Ryszard Berwiński, Księgi życia i śmierci
Ze wstępu Marii Janion:
· 1831-1863 wyodrębnienie nurtu romantycznej literatury emigracyjnej i twórczości rozwijającej się w kraju (podobieństwa: odpowiedź na podstawowe problemy historycznego losu Polski; różnice: odmienność gospodarczych, społecznych i politycznych warunków w kraju i na emigracji)
· Ważna nazwiska literatury krajowej: Kraszewski, Dzierzkowski, Korzeniowski
· W kraju formowała się dominująca później powieść realistyczna, także nurt poezji reagującej na zagadnienia ówczesnego ruchu rewolucyjnego
· Większość pisarzy w nurcie dążeń do przemian społecznych, ale różne poglądy (od burżuazyjnej aprobaty przemian kapitalistycznych, przez demokratyczny program walki narodowo-wyzwoleńczej, po akcenty ludowo-plebejskie)
· Różnorodny zespół metod artystycznych (poematy romantyczne o buntownikach-rewolucjonistach sprzed p. listopadowego; realistyczne obrazy współczesnej rzeczywistości; koncepcja lit. Oparta na twórczości ludowej)
· Rewolucyjny demokratyzm – miernik postępowości ideologów i pisarzy doby polskiego romantyzmu (Mickiewicz, Słowacki; kraj: Edward Dembowski, a w poezji Ryszard Berwiński)
Ryszard Berwiński:
§ urodził się 28 lutego 1918 r. w miejscowości Polwica (Wielkopolska)
§ studiował we Wrocławiu, tam zetknął się po raz pierwszy z Edwardem Dembowskim
§ pierwszy okres działalności literackiej – sprawy kultury ludowej; gromadził legendy, podania ludowe, publikował je; czas współpracy z czasopismem „Przyjaciel Ludu”; utwory folklorystyczne: Dwunastu rozbójników, Mądry Macioł, Listy z narodowej pielgrzymki.
§ Kolejny etap: słowianofilstwo, którego narodziny wiązały się z budzeniem lub wzmaganiem świadomości narodowej u ludów słowiańskich pod wpływem przemian społecznych; przykład: Bogunka na Gople
§ Stał się bezpośrednim wyrazicielem dążeń mas ludowych, jednym z nielicznych polskich pisarzy rewolucyjnych demokratów.
§ Najwybitniejszy poeta Wielkopolski, lokalny patriota, znał miejscową kulturę i obyczaje ludowe
§ Twórczość z lat 40. – Berwiński wyrażał rewolucyjne ożywienie, w Wielkopolsce wynikające z ustawy uwłaszczeniowej , wzmacniającej bogatego chłopa, sprzyjającej rozwojowi gospodarczemu
§ w romantyzmie dyskredytowano osobę i działalność Berwińskiego; najostrzej krytykowany za Marsz w przyszłość
§ największe oburzenie budził fakt, że B. znalazł się w pierwszych szeregach „szczekaczy ulicznych”, przedstawicieli i działaczy obozu „postępu ludowego”; dopóki obóz rewolucyjny stanowił groźną siłę decydującą o losach kraju – obrzucano go błotem. Po zdławieniu Wiosny Ludów roztoczono wokół niego zmowę milczenia
§ jego odważna poezja, działalność rewolucyjna zostały niemal doszczętnie zapomniane
§ na jego twórczość wpływ miała działalność polityczna; był związany z Towarzystwem Demokratycznym Polskim
§ lata 1840-1842 – najpłodniejszy poetycko okres, wydanie całego dorobku literackiego w dwóch tomach Poezyj (1844); wszechstronność tematyki, zróżnicowanie wersyfikacyjne, bogactwo i konsekwencja przemyśleń intelektualnych czynią B. jednym z najciekawszych pisarzy epoki
§ liryka miłosna – Księgi światła i złudzeń, Don Juan poznański
§ od 1843 utwory są realizacją wskazań Edwarda Dembowskiego, wysuniętych przez niego nowych programowych założeń estetycznych (odrzucił teorie „sztuki dla sztuki”, od postępowej literatury żądał wytyczania kierunku walki rewolucyjnej)
§ 1845 – „pióro zamienił na oręż”, brał udział w Wiośnie Ludów; należał do lewicy poznańskiego Komitetu Narodowego i ówczesnego ruchu demokratycznego, zwolennik powstania przeciw Prusom i rewolucyjnej wojny z Rosją carską
§ Upadek rewolucji – kryzys psychiczny i ideowy; dołączył do tragicznych „ludzi zbędnych”, nie mogących sobie znaleźć miejsca w społeczeństwie ludzi, których klęska Wiosny Ludów zniszczyła i złamała na zawsze
§ 1854 wyjechał na Wschód, wstąpił do formacji kozaków
§ Zmarł w Konstantynopolu19 listopada 1879 roku
Księgi życia i śmierci
· najznakomitszy cykl poetycki Berwińskiego, jedno z najwybitniejszych osiągnięć krajowej poezji
· na całość cyklu złożyły się wiersze pisane w latach 1843/44 i powtórne, zmienione według rewolucyjnych poglądów autora, redakcje dawniej napisanych utworów
· tytuł: doniosłe znaczenie poezji rozstrzygającej sprawy życia i śmierci, zwiastującej życie nowego świata i nieuchronną śmierć starego
· centralna oś utworu: zmaganie się gigantycznych potęg, przeszłości szlacheckiej i nieśmiertelnej przyszłości ludu; także: pożegnanie z osobistą przeszłością buntownika-indywidualisty, bajronicznego dziecięcia wieku
· trudność z radykalnym odcięciem więzów, łączących ze szlachtą -> rozdarcie między sentymentem dla własnej kontrrewolucyjnej klasy a pragnieniem wyzwolenia mas ludowych
· Ostatnia spowiedź w starym kościele – monolog liryczny, podkreślenie wagi wewnętrznych kolizji moralnych i ideowych narratora ; obfitość dygresji zbliża utwór do poematu refleksyjnego (wzór to Godzina myśli Słowackiego)
· Na Gople… w nocy – stanowcze zerwanie z przeszłością
· Mysza Wieża – bezkompromisowa ocena „popielowej” przeszłości szlacheckiej (legenda o Popielu należy do ulubionych rekwizytów symbolicznych Brewińskiego); demokratyczne widzenie historii narodu jako szeregu starć między Popielami a Piastami; historiozoficzny patos, kunszt rewolucyjnej retoryki
· Warszawa – opracował szerzej jeden szczegół fabularny przez Słowackiego tylko zaznaczony (w III akcie Kordiana); krytyka serwilizmu szlachty, rozprawienie się z legendą męczeństwa szlachty i nadmiarem poświęcenia dla ojczyzny
· Nasilenie w Księgach tendencji ateistycznych i materialistycznych; zafascynowanie filozofią Hegla (-> Opatrzność, niewiara w „boską Opatrzność”, podważanie legendy „boskiej pomocy”)
· Ewolucja ideowa „rewolucjonisty-szlachcica”, który zrywa ze swoją klasą i przechodzi na pozycje ludowo-plebejskie; wiara w lud jako jedyną siłę patriotyczną, czystą moralnie i dzolną do przewodzenia narodowi, lud w roli nowego Mesjasza
warycki