WYDZIAŁ EKONOMII WSZYSTKIE KIERUNKI ZAGADNIENIA EGZAMINACYJNE OGÓLNOE KONOMICZNE
Pytanie 1 Model gospodarki rynkowej i istota działania mechanizmu rynkowego.
Gospodarka rynkowa jest to rodzaj gospodarki polegający na tym, że przedsiębiorstwa dążą do osiągnięcia jak największego zysku, stroniąc od wsparcia czy ochrony ze strony państwa. O wielkości produkcji i rodzaju towarów decyduje "niewidzialna ręka rynku", która pełni rolę pewnego rodzaju regulatora. Ona właśnie sprawia, że produkty i świadczone usługi służą zaspokajaniu potrzeb konsumentów. Wyprodukowane wyroby są własnością prywatną i oddziałują na nie mechanizmy rynkowe. Ceny na poszczególne dobra ustala producent, lecz tak naprawdę wszystko jest zależne od rynku i panującej tam sytuacji. Dotyczy to również ilości towarów i odbiorcy.
Podmioty gospodarcze na rynku mają całkowitą swobodę działania. Państwo natomiast strzeże porządku i ochrania własność prywatną obywateli. Gospodarka rynkowa, można pokusić się o stwierdzenie, jest swoistego rodzaju żywym organizmem, który sam decyduje i ustala wielkość zapotrzebowania na dane dobra, jak również istnienie danego przedsiębiorstwa. Wszyscy przecież doskonale wiemy, że podmiot działający na rynku musi przybierać takie formy działania jakie odgórnie narzuca mu rynek. Pomiędzy właścicielami prywatnych przedsiębiorstw odbywa się efektywna konkurencja. Polega ona na optymalnym wykorzystaniu procesów produkcyjnych, oraz rozsądnym rozdysponowaniu czynnikami produkcyjnymi. Dążąc do osiągnięcia podstawowego celu przedsiębiorstwa, czyli maksymalnego zysku, właściciele starają produkować się więcej, niż ich konkurenci i po niższych cenach. Sytuacja zmusza ich do poszukiwania tańszych kombinacji czynników produkcyjnych oraz inwestowania w coraz to nowocześniejsze maszyny i urządzenia obniżające koszty produkcji.
Podmioty gospodarcze działające na rynku, zarówno przedsiębiorstwa jaki i gospodarstwa domowe kierują się zasadą "trzech S", czyli są samorządne, samofinansujące oraz samodzielne. Firmy te występujące w formie sprzedawców jak i nabywców, zawierają umowy kupna sprzedaży przy użyciu pieniądza zarówno w formie gotówkowej jak i bezgotówkowej według cen swobodnie kształtujących się na rynku. Ceny na poszczególne dobra, jak i ceny czynników produkcji ustalane są zwykle na poziomie równoważącym popyt z podażą.
Zalety gospodarki rynkowej:
· Racjonalne wykorzystanie zasobów gospodarczych
· Skuteczny system motywacji
· Innowacja gospodarki
· Dyscyplina finansowa przedsiębiorstw
· Skłonność do samodzielnego ustalania się ceny rynkowej
· Dobre zaopatrzenie sklepów
W gospodarce rynkowej natomiast, wszystkimi procesami gospodarczymi kieruje rynek i jego uwarunkowania. Zwany jest również systemem wolnej przedsiębiorczości, ponieważ nie opiera się na żadnym planie centralnym, tylko jest uzależniony od decyzji konsumentów. Jedną z wielu części składowych tego systemu jest własność prywatna czynników wytwórczych i środków produkcji, która działa w sposób motywacyjny dla pracowników, gdyż w perspektywie może przynieść przedsiębiorstwu zyski. Czynnik ten nazywany jest często motywem zysku, działa on w sposób podobny do silnika, który napędza działania ludzkie i w efekcie produkują oni rzeczy potrzebne konsumentom, zaspakajając ich potrzeby.
Dzięki temu systemowi gospodarczemu możliwe jest ulokowanie czynników wytwórczych (pracy ziemi i kapitału) pomiędzy poszczególne podmioty gospodarcze. Natomiast podział wytworzonych wyrobów dokonuje się za pośrednictwem rynku, bez ingerencji państwa, którego rola ogranicza się wyłącznie do ochrony własności prywatnej. Istotne decyzje dotyczących rodzaju produkowanych wyrobów, ilości, sposobu oraz ceny podejmowanie są przez odpowiednie jednostki organizacyjne znajdujące się w każdym przedsiębiorstwie. Ich zadaniem jest zbieranie informacji z rynku, a następnie ustalenie jak najbardziej słusznych i popartych odpowiednimi argumentami działań, mających na celu osiągnięcie jak najbardziej efektywnych wyników.
Państwo ma możliwość wpływu na decyzje podejmowane przez przedsiębiorstwa poprzez np. zmianę stóp procentowych, ceł na towary importowane bądź eksportowane, ustaleniem minimalnych lub maksymalnych cen, płac minimalnych, formowanie systemu ubezpieczeń, zakresu opieki socjalnej itp. Ekstremalną postacią gospodarki rynkowej, jest gospodarka wolnorynkowa, gdzie państwo nie ma wcale wpływu na rynek. Taki model gospodarki nie jest stosowany w żadnym współczesnym państwie, gdyż uważany jest za destruktywny.
W Polsce w latach 90- tych z bardzo dużą częstotliwością posługiwano się pojęciem społecznej gospodarki rynkowej, zapominając o istotnym fakcie , a mianowicie, że był to program liberalny wprowadzony w Niemczech Zachodnich. W czasie dyskusji na temat tego rodzaju gospodarki w Polsce, mówiono i podkreślano tylko te elementy programowe w których zawarte były zamierzenia państwa opiekuńczego, tym samym wypaczając prawdziwy obraz społecznej gospodarki rynkowej.
W drugiej połowie 1989 roku rząd Tadeusza Mazowieckiego podjął działania mające na celu zmianę systemu gospodarczego w Polsce i wprowadzenie gospodarki rynkowej. Podstawowy problem jaki stanął na przeszkodzie ówczesnego premiera, był to proces transformacji tj. przejścia ze starej gospodarki - planowej do nowej - rynkowej. W celu pokonania tej trudności wice - minister i minister finansów Leszek Balcerowicz, skonstruował 10 ustaw (zwane planem Balcerowicza), które w grudniu 1989 roku przyjął sejm. Głównymi celami w planie ministra były: zwalczenie hiperinflacji oraz budowa systemu gospodarki rynkowej. Starając się zrealizować pierwszy punkt swojego planu, minister zastosował tzw. "terapię szokową", polegającą na likwidacji lub ograniczeniu dotacji budżetowych, co pociągnęło za sobą kilkukrotny wzrost cen. Postanowił także zmniejszyć przyrost podaży pieniądza m.in. przez dużą redukcję oraz kontrolę płac w sektorze uspołecznionym. Zmiany nastąpiły również w bankach, kilkakrotnie podniesiono oprocentowanie kredytów zaciągniętych przed i po 1989 roku.
W celu realizacji drugiego punktu planu i budowy gospodarki rynkowej, utworzono wewnętrzną wymienialność złotego o raz utworzono fundusz stabilizacyjny, który wyniósł 1mld USD. Chciano całkowicie otworzyć się na zachód, dlatego zniesiono kontyngenty oraz wszelkiego rodzaju ograniczenia utrudniające handel z państwami zagranicznymi. W handlu wewnętrznym też nastąpiły znaczące zmiany, a mianowicie pozostawiono ustalenia cenowe, właścicielom przedsiębiorstw (nie zajmowało się już tym państwo), zniesiono przywileje i zakazy w wymianie handlowej z przedsiębiorstwami krajowymi, zlikwidowano uciążliwe, a wprowadzono bardziej przyjazne przepisy dotyczące obrotu gruntami oraz lokalami użytkowymi. W tym samym czasie prowadzono usilne starania w zakresie prywatyzacji oraz modernizacji gospodarki oraz działów finansowych państwa. Przeprowadzono reformę bankowości, systemu podatkowego i ubezpieczeniowego, oraz rynku kapitałowego. Efektem tych działań był spadek wysokiej inflacji oraz szeregu innych pozytywnych działań np. usunięcie niedoborów rynkowych, zwiększenie asortymentu towarowego oraz poprawa jakości produktów. W związku z polepszającą się koniunkturą, zaczęły powstawać coraz to nowsze przedsiębiorstwa usługowe, czy produkcyjne np. firmy consultingowe, biura reklamowe, rachunkowe, turystyczne, maklerskie, prywatne kancelarie notarialne.
Kolejnym etapem krajowych przekształceń i wychodzenia z kryzysu, była przeprowadzona w 1995 roku denominacja złotego, czyli 10 000 starych złotych zastąpiono 1 nową złotówką. Dzięki temu zabiegowi uwolniono kurs złotego i Międzynarodowy Fundusz Walutowy uznał nasza walutę za w pełni wymienialną.
Spoglądając w przeszłość można stwierdzić bez wątpienia, że droga którą wybraliśmy, była w pełni słuszna. Począwszy od roku 1989 nasz kraj rozwinął się w diametralnie szybkim tempie. Pomimo sprzeciwów i głosów powątpiewania ze strony niektórych "specjalistów", wybór realizowanych przez te lata radykalnych reform przyniósł pozytywny efekt. Strategia szybkich zmian, odrzucenie centralnego planowania i ingerencji państwa w sprawy gospodarcze okazała się strzałem w przysłowiową dziesiątkę. Polska przez lata "odnowy" gospodarczej okazała najszybciej rozwijającym się krajem który przezwyciężył głęboki kryzys. Za naszym przykładem poszły inne kraje Europy Środkowej i Wschodniej, które podobnie jak my, gospodarkę opierały na systemie planowym ściśle uzależnionym od decyzji państwowych. Przebudowie gospodarczej kraju towarzyszyły również zmiany zewnętrzne np. likwidacja RWPG co spowodowało zahamowanie tempa rozwoju w krajach rozwiniętych. Negatywne skutki można było również odczuć w Polsce poprzez zmniejszenie eksportu narodowych wyrobów i usług, a duży napływ produktów pochodzenia zagranicznego.
Olbrzymie perspektywy odkrył nowy system gospodarczy. Dostrzegli je zarówno właściciele przedsiębiorstw, jak i ich pracownicy. Siły i możliwości tkwiące w wolnym rynku pobudziły chęci społeczne do zakładania własnych działalności i indywidualnego wzbogacenia się bez oglądania się na państwo. Jednostki które w poprzednim systemie prezentowały bierną postawę, w tym przedstawiają się od tej dobrej strony, ukazując samodzielność w podejmowaniu decyzji, przedsiębiorczość i efektywność ekonomiczną.
Wydaje mi się, że przedstawiona przeze mnie analiza podstawowych zasad, którymi kierowała się gospodarka rynkowa i planowa powinna zwrócić uwagę, chociaż niektórych z was do przyjrzenia się obecnej sytuacji gospodarczej kraju. Odrzucając system planowy, zastanówmy się czy pewne elementy "państwa opiekuńczego", nie warto by było włączyć do gospodarki rynkowej. To bardzo ważny element, szczególnie dla potrzeb jednostki, który w gospodarce rynkowej znajduje się gdzieś w tyle przez nikogo już nie zauważany. Przekładając te dwa systemy rynkowe na jednostkę ludzką można dojść do ciekawych wniosków.
W latach 80- tych gdy uczęszczałam do szkoły, nie dało się odczuć negatywnych skutków gospodarki planowej. Państwo pozwalało na realizację potrzeb z górnej półki "piramidy Maslowa", do których zaliczamy potrzeby samorealizacji np. bezpłatny dostęp do szkolnictwa oraz różnego rodzaju rozwoju intelektualnego. Opieka państwa w stosunku do zwykłego obywatela była w pełni realizowana. Odbywały się różnego rodzaju zajęcia pozalekcyjne, działały organizacje młodzieżowe, czy domy kultury. Na tym etapie mojego życia w pełni korzystałam z tego rodzaju możliwości poszerzenia mojej wiedzy i w pewnym stopniu samorealizacji. Natomiast wysiłki pracujących obywateli skierowane były na realizację potrzeb fizjologicznych, które znajdowały się u podstawy potrzeb w "piramidzie Maslowa". Obecnie wszystkie wysiłki idą również w kierunku zaspokojenia potrzeb z dolnej półki "piramidy", lecz gospodarka rynkowa nie jest już w stanie zapewnić nam potrzeb ze szczytu piramidy. W systemie w którym żyjemy to wyłącznie od nas zależy nasz umiejscowienie. Cieszy mnie jeden fakt, który pozwolił mi na swoistego rodzaju zabranie z obu systemów tego co najlepsze, a mianowicie ze starego wykształcenia, i samorealizacji, a z nowego przedsiębiorczości, kreatywności które pozwoliły na odnalezienie i przetrwanie w nowym systemie, gospodarki rynkowej. Faktem jest, że nowa forma gospodarki również posiada wady i niedoskonałości i niektórym jednostką trudno przyzwyczaić się do nowej sytuacji i nowego sposobu życia. Jeżeli w starym systemie mogli, biernie podporządkować się ówczesnej władzy, i praktycznie nie martwić się o nic, ponieważ wszystko otrzymali od państwa, tak w gospodarce rynkowej muszą nieźle się namęczyć, gdyż ta forma organizowania gospodarki wymaga od obywateli konsekwencji w działaniu i elastyczności. Według mnie najlepszym rozwiązaniem było by staranie się o wprowadzenie gospodarki rynkowej zawierającej pewne elementy "państwa opiekuńczego". Dzięki połączeniu pewnych elementów z tych dwóch systemów otrzymalibyśmy społeczną gospodarkę rynkową, podobną do niemieckiej wprowadzonej po II wojnie światowej. http://www.bryk.pl/teksty/studia/pozosta%C5%82e/ekonomia/14635-gospodarka_planowa_i_rynkowa.html
Na przełomie 1989-1990, gospodarka polska przeszła z gospodarki centralnie zarządzanej- kierowanej do gospodarki rynkowej. Gospodarka rynkowa to gospodarka, w której zasadniczym regulatorem procesu gospodarczego jest samoczynnie działający rynek czy też mechanizm rynkowy (a nie plan centralny).
Gospodarka rynkowa powinna się cechować trzema wyróżnikami ustrojowymi:
1. Racjonalność ekonomiczna. Żeby ten warunek był spełniony konieczna jest dominacja prywatnej własności. Tylko ona zapewnia troskę i odpowiedzialność właścicieli. Przedsiębiorstwa państwowe nigdy nie były w stanie w pełni przestrzegać zasad racjonalności mikroekonomicznej.
2. Charakter pieniężny. Gospodarka rynkowa jest oparta na pieniądzu. Pełni on rolę parametru, wyceny dokonywane za jego pomocą są zawsze miarodajne dla oceny efektów gospodarowania. Wielkości pieniężne w gospodarce rynkowej są podstawą podejmowania decyzji gospodarczych.
3. Mechanizm rynkowy. Powinien mieć on zdolność do ciągłego równoważenia gospodarki, do weryfikacji oferty, do dostarczania argumentów do podejmowania decyzji.
Te trzy cechy gospodarki rynkowej realizowane są przy różnych stopniach ingerencji państwa w gospodarkę. Właśnie na tej podstawie możemy wyróżnić 3 główne typy gospodarki rynkowej:
1. Neoliberalną gospodarkę rynkową - to jest wolną od administracyjnej ingerencji państwa w niej mechanizmem, regulowanej jedynie polityką pieniężno -kredytową banku centralnego i potrzebami budżetu państwa (gospodarka USA).
2. Społeczna gospodarkę rynkową - gospodarka ta została ukształtowana w RFN, akcentuje istotną role ustawodawstwa o charakterze społecznym (socjalnym) tworzącego porządek gospodarczy zapewniającego też określony poziom świadczeń socjalnych i pokój społeczny między głównymi stronami potencjalnych konfliktów społecznych tzn. pracodawcami pracownikami a państwem. Społeczna gospodarka rynkowa opiera się na 2 zasadach:
- dynamika gospodarki kształtuje się na rynku, który musi mieć możliwie największą swobodę w kształtowaniu cen i płac
- rynek i jego prawa nie mogą być jednym wyznacznikiem życia społecznego koniecznie jest znalezienie form korygowania nierówności i gwarantem wyrównywania nierówności jest państwo rozumiane, jako państwo socjalne.
3. Socjaldemokratyczna (interwencjonistyczna) gospodarka rynkowa.
Gospodarka rynkowa, system gospodarczy, w którym alokacja zasobów czynników wytwórczych (pracy, ziemi i kapitału) pomiędzy alternatywne możliwości ich wykorzystania (dziedziny wytwarzania, konkretne produkty), a także podział wytworzonych produktów pomiędzy poszczególne jednostki dokonuje się głównie za pośrednictwem rynku, przy niewielkim wpływie państwa. W gospodarce rynkowej decyzje dotyczące tego, co i w jakich ilościach będzie produkowane, w jaki sposób, tzn. przy użyciu jakich metod technicznych, oraz dla kogo (tak zwane kardynalne pytania ekonomii), podejmowane są przez suwerenne podmioty gospodarcze, kierujące się własnym interesem i postępujące zgodnie z zasadami racjonalności gospodarowania. Podstawą podejmowania tych decyzji są informacje płynące z rynku: m.in. ceny dóbr i usług, ceny czynników wytwórczych, płace, stopy procentowe, stopy zysku, kursy papierów wartościowych, walut oraz oczekiwania podmiotów gospodarczych co do ich kształtowania się w przyszłości. Decyzje te mogą być w pewnym stopniu modyfikowane przez państwo w związku z ustalaniem przez nie np. stóp podatkowych, nakładaniem (lub zmianą) ceł, ustalaniem minimalnych lub maksymalnych cen, minimalnych płac, ograniczaniem wahań kursów walutowych, kształtowaniem systemu ubezpieczeń, zakresu opieki socjalnej itp. Skrajną postacią gospodarki rynkowej byłaby gospodarka wolnorynkowa, pozbawiona całkowicie wpływu państwa - taka jednak współcześnie nie istnieje. Podstawą gospodarki rynkowej jest prywatna własność czynników wytwórczych.Gospodarka rynkowa powinna się cechować trzema wyróżnikami ustrojowymi:Racjonalność ekonomiczna.
Żeby ten warunek był spełniony konieczna jest dominacja prywatnej własności. Tylko ona zapewnia troskę i odpowiedzialność właścicieli. Przedsiębiorstwa państwowe nigdy nie były w stanie w pełni przestrzegać zasad racjonalności mikroekonomicznej.
Charakter pieniężny.
Gospodarka rynkowa jest oparta na pieniądzu. Pełni on rolę parametru, wyceny dokonywane za jego pomocą są zawsze miarodajne dla oceny efektów gospodarowania. Wielkości pieniężne w gospodarce rynkowej są podstawą podejmowania decyzji gospodarczych.Mechanizm rynkowy.
Powinien mieć on zdolność do ciągłego równoważenia gospodarki, do weryfikacji oferty, do dostarczania argumentów do podejmowania decyzji. Możemy wyróżnić 3 główne typy gospodarki rynkowej.Neoliberalna gospodarka rynkowa.
Współczesny neoliberalizm jest spadkobiercą wcześniejszych XIX wiecznych systemów liberalnych. Docenia rolę państwa, ale tylko jako twórcy i strażnika ustroju. Odrzuca niemal w całości państwową gestię w gospodarce. Neoliberalizm jest reakcją na nadmierny interwencjonizm i jego ekonomiczne skutki - wzrost deficytu budżetowego, długu publicznego i inflacji. Hasłem neoliberałów jest: deregulacja, czyli powrót do samoczynności mechanizmów ekonomicznych, odchodzenie od modelu państwa opiekuńczego jako zmniejszającego aktywność i kreatywność ludzi. Gospodarka powinna być więc wolna od ingerencji państwa w mechanizm rynkowy, regulowana jedynie polityką pieniężno-kredytową banku centralnego i potrzebami budżetu państwa. Od strony teoretycznej współczesny neoliberalizm oparty jest na tzw. ekonomii podażowej Zadaniem państwa w tej koncepcji nie jest stymulacja popytu, ale tworzenie warunków sprzyjających wzrostowi podaży i aktywności wytwórców, zmuszonych konkurencją do obniżania kosztów produkcji i cen.
Neoliberalny model gospodarki rynkowej nie jest realizowany w wielu krajach. Jednak tam gdzie koncepcje neoliberalne wprowadzono w życie efekt był tylko jeden: ogromny sukces gospodarczy! Model sprawdził się zarówno w krajach o słabym jak i o dużym poziomie rozwoju. Dzięki neoliberałom Chile z najbiedniejszego kraju Ameryki Południowej stały się najbogatszym krajem tego kontynentu, a 60% obywateli określa siebie jako "klasę średnią". Wytrąca to argumenty z ręki tych, co twierdzą, że neoliberalizm powoduje ubóstwo szerokich warstw społecznych i koncentrację bogactwa w rękach nielicznych. Spektakularne sukcesy neoliberalizm odniósł przede wszystkim w Stanach Zjednoczonych i w Wielkiej Brytanii, gdzie pierwsze reformy wdrożyli Ronald Reagan i Margaret Thatcher. Od początku lat 90. neoliberalizm realizuje również Nowa Zelandia.
Społeczna gospodarka rynkowa.
Jest to niewątpliwie bardzo ciekawa koncepcja funkcjonowania gospodarki rynkowej. Należy się jej przyjrzeć choćby dlatego, że wokół tego typu gospodarki narosło wiele różnego rodzaju nieporozumień. A przecież nie bez powodu zwolenników "czystej" społecznej gospodarki rynkowej zalicza się czasami do neoliberałów! Głównym założeniem społecznej gospodarki rynkowej jest możliwość i konieczność pogodzenia twardej logiki zasad liberalnej gospodarki rynkowej, swobodnego działania jej mechanizmów z zabezpieczeniem określonego poziomu świadczeń socjalnych i zapewnieniem w ten sposób spokoju społecznego. Odrzuca się jednak zarówno własność państwową, jak i ingerowanie państwa w funkcjonowanie mechanizmów rynkowych. Teoretyczne źródła społecznej gospodarki rynkowej tkwią w tzw. ordoliberalizmie.Ordoliberalizm odniósł ogromne sukcesy w Niemczech Zachodnich. Koncepcję tą wdrażał Ludwik Erhard, który nie dopuścił do nacjonalizacji przedsiębiorstw i ograniczenia mechanizmu rynkowego. Dlatego rozbite po wojnie Niemcy szybko stały się najbardziej rozwiniętym krajem europejskim. Trzeba więc jeszcze raz podkreślić, że społeczna gospodarka rynkowa nie ma nic wspólnego z socjalizmem i interwencjonizmem państwowym, a dzięki bezkrytycznemu zaufaniu do mechanizmów rynkowych pozwala odnieść gospodarczy sukces. Pewnym powrotem do korzeni tej koncepcji jest opublikowany w 1999 roku przez Blaira i Schroedera "Manifest socjaldemokratyczny", który wbrew nazwie jest odwrotem od koncepcji tzw. trzeciej drogi i próbą powrotu do mechanizmów wolnorynkowych.
Socjaldemokratyczna (interwencjonistyczna) gospodarka rynkowa.
Jej podstawą jest przyjęcie założenia tkwiącego w tzw. ekonomii dobrobytu, iż korzyści społeczne wynikające z pewnego ograniczenia wolności gospodarczej będą większe niż straty. W praktyce państwa realizujące ten model gospodarki rynkowej mają bardzo wysoką stopę redystrybucji budżetowej, ogromne długi publiczne, nadmierne świadczenia socjalne, wysokie obciążenia fiskalne przedsiębiorstw. Powoduje to ogólnie spadek stopy inwestycji i wzrost kosztów produkcji, a co za tym idzie spadek konkurencyjności danej gospodarki. W sferze społecznej model ten powoduje demoralizację części społeczeństwa, tzw. kulturę bezrobocia, spadek aktywności i kreatywności.Model ten, realizowany w większości krajów Europy Zachodniej odniósł jednak porażkę. Dlatego następuje powolne wycofywanie się z jego niektórych założeń. Napotyka to jednak na duży opór zarówno przyzwyczajonego do świadczeń socjalnych społeczeństwa jak i przywiązanych do mirażu państwa opiekuńczego polityków. Czasami niektórzy teoretycy ekonomii wyróżniają również dodatkowy typ gospodarki rynkowej: gospodarka rynkowa "azjatyckich tygrysów". Cechuje się ona z jednej strony daleko posunięta wolność gospodarcza, a z drugiej autokratyzmem państwa, także w sferze polityki gospodarczej. Ingerencja państwa (w przeciwieństwie do interwencjonizmu) preferuje przedsiębiorców, a nie pracowników najemnych, których niskie płace i wymagania powinny zapewnić sukces inwestycyjny i eksportowy. Gospodarki "azjatyckich tygrysów" powinny ewaluować w kierunku jednego z trzech głównych typów gospodarki rynkowej. Można jedynie przypuszczać, że najbliżej krajom tym jest do gospodarki neoliberalnej.Cechy gospodarki rynkowej
Mimo tak wielu modeli, mimo różnego stopnia interwencjonizmu państwowego, trzeba jednak stwierdzić, że wszystkie przedstawione wyżej typy gospodarki rynkowej zachowują istotne cechy ustrojowe i funkcjonalne, jak: dominacja prywatnej własności, rachunku mikroekonomicznego, praca na własny rachunek i odpowiedzialność, wymienialność pieniądza i mechanizm rynkowy jako główna forma funkcjonowania gospodarki. Tak więc mimo przeróżnych stereotypów nie możemy nazwać gospodarek krajów zachodnioeuropejskich socjalistycznymi. Proste porównanie wyników ekonomicznych wypada jednak druzgocąco: zarówno państwa neoliberalne jak i państwa realizujące model społecznej gospodarki rynkowej rozwijają się o wiele szybciej i powoli uciekają krajom europejskim.
http://www.sciaga.pl/tekst/61290-62-gospodarka_rynkowa_i_jej_charakterystyczne_cechy
Gospodarka rynkowa (verkehrwirtschaft, państwo racjonalności rynkowej, market rational state, market economies),
a) system samoregulowany (wolny rynek, gospodarka wolnorynkowa); w systemie tym występuje wyłącznie poziomy mechanizm koordynacji między uczestnikami rynku, oparty na odpłatności świadczeń. Decyzje dotyczące celów gospodarowania oraz środków i metod ich realizacji są podejmowane na szczeblu przedsiębiorstw bez jakichkolwiek ograniczeń ze szczebla centralnego (państwa). Jest to system zdecentralizowany, działający w oparciu o oddolne sygnały rynkowe przy założeniu występowania doskonałej konkurencji (system w praktyce nie występuje)
b) system dualny (mieszany, z interwencjonizmem państwowym); system ten bazuje przede wszystkim na mechanizmie rynkowym, ale stosuje także narzędzia (instrumenty) interwencjonizmu państwowego, które w założeniu mają chronić gospodarkę przed wadami mechanizmu rynkowego (system praktycznie występuje w różnych odmianach, w zależności od skali interwencjonizmu państwa).
Nie każdy dualny system może być sprawny. Za racjonalny uznaje się taki system, w którym elementy interwencjonizmu państwowego (czyli elementy i rozwiązania centralnego układu regulacji) ograniczone są do niezbędnego minimum tzn. nie deformują mechanizmu rynkowego (gry rynkowej).
Układ regulacji kierowanej powinien być stosowany tylko tam, gdzie układ samoregulacji rynkowej zawiera pewne defekty (dotyczy to głównie sfery celów społecznych, gdzie dopuszczalne jest inicjowanie inwestycji poza przedsiębiorstwami. Oczywiście także tutaj kierowanie możliwe jest poprzez użycie regulatorów ekonomicznych). Generalnie obowiązuje zasada „tyle regulacji ile jest to konieczne i równocześnie tyle rynku ile jest to możliwe”.
Gospodarka rynkowa jest wynikiem stopniowego, bardzo długiego rozwoju, jej poprzedniczką była tzw. gospodarka naturalna, w której przeważała produkcja dla zaspokojenia własnych potrzeb, a nie na sprzedaż.
W gospodarce naturalnej istniały oczywiście przejawy gospodarki towarowej, ale miały one charakter marginesowy. Z czasem jednak, w miarę rozwoju rynku, te drugorzędne początkowo przejawy, stały się dominującymi.
Co było przyczyną takiej właśnie tendencji? Panuje w tej kwestii zgodność poglądów, że podstawową przyczyną ewoluowania gospodarki naturalnej, docelowo w kierunku rozwiązań rynkowych, był pogłębiający się stopniowo społeczny podział pracy.
Można przyjąć, że podstawową przesłanką był fakt, że ludzie ukształtowali się jako istoty społeczne, nie będące w stanie funkcjonować całkowicie indywidualnie. Życie w społeczności, narzucało konieczność współpracy i odgrywania określonych ról (funkcji) związanych z potrzebami wspólnoty, ale wynikających także z predyspozycji poszczególnych osobników.
W rezultacie wystąpiło zjawisko nazywane dzisiaj społecznym podziałem pracy. Zapoczątkowany został pewien logiczny ciąg przyczynowo – skutkowy, który w długim czasie, drogą stopniowych przemian, doprowadził do ukształtowania się współczesnej gospodarki rynkowej.
Społeczny podział pracy (wewnętrzny i międzynarodowy) →specjalizacja (wyodrębnienie wyspecjalizowanych producentów)→wzrost wydajności pracy →postęp techniczny→ rozwój sił wytwórczych→ dalszy wzrost wydajności →powstawanie nadwyżek produkcyjnych ponad własne potrzeby (towaru – produktu przeznaczonego na wymianę) →tworzenie się podstawowych kategorii rynkowych i instytucji rynkowych → ekonomiczne wyodrębnienie producentów ® producent (lub właściciel środków produkcji) jest właścicielem produktu →gospodarka rynkowa (towarowo – pieniężna)
GOSPODARKA RYNKOWA (Samuelson)
- jest to kapitalistyczna gospodarka (w której większość czynników wytwórczych jest prywatna) oparta na wolnej przedsiębiorczości, w której podstawowe problemy ekonomiczne (co, jak i dla kogo wytwarzać), są rozwiązywane przez system cen, rynków, zysków i strat.
- jest to mechanizm komunikacji służący nieuświadomionej koordynacji wiedzy i działań podmiotów gospodarczych.
- jest to gospodarka, w której kierunki produkcji, jej wielkość i ceny wynikają z gry rynkowej.
Funkcjonowanie gospodarki uzależnione jest od szeregu czynników, takich jak:
· przedmiot wymiany;
· podział pracy;
· ekonomiczne wyodrębnienie producentów;
· sposoby i środki określania wartości wytwarzanych dóbr;
· miejsce i sposób przeprowadzania wymiany;
· wpływ na przebieg wymiany instytucji i organizacji pozaekonomicznych.
System funkcjonowania - określa w jaki sposób realizuje się proces gospodarczy (reprodukcji społecznej) - produkcja, podział, wymiana, konsumpcja.
Funkcjonowanie systemu gospodarczego - sposób działania instytucji i forma realizacji decyzji ekonomicznych;
System funkcjonowania tworzony jest przez:
• mechanizm gospodarczy;
• ...
natqaa