętrznej niepodzielności,

- coś, byt jest czymś w odróżnieniu od innych.

Prawda jest zgodnością rzeczy z umysłem.

Każdemu bytowi Bóg przypisał miejsce i cel w porządku bytów.

5 dowodów na istnienie Boga:

- istnieje pierwszy poruszyciel, który przez nikogo nie jest poruszany – Bóg.

- istnieje pierwsza sprawcza przyczyna  Bóg.

- istnieje rzecz pierwsza, konieczna sama z siebie – Bóg.

- doskonałość - Bóg

- skierowany ku celowi świat potrzebuje Boga jako najwyższego kierującego rządcy, który te cele ustanawia.

Zło w świecie nie pochodzi od niego.

Człowiek jest substancjalnym zjednoczeniem duszy (forma) i ciała (materia). Nie da się ich rozdzielić ponieważ tworzą jedność substancji człowieka, która przez to zawsze określona jest jako duchowo-cielesna. Dusza po śmierci ciała może istnieć oddzielnie jest bowiem nieśmiertelna, jako dusza ludzka potrzebuje jednak ciała. Ponieważ do poznania niezbędne są jej postrzeżenia zmysłowe.

DUSZA posiada w sobie różne władze: siła życiowa, spostrzeżenia zmysłowe, dążenia instynktowne, zmiana miejsca, rozum.

WŁADZE ZMYSŁOWE dzielą się na zmysły indywidualne, zmysł współny, siłę wyobraźni, zmysłową zdolność sądzenia i czynną pamięć.

INTELEKT dzieli się na: mnożnościowy i czynny.

BYT jest dobry, jeśli dla innego reprezentuje doskonałość i tym samym cel jego dążeń. Najwyższym celem człowieka, celem, któremu służą pojedyncze cele, cejs szczęście. Ponieważ człowiek, zgodnie ze swą formą określony jest przez duszę rozumną szczęście osiąga przez stosowne do rozumu czynności duszy. Pośród cnót wyróżnia cnoty :

- teologiczne (wiara, nadzieja, miłość

- naturalne - kardynalne

w ten sposób rozum zostaje podporządkowany mądrości, wola – sprawiedliwości, dążenia – męstwu, pożądania zaś – umiarkowaniu. Cnoty regulują wewnętrzne życie człowieka. Zewnętrzny porządek i działania kierowane są  przez prawa. Najwyższym prawodawcą jest Bóg, ponieważ nadaje on porządek całemu światu.

KARTEZJUSZ

Jego metoda polega na:

- odrzuceniu wszelkich mniemań i uznaniu za prawdziwe tylko tego, co zostało poznane jasno i wyraźnie

- podziale zagadnień na najmniejsze możliwe części

- wznoszeniu się „jakby po stopniach: od przedmiotów najprostszych do skomplikowanych

- wyliczaniu aby upewnić się co do zupełności systemu.

Właściwym punktem wyjścia Kartezjusza jest wątpienie. Przez wątpienie dociera do tego, co oczywiste i niewątpliwe: do świadomości siebie. Nawet w wątpieniu musi zostać założone istnienie Ja.

Idea Boga jest ideą wrodzoną. W idei Boga zawiera się właściwość absolutnej substancjalności i aktualnej nieskończoności. Do doskonałego bytu należy także prawdziwość. Ja – jako rzecz myśląca jest przeciwieństwem rzecz zewnętrzna – rozciągłość . Są określane przez rozciągłość i ruch, dalej przez kształt, wielkość, liczbę, miejsce i czas.

WŁAŚCIWOŚCI:

- wtórne - właściwości przedstawione: kolor, zapach smak które są jakościami. Jakości ujmowane są przez zmysły jako wyobrażenia, natomiast to co matematyczno- ilościowe, może być dane w poznaniu prawdziwym, rozumowym.

Prawdziwe może być tylko to co daje się ująć logicznie i racjonalnie.

Dualizm : oprócz nie stworzonego i doskonałego bytu Boga w świecie istnieją dwa zupełnie odrębne królestwa rzeczy rozciągłych i czystego myślenia. Na ciała działają prawa naturalne, duch jest jednak wolny.

HOBBES

Filozofia zajmuje się poszukiwaniem przyczyn . jej przedmiotem są ciała, których wytworzenie i właściwości można uchwycić pojęciowo. Bezpośrednim przedmiotem doświadczenia nie są same rzeczy lecz wyobrażenia. Prawda odnosi się jedynie do wypowiedzi a nie do rzeczy.

STAN NATURY .Każdy organizm dąży do tego aby utrzymać swój ruch witalny, tzn. uniknąć śmierci, dlatego każda jednostka działa egoistycznie. Dlatego człowiek nie jest z natury istotą polityczną. W stanie natury każdy człowiek jest równy i może czynić co tylko chce. Może sięgać po wszelkie środki aby utrzymać samego siebie. Dlatego stan natury jest stanem wojny każdego z każdym. Ten stan wojny jest wieczny. Życie w nim jest samotne, nędzne i krótkie. Ponieważ jednak instynkt samozachowawczy jest zasadą podstawową, rodzi się pragnienie trwałego pokoju. Jednostki podporządkowują swoją wolę jednej jedynej woli. Poprzez umowę społeczną powstaje państwo , zdefiniowane jako instytucja, której wola, mocą umowy wszystkich ze wszystkimi, obowiązuje jako ich wola wspólna. Najwyższą władzę posiada jedna osoba lub zgromadzenie. Jej władza jest nieograniczona, niezbywalna i niepodzielna.

JOHN LOCKE

W stanie natury , przed stworzeniem przez ludzi państwa, panuje pełna wolność i równość. Jednostka posiada nieograniczoną wolność rozporządzania samą sobą i swoją własnością. Niemniej każdy podlega prawu natury, którego najwyższą regułą jest zachowanie natury stworzonej przez Boga. Prawo natury zakazuje zatem wyrządzać szkody lub niszczyć życie, zdrowie, wolność i własność innych. Może być stanem pokoju. Każdy ma prawo być sędzią i sam osądzać oraz karać tego, kto łamie stan pokoju. Aby zachować pokój i samych siebie, ludzie – na podstawie umowy społecznej łączą się we wspólnotę, przekazując nadrzędnej instancji władzę ustawodawczą, sądowniczą i wykonawczą.

W stanie natury panuje wspólnota dóbr. Dobra natury jednak, aby były użyteczne, a więc służyły zachowaniu przy życiu jednostek, muszą zostać przyswojone. Przekształcenie ich we własność prywatną dokonuje się dzięki pracy. Jednak każdy potrafi tyle tylko zgromadzić, ile może zużywać nie powstaje więc wielka własność. Zmienia się to wraz z wprowadzeniem pieniądza, co dokonuje się za zgodą wszystkich.

ROUSSEAU

W stanie natury człowiek jest całkowicie wolny, żyje zgodnie z porządkiem naturalnym. Wraz z rozwojem kultury i form społecznych zniknęła naturalna równość. Krokiem decydującym okazało się przy tym wprowadzenie podziału pracy i własności prywatnej, ponieważ stosunki własnościowe wprowadziły między ludźmi walkę konkurencyjną. Rozwój kultury narzucił na ludzi jarzmo, wzmocnione władzą sądowniczą. Rozum i nauka osłabiły naturalne poczucie obyczajności.

Dlatego dla Rousseau do idealnej wolności prowadzi idealne wychowanie. Powinna ona przede wszystkim niwelować zły wpływ, jaki na wychowanka wywiera społeczeństwo.

Koncepcja UMOWY SPOŁECZNEJ . jeśli każdy podporządkowuje się woli powszechnej, to gwarantuje wszystkim wolność i równość. Ponieważ do woli powszechnej należy także jego własna, podporządkowuje się on zatem własnemu prawu. Z umowy społecznej wynika suwerenność ludu. Ustawy mają tylko wtedy moc obowiązującą, kiedy są zgodne z wolą powszechną. W innym wypadku są jedynie indywidualnymi nakazami.

Dla Rousseau ideałem państwa były małe demokracje w których łatwo można doprowadzić do zwołania zgromadzenia ludowego. Obyczaje obywateli powinny być proste, stosowne do praw i możliwości: w obyczajach miałaby też panować największa równość. Powinna też istnieć ogólna religia, zawierająca niewiele pozytywnych dogmatów m.in. świętość umowy społecznej i praw.

HEGEL

DIALEKTYKA jako prawidłowość, stanowiąca podstawę tak natury myślenia jak i rzeczywistości. Każda teza zawiera już w sobie swoją antytezę, obydwie zaś zostają zniesione w syntezie.

Dialektyką nazywamy wyższy proces rozumowy, w którym takie na pozór odrębne momenty przechodzą w siebie wzajemnie dzięki samym sobie, dzięki temu, czym są, wskutek czego zniesiona zostaje przesłanka o ich odrębności.

DUCH wyobcowuje się albo wyraża na zewnątrz i ponownie się z sobą jedna albo powraca do siebie. Końcowym etapem jest absolut czyli „ tożsamość tożsamości i braku tożsamości”. W filozofii duch poznaje samego siebie jako podmiot i jako substancję.

SYSTEM nie jest nadaną z zewnątrz formą, lecz raczej wewnętrzną orientacją według całości.

ZARYS SYSTEMU całej filozofii. Jej struktura dzieli się według trzech triad:

- logika – nauka o ideach w sobie i dla siebie ( byt, pojęcie, istota)

- filozofia przyrody – nauka o ideach w jej innobycie (mech...