Kalibracja wkładki gramofonowej.pdf

Kalibracja wkładki gramofonowej.

Wersja 1

Nie tak dawno, mój dobry znajomy, człowiek wiecznie poszukujący idealnego brzmienia,

poprosił mnie o radę. Miał problem z właściwym dopasowaniem przedwzmacniacza do

wkładki w swoim gramofonie. Stwierdził, Ŝe wypróbował juŜ kilka urządzeń, ale Ŝadne z nich

nie chciało się z nią dogadać. Nie pytając o szczegóły, umówiłem się na spotkanie. Gdy

zobaczyłem gramofon, przedwzmacniacz i wkładkę dałem się na chwilę ponieść emocjom i

pomyślałem, Ŝe kolega robi sobie ze mnie jakieś Ŝarty. To nie moŜe brzmieć źle! Nie chodziło

wcale o przysłowiową renomę producentów, ja po prostu znałem ten sprzęt i byłem pewien

jego klasy. Zła konfiguracja teŜ odpadała, odsłuch z CD upewnił mnie, Ŝe z tej strony

wszystko jest w porządku. Pozostał tylko tor sygnału pochodzący z analogu. Parametry

interfejsu pomiędzy wkładką a przedwzmacniaczem były ustawione prawidłowo, pozostała

sama wkładka. Przyjrzałem się jej dokładniej i... eureka! Okazało się, Ŝe ma niewłaściwie

ustawiony kąt prowadzenia. Na moje pytanie o sposób przeprowadzenia kalibracji, znajomy

odpowiedział, Ŝe wypoziomował gramofon, ustawił nacisk igły i przeprowadził regulację

antyskatingu. Był przekonany, Ŝe zrobił wszystko, co moŜna w tym miejscu wykonać, lecz

niestety grubo się mylił. Uświadomienie wagi kalibracji wkładki zajęło mi trochę czasu i

energii, ale uzyskany efekt był tego wart – skończyły się wszelkie kłopoty z gramofonem.

Cała sytuacja uświadomiła mi potrzebę opisania tego

procesu, bowiem nie spotkałem się do tej pory w polskiej

prasie z Ŝadnym artykułem powaŜnie traktującym ten temat.

W miarę moŜliwości w tekście skupię się tylko na

praktycznej stronie kalibracji. Zagadnienia teoretyczne

związane z gramofonami będą wykorzystane tylko w

miejscach, gdzie wymaga tego zrozumienie mechanizmu

działania konkretnej części układu. Przy opisach brzmienia

uzyskanego w procesie ustawiania świadomie pominąłem

wpływ dopasowania elektrycznego pomiędzy wkładką a

przedwzmacniaczem, bowiem jest to temat, któremu

najlepiej poświęcić osobny artykuł. Jednocześnie pragnę

uprzedzić, iŜ bardzo rzadko spotkać moŜna gramofony, w

których moŜliwe będzie przeprowadzenie wszystkich

wymienionych ustawień. Jednak nawet jeden, dobrze

przeprowadzony etap pozwoli uzyskać wyraźne polepszenie parametrów pracy gramofonu.

Jeśli producent nie przewidział wykonania którejś z opisanej poniŜej operacji lepiej nie robić

tego na siłę. Ramię gramofonu, pomimo swej sztywności jest bardzo precyzyjnym

mechanizmem, który dosyć łatwo uszkodzić. O wkładce lepiej nie wspominać...

Skupiając się na wkładce przyjąłem, Ŝe gramofon jest właściwie wypoziomowany i ustawiony

na solidnej, antywibracyjnej podstawie. Bez tego nasza praca nie ma szans na powodzenie. I

jeszcze rzecz najwaŜniejsza: w tekście mowa o kalibracji wkładki i ramienia, lecz jest to

określenie niezbyt precyzyjne, bowiem naszym celem będzie znalezienie optymalnego punktu

pracy igły, której ze zrozumiałych powodów nie moŜna samodzielnie regulować.

1. Instalacja wkładki.

Pomimo pozornej prostoty tej operacji, nie wolno jej lekcewaŜyć. Znam przypadki

uszkodzenia wkładki lub główki ramienia w trakcie montaŜu. Szczególną uwagę naleŜy

zwrócić na siłę, z jaką dokręcane będą śrubki mocujące. Jeśli chcemy wykonywać kolejne

etapy kalibracji, naleŜy dokręcić je tak, aby po lekkim nacisku na wkładkę było moŜliwe jej

przesuwanie w główce. Dotyczy to tylko ramion z główkami wyposaŜonymi w wyfrezowane

otwory w kształcie prowadnic, po których moŜna ją przesuwać. Właściciele ramion z

ustalonymi otworami mogą od razu dokręcić śrubki „do oporu”, co oznacza uŜycie takiej siły,

która zapewni solidne zalokowanie w główce, lecz nie spowoduje przekręcenia gwintu. Ma to

szczególne znaczenie w przypadku wkładek wyposaŜonych w gwintowane otwory, które w

przypadku uszkodzenia gwintu nadają się praktycznie do wyrzucenia. Oczywiście moŜna taki

otwór rozwiercić, lecz wolę nawet nie myśleć o takiej sytuacji. Śrubki dokręcać koniecznie za

pomocą małego śrubokrętu, lub klucza imbusowego, dostarczanego często wraz z wkładką.

W przypadku braku takiego maleństwa, naleŜy pamiętać, Ŝe im większe narzędzie, tym mniej

siły naleŜy do niego przyłoŜyć. Jak wspomniałem wkładki mogą mieć swój własny gwint,

lecz większość posiada jedynie specjalne wyŜłobienia na śrubki, które lokuje się za pomocą

nakrętek.

2. MontaŜ przewodów

Pierwsza zasada: nigdy nie dotykać konektorów palcami. Na tym etapie równieŜ naleŜy

zachować daleko idącą ostroŜność – uŜycie zbyt duŜej siły moŜe

doprowadzić do uszkodzenia wkładki lub zerwania przewodów

sygnałowych.Konektory poszczególnych przewodów sygnałowych

naleŜy wetknąć na odpowiadające im bolce znajdujące się z tyłu

wkładki. Skąd wiadomo, jakie przewody odpowiadają konkretnym

bolcom? To bardzo proste: są one oznaczone za pomocą czterech

kolorów: czerwonego – prawy plus, białego – lewy plus, zielonego –

prawy minus i niebieskiego lewy minus (rys 2) . Do nałoŜenia

konektorów najlepiej uŜyć małej pincety. Jeśli będą kłopoty z

całkowitym nasunięciem konektorów na bolce moŜna spróbować

lekkiego dociśnięcia ich za pomocą naszego mini-śrubokrętu. Lecz

uwaga, nie wolno przesadzić! Bolce w niektórych wkładkach mają specjalne przetoczenia

tworzące z konektorem formę zatrzasku, którego „zaskoczenie” moŜna łatwo wyczuć. MoŜe

się zdarzyć, Ŝe konektory po montaŜu będą nadal luźne. Jest to sytuacja duŜo gorsza niŜ w

przypadku, gdy uda się nam go nasunąć tylko częściowo, lecz ściśle. W luźnym połączeniu

materiał zacznie się szybciej utleniać, co znacznie pogorszy transmisję sygnałów, które w

przypadku wkładek gramofonowych są juŜ i tak bardzo małe. Najlepiej będzie zdjąć luźne

konektory i lekko je ścisnąć za pomocą szczypczyków, po czym spróbować ponownego ich

montaŜ.

W tym momencie zasadniczą, mechaniczną część montaŜu wkładki mamy za sobą.

Dociekliwi czytelnicy zapytają zapewne, czy nie moŜna by odwrócić kolejności montaŜu

instalując wpierw przewody, a później wkładkę? Oczywiście, Ŝe tak, czasem nawet łatwiej

jest wetknąć konektory trzymając wkładkę w palcach. Z drugiej strony, przy takim montaŜu

znacznie łatwiej o uszkodzenie przewodów łączących wkładkę z ramieniem.

3. Ustawienie nacisku igły (Tracking Force)

Jest to podstawowa regulacja, którą naleŜy koniecznie wykonać przed rozpoczęciem

korzystania z gramofonu. W trakcie tej regulacji najwięcej uwagi naleŜy zwracać na igłę,

która jest naraŜona na uszkodzenie. Siła, z jaką igła będzie stykała się z powierzchnią płyty

odgrywa decydującą rolę w zachowaniu trwałości naszej kolekcji analogów. Ma teŜ ogromne

znaczenie w ilości i jakości informacji odczytywanej z płyty. Wbrew panującemu

przekonaniu, pragnę stwierdzić, iŜ ustawienie zbyt małej siły nacisku, przynosi o wiele gorsze

skutki dla stanu płyty, niŜ lekkie jej przeciąŜenie. Mówię tutaj o działaniu w zakresie

tolerancji podanej przez producenta wkładki. Jest to spowodowane tym, Ŝe niedociąŜona igła

ma tendencje do odrywania się od powierzchni płyty, szczególnie we fragmentach z duŜą

zawartością wysokich częstotliwości (gęste „upakowanie” rowków). Taki niekontrolowany

lot igły, to prawdziwa katastrofa dla powierzchni płyty, gdzie szerokość pojedynczego rowka

wynosi 45mm. Oczywiście ma to znaczenie, jeśli rozpatrujemy problem w skali

mikrodynamiki, na której przecieŜ nam wszystkim zaleŜy.

Regulację nacisku najlepiej wykonać uŜywając w tym celu specjalnej wagi. Jeśli nie

dysponujemy takim wynalazkiem moŜna poradzić sobie inaczej, pod warunkiem, Ŝe

umieszczona na ramieniu przeciwwaga posiada zaznaczoną skalę nacisku. W pierwszej

kolejności naleŜy zdjąć z wkładki osłonę igły chyba, Ŝe stanowi ona jej integralną część.

Następnie musimy odłączyć układ antyskatingu, odblokować ramię i pokręcając

przeciwwagą, ustawić je tak, aby było idealnie równoległe do powierzchni talerza. Tarcza

przeciwwagi posiada obrotowy pierścień z naniesioną na niego skalą wycechowaną w

gramach. Blokując w miejscu przeciwwagę, naleŜy obracać pierścieniem do miejsca, w

którym symbol zera zbiegnie się ze znacznikiem na ramieniu. Jeśli wszystko przebiegło

zgodnie z instrukcją, wystarczy teraz przekręcić przeciwwagę do momentu wskazania

wymaganej przez producenta wkładki wartości siły nacisku. Taka metoda jest niestety

obarczona pewnym błędem, (lecz co zrobić bez wagi?) i moŜna ją bezpiecznie stosować

jedynie w odniesieniu do popularnych wkładek typu MM. Posiadacze układów MC i MM z

wyŜszej półki, bez dobrej wagi nic nie zdziałają. Ustawiony nacisk igły powinien zawsze

zawierać się górnej połówce dopuszczalnego zakresu.

4. Antyskating

Korzystając z gramofonów wyposaŜonych w ramię podparte w jednym punkcie, naleŜy

pamiętać o konieczności skompensowania siły dośrodkowej (rys 1) działającej na igłę

poruszającą się w rowku płyty. Siła znosząca igłę w kierunku środka płyty, w języku

angielskim nosi nazwę scating. Przeciwdziałanie owej sile to antiscating. Ja pozwoliłem sobie

na lekkie spolonizowanie tego terminu, którego będę uŜywał w formie skating i antyskating.

Istnieje kilka sposobów regulacji, od prostego cięŜarka zamocowanego na Ŝyłce, aŜ po

skomplikowane układy magnetyczne, dosłownie kompensujące same siebie (chodzi o to, Ŝe

Ŝaden tradycyjny układ nie działa równomiernie w całym zakresie pracy ramienia).

Większość uŜytkowników gramofonów ustawia antyskating dosłownie „na oko”, ślepo

wierząc w to, co napisał producent ramienia w dołączonej do niego instrukcji. Mogę w tym

miejscu stwierdzić, Ŝe jeśli w Państwa gramofonie antyskating jest ustawiony według zasady,

która mówi, iŜ jego siła jest zaleŜna od ustawionego nacisku na igłę, to w 9 przypadkach na

10 musicie dokonać jego korekcji. Jak to zrobić? Po pierwsze zapomnieć o zaleŜności

pomiędzy naciskiem igły, a siłą dośrodkową. Teraz trzeba znaleźć płytę, na której zapisano

jak najmniej muzyki... To wcale nie Ŝart, taka płyta (konkretnie chodzi mi o jej jedną stronę)

posiada długi dobieg do swojego wewnętrznego rowka. Miejsce, w którym nie ma juŜ

zapisanej muzyki wykorzystamy do naszych potrzeb. Wystarczy opuścić igłę na powierzchnię

płyty pomiędzy rowkami zabierającymi, w miejscu gdzie jest ona gładka i obserwować jej

zachowanie. Jeśli ramię „znosi” do środka płyty, mamy sytuację zbyt małej kompensacji

skatingu. W sytuacji odwrotnej, gdy ramię ucieka do zewnątrz naleŜy tą siłę zmniejszyć.

Idealna sytuacja zdarzy się, jeśli igła będzie czekała na „swój” rowek. Jest to chyba jedyna

praktyczna metoda ustalenia właściwej siły antyskatingu. Jak zwykle, skonstruowano

przyrządy do ustalenia siły dośrodkowej, lecz podana

powyŜej metoda moŜe je z powodzeniem zastąpić.

5. Wysokość ramienia (VTA – Vertical Tracking

Angle)

Podczas wycinania rowków w płycie-matce (tzw. płyta

lakierowana) igła jest ustawiona prostopadle do

powierzchni płyty. We wszystkich układach odczytujących jest ona zamocowana na

wsporniku, który łączy się z wkładką pod kątem 22 stopni (rys 3 i 6). Zmieniając wysokość

ramienia jesteśmy w stanie ustawić igłę prostopadle do powierzchni płyty. Przyjmując, Ŝe

spód główki jest przedłuŜeniem osi ramienia, naleŜy po prostu ustawić je równolegle do

powierzchni płyty (nie talerza!!!).

Wykonanie kalibracji rozpoczynamy od poluzowania śruby mocującej ramię w jarzmie tak,

aby blokowała je tylko na jakieś 1 obrotu. Dotyczy to tylko ramion nie wyposaŜonych w

układ płynnej regulacji wysokości. Teraz opuszczamy igłę na płytę i w tej pozycji

sprawdzamy czy ramię jest idealnie równoległe do powierzchni płyty. Jeśli tak nie jest,

musimy dokonać wymaganej korekty. Za pomocą windy unosimy igłę i trzymając ramię w

okolicach jarzma luzujemy śrubę blokującą. W zaleŜności od wymaganej korekty delikatnie

unosimy, lub opuszczamy oś ramienia i dokręcamy lekko śrubę mocującą. Sprawdzamy

poprawność ustawienia i w razie konieczności powtarzamy całą operację. Jeśli wszystko jest

w porządku moŜemy uznać, Ŝe pierwszą część regulacji wysokości ramienia mamy za sobą.

Obok uŜytego powyŜej terminu VTA istnieje równieŜ pojęcie SRA (Stylus Rake Angle), w

którym pomija się temat ustawienia wspornika igły, skupiając się bezpośrednio na kącie

pomiędzy igłą a powierzchnią płyty. Jako, Ŝe oba hasła odnoszą się do regulacji mającej

wspólny cel, pozwoliłem sobie na wykorzystanie terminu, który jest częściej uŜywany w

publikacjach.

6. Regulacja styczności, kąt prowadzenia (Tangency)

W trakcie zapisu płyty, głowica nacinająca jest tak

ustawiona, aby tworzyła styczną (była równoległa) do

Ŝłobionych rowków (rys 4) . W gramofonach z ramieniem

podpartym obrotowo, igła nie porusza się po linii prostej

wzdłuŜ promienia płyty, tylko po łuku. Aby

maksymalnie zbliŜyć tor ruchu do stycznej rowka

wykonuje się odpowiednią regulację. Polega ona na

równoległym ustawieniu wspornika w stosunku do

rowka, w dwóch ściśle określonych punktach płyty, zwanych punktami Baerwalda. PoniewaŜ

nie mamy moŜliwości regulacji samej igły będziemy zmuszeni do ustawienia całej wkładki.

Ze względu na konieczność ręcznego korygowania jej połoŜenia jest to zadanie trudne do

kontrolowania i wymaga cierpliwości. Dzięki zamieszczonemu na naszej stronie szablonowi

kaŜdy z Państwa będzie mógł własnoręcznie przeprowadzić taką regulację. Istnieje kilka

moŜliwych scenariuszy, które są uzaleŜnione od konstrukcji wkładki:

•

Jeśli czołowa powierzchnia wkładki jest odpowiednio duŜa i prostopadła do osi

wspornika igły, moŜna ułatwić sobie sprawę mocując do niej za pomocą kawałka

taśmy klejącej grafitowy wkład z ołówka automatycznego i kontrolować poprawność

kalibracji na poziomych liniach szablonu.

•

Właściciele wkładek, których boczne krawędzie są równoległe do osi wspornika igły,

mogą do ustalenia prawidłowego kąta wykorzystać pionowe linie pomocnicze

umieszczone na szablonie.

•

W przypadku, gdy Ŝadna z podanych powyŜej metod nie jest moŜliwa do wykonania

pozostaje nam próba ustawienia kąta prowadzenia z wykorzystaniem wspornika igły

jako naszego punktu odniesienia. Jest to najtrudniejsze do zrealizowania rozwiązanie,

lecz czasem jedyne. Wymaga ono wiele cierpliwości i precyzji. Pewnym ułatwieniem

moŜe być zastosowanie latarki, lub silnej diody LED, którą ustawiamy w osi linii

oznaczającej styczną do rowka „SA”. Promień światła skierowany na wspornik będzie

rzucał za nim cień, który padając na linię pomoŜe nam dokonać właściwej regulacji.

Regulację kąta prowadzenia rozpoczynamy od ułoŜenia szablonu na osi talerza. Następnie

trzeba odblokować ramię i opuścić igłę w punkcie oznaczonym „A”. Siatka linii umieszczona

na szablonie pomoŜe nam ustalić właściwe ułoŜenie wkładki. NaleŜy pamiętać, Ŝe aby

zabezpieczyć igłę przed przypadkowym uszkodzeniem, zmianę połoŜenia wkładki musimy

wykonywać po podniesieniu ramienia do góry. Gdy juŜ ustawimy wkładkę we właściwym

połoŜeniu, podobne czynności naleŜy wykonać po umieszczeniu igły na szablonie w punkcie

„B”. Po przeprowadzeniu regulacji naleŜy ponownie umieścić igłę w punkcie „A” i jeszcze

raz wszystka sprawdzić. Jeśli wszystko jest w porządku moŜna przejść do następnego etapu.

Właściciele gramofonów, w których producent dołączył szablon do ustawienia kąta

prowadzenia, powinni w pierwszej kolejności skorzystać z niego. Jeśli nie uda się dokonać

właściwej regulacji (zdarzają się takie przypadki!), moŜna spróbować skorzystać z naszego

szablonu. Niestety część producentów, szczególnie w podstawowych modelach swoich

gramofonów upraszcza ich konstrukcje, stosując wbrew ściśle określonym zasadom, swoje

własne rozwiązania, które uniemoŜliwiają ustawienie styczności według punktów Baerwalda.

7. Azymut

Często, przy odtwarzaniu płyt analogowych daje się wyczuć nierównomierne rozłoŜenie

akcentów muzycznych pomiędzy kanałami, występujące nawet w przypadku płyt

monofonicznych. Najczęściej całą winę za taki stan rzeczy przypisuje się układowi

antyskatingu. Lecz co zrobić, jeśli jest on ustawiony idealnie, a nasza scena nadal wędruje

sobie po pokoju?

Problem, z jakim trzeba się uporać to podobnie jak w wypadku ustalania wysokości ramienia,

niewłaściwy kąt pomiędzy igłą a powierzchnią płyty. RóŜnica polega na osi względem, której

naleŜy go ustawiać. W tym wypadku chodzi o oś tworzoną przez styczną do rowka. Mówiąc

prościej naleŜy tak ustawić igłę, aby patrząc od czoła wkładki, była

ona ustawiona prostopadle do powierzchni płyty (rys.5) . Odchylona

od pionu igła będzie powodowała na wyjściu wkładki powstawanie

niezrównowaŜonego poziomu sygnału pomiędzy kanałami.

Sprawdzenie i regulacja azymutu nie powinna nastręczać większych

problemów, oczywiście pod warunkiem, Ŝe producent ramienia

przewidział taką moŜliwość. W tym miejscu, wszystkich

uŜytkowników gramofonów z ramionami bez takiej regulacji

uprzedzam, Ŝe nie istnieje Ŝaden sprawdzony sposób na kontrolowane

wyregulowanie azymutu, co wcale nie oznacza, Ŝe regulacji tej nie

moŜna w ogóle wykonać. Najprościej jest podłoŜyć pod jedną ze

śrubek cieniutkie paski taśmy (w tym wypadku wkładka nie będzie idealnie równoległa do

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: