od_luczywa_do_lasera.pdf

z praktyki

Edukacja szeÊciolatków

Od ∏uczywa

do lasera

– Czemu p∏aczesz? –

noc pyta∏a Êwieczk´.

– Ze szcz´Êcia, bo choç si´ spalam,

rozjaÊniam ci´ troszeczk´.

K. I. Ga∏czyƒski

HELENA PRUS-WIÂNIEWSKA

lalek ma∏a, ustrojona choinka.

Min´∏y ju˝ fascynacje zwiàzane

z niespodziankami i tradycjami gwiazdkowy-

mi. Ale pewnego dnia przynios∏am kilka

dawnych Êwieczek choinkowych umieszczo-

nych w metalowych lichtarzykach, które

przele˝a∏y na strychu dobrych kilkadziesiàt

lat, i przypi´∏am je do choinkowych ga∏àzek.

– Tak w przesz∏oÊci, gdy dziadkowie wasi,

a mo˝e i pradziadkowie byli mali, oÊwietla∏o

si´ choinki. Zapali∏am Êwieczki. Dzieci sie-

dzia∏y oczarowane, wpatrzone w chwiejàce

si´ p∏omyki. ZaÊpiewa∏am zapomnianà ju˝

piosenk´: W jasnych Êwieczek migotaniach

pod choinkà stoi Ania...

Rozmowy o tym, jak dawniej bywa∏o, ju˝

snuliÊmy w tej grupie, np. z okazji rodzin-

nych spotkaƒ w okresie zaduszkowym. Oglà-

daliÊmy zdj´cia przodków, rysowaliÊmy

drzewa genealogiczne. Rozumiemy wi´c

znaczenie s∏ów: przesz∏oÊç, teraêniejszoÊç,

przysz∏oÊç.

To zapatrzenie i to zafascynowanie bla-

skiem Êwieczek pomog∏o nam przenieÊç si´

w dawne czasy, kiedy nie by∏o jeszcze Êwiat∏a

elektrycznego, i poznaç rozwój genialnej my-

Êli ludzkiej w dziedzinie oÊwietlenia. Nazwa-

∏am nasz cykl zaj´ç „Od ∏uczywa do neonu”,

ale dzi´ki zaanga˝owaniu rodziców tytu∏

uleg∏ zmianie...

Przewodnikiem po epokach by∏a nam para

wspania∏ych twórców dla dzieci – pióro i piór-

ko, cudowne s∏owo i cudowna kreska, czyli

Hanna Januszewska i Jan Marcin Szancer

i ich ksià˝ka Âwiat∏a 1 . Niezale˝nie od wieku –

m∏odszy czy starszy – ka˝dy ulega urokowi tej

ksià˝ki. J´zyk autorki wymaga oczywiÊcie

w niektórych miejscach uproszczeƒ.

Rozproszyç ciemnoÊç

Cofamy si´ wi´c do czasów, gdy cz∏owiek

rozprasza∏ ciemnoÊci za pomocà ∏uczywa .

Ju˝ na poczàtkowych stronach ksià˝ki ∏uczy-

1 H. Januszewska, Âwiat∏a , Warszawa 1962, Biuro

Wydawnicze „Ruch”.

wychowanie w przedszkolu

W naszej sali sta∏a jeszcze w kàciku

z praktyki

wa rozjaÊniajà wn´trze karczmy przydro˝nej,

do której przenosimy si´ wraz z bohaterkà –

pannà Annà. Tutaj spotykamy ludzi, którzy

podró˝ujàc w zimowà, mroênà noc, pragnà

si´ ogrzaç. Do prezentacji ∏uczywa w naszych

przedszkolnych zaj´ciach pos∏u˝y∏y szczapki

sosnowego drewna. WyjaÊniam, ˝e przed za-

palaniem, odpowiednio je nasàczano. Nasze

szczapki jeszcze pachnà ˝ywicà, bo niedawno

opuÊci∏y podwarszawski tartak. Dzieci przy-

wo∏ujà z pami´ci oglàdane czasem na fil-

mach pochodnie. Opowiadam im o Górskim

Ochotniczym Pogotowiu Ratunkowym, któ-

re z pochodniami podobnymi do ∏uczywa

przez wiele lat wyrusza∏o na poszukiwanie

zaginionych turystów. Rozmawiamy te˝

o Eskimosach wykorzystujàcych nasàczone

t∏uszczem p∏etwy foki do oÊwietlania wn´trza

igloo podczas wypraw na po∏owy.

Przed podj´ciem tematu zaj´ç przygoto-

wa∏am zeszyciki z kilku zszytych kartek i za-

tytu∏owa∏am je „Jak zmienia∏o si´ Êwiat∏o”.

Teraz na pierwszej stronie rysujemy ∏uczywo,

jako najdawniejsze oÊwietlenie.

Nasz kolega Iwo, który wróci∏ w∏aÊnie

z rodzicami z Florencji, przyniós∏ na zaj´cia

dawnà, zabytkowà lampk´ oliwnà . Pokazujàc

jà, ∏atwiej opowiedzieç dzieciom o kagan-

kach i lampkach tak popularnych, zarówno

w krajach po∏udniowych, gdzie rosnà gaje

oliwne, jak i na Pó∏nocy, gdzie jest obfitoÊç

t∏uszczu zwierz´cego.

Zwyk∏o si´ mówiç: „NieÊç kaganek oÊwia-

ty” – szerzyç wiedz´, oÊwiat´. Mamy okazj´

obejrzeç firmowy znak Paƒstwowego Wy-

dawnictwa Naukowego w∏aÊnie z kagankiem

oÊwiaty, na tytu∏owej stronie przedszkolnego

S∏ownika ortograficznego .

Wycinamy z kolorowego papieru oliwne

lampki, kaganki i wklejamy na drugà stron´

zeszycików, przyklejajàc pod spodem napis

do globalnego czytania: „lampka” lub „kaga-

nek”. Bawimy si´ w rytmiczne wypowiadanie

tych nazw z podzia∏em na sylaby, w ró˝ny

sposób wystukujàc i wyklaskujàc rytm.

Nast´pny dzieƒ wprowadza nas w epok´

Êwiec . Na stoliczku przed dzieçmi ustawione

sà ró˝nego rodzaju Êwiece przyniesione z do-

mów: sà Êwiece stearynowe, sà woskowe

o ró˝nych kszta∏tach, niektóre tkwià

w ozdobnych Êwiecznikach. Suchy trzask za-

pa∏ki i pojawia si´ p∏omyk. RozjaÊnia si´ po-

chmurny dzieƒ w celowo s∏abo oÊwietlonej

sali. Opowiadam dzieciom histori´ tego

wspania∏ego wynalazku: najpierw ∏ojowe,

najprostsze, kopcàce, ale jak˝e u∏atwiajàce

ludziom ˝ycie. Tu czerpi´ przyk∏ady z Doliny

Issy Czes∏awa Mi∏osza. Poeta wspomina

z dzieciƒstwa „... przyrzàdzanie Êwiec. Do te-

go s∏u˝y∏y obci´te butelki, które nape∏nia si´

∏ojem, a poÊrodku wsadzano knot”. Dalszy

ciàg cytatu tylko dla doros∏ych: „Obciàç bu-

telk´ mo˝na sznurkiem umaczanym w naf-

cie: je˝eli jà owinàç i podpaliç sznurek, szk∏o

p´knie naoko∏o dok∏adnie w tym miejscu”.

Po okresie pierwszych prymitywnych

Êwiec, które umieszczane w Êwiecznikach wi-

szàcych lub bocznych doÊç mocno kopci∏y,

brudzi∏y sufit i Êciany, mia∏ miejsce wspania-

∏y wynalazek w koƒcu lat dwudziestych dzie-

wi´tnastego stulecia – wynaleziono uszla-

chetnionà, oczyszczonà Êwiec´ stearynowà,

której zaletami zachwyca∏ si´ np. Tomasz ¸u-

bieƒski w liÊcie do swojego ojca, cytowanym

przez Mariana Brandysa w ksià˝ce Koniec

Êwiata szwole˝erów . Âwieca ta „nie kopci, nie

smoli, nie wydziela niemi∏ego zapachu”.

2/2004

z praktyki

Wprawdzie blask Êwiec fascynuje dzieci,

ale trudno im uwierzyç, ˝e wszystkie codzien-

ne czynnoÊci wykonywa∏o si´ w tamtych cza-

sach tylko w blasku Êwiecy. Ilustruj´ moje s∏o-

wa pi´knymi, nastrojowymi obrazkami J. M.

Szancera w ksià˝kach: O Janku, co psom szy∏

buty 2 Juliusza S∏owackiego (obrazek dawnego

warsztatu szewskiego), Szko∏a pod chmurami 3

Marii Kownackiej (o ˝yciu dzieci w wysoko

po∏o˝onych góralskich chatach) i Pami´tnik

kota rybo∏ówcy Zofii Szancerowej 4 . Tu ilustra-

cja ukazuje Fryderyka Chopina w Pary˝u, gra-

jàcego przy Êwiecy ustawionej na fortepianie.

zów, które nie dzielà si´ na sylaby (jednosy-

labowych).

Zainteresowanie dzieci Êwiecami zaowo-

cowa∏o dalszym przynoszeniem ich przez na-

st´pne dni: jedne z Kamiannej, gdzie znajdu-

je si´ s∏ynny oÊrodek pszczelarstwa, inne

w oryginalnych kszta∏tach kupione w Mu-

zeum Etnograficznym, jeszcze inne – p∏ywa-

jàce i wydzielajàce kwiatowy zapach.

Uczymy si´ na pami´ç cytowanego na

wst´pie czterowiersza – prawdziwej pere∏ki

wÊród poezji K. I. Ga∏czyƒskiego.

Podczas zabawy ruchowej bawimy si´

w zdmuchiwanie Êwieczek, wykonujàc çwi-

czenia oddechowe.

Na stolikach ju˝ czekajà roz∏o˝one mate-

ria∏y do prac plastycznych w dwóch techni-

kach: paski ciemnego brystolu, gruba bia∏a

koronka, z∏ota folia samoprzylepna na p∏o-

myki, kolorowy papier, klej, no˝yczki oraz

plastelina i cienki sznurek. W zale˝noÊci od

wyboru dzieci naklejajà Êwieczk´ z koronki

lub modelujà z plasteliny.

Póêniej dojdzie do zeszycików strona ze

Êwieczkà – wyci´ta z kolorowej tektury falistej.

Tego dnia podwieczorek jemy przy Êwie-

cach. A na zakoƒczenie opowiedzia∏am dzie-

ciom treÊç obrazu Piotra Stachiewicza, jak

to Matka Boska sz∏a przez lasy i pola z grom-

nicà i odp´dza∏a tym Êwiat∏em wilki. Wspo-

mnia∏am tak˝e, ˝e gromnice, które towarzy-

szà do dziÊ cz∏owiekowi w ró˝nych wa˝nych

momentach ˝ycia, wystawiano dawniej zapa-

lone w czasie burzy w oknach dla od˝eg-

nania niebezpieczeƒstwa.

Na nast´pnym spotkaniu opowiadam

dzieciom dalej: – Âwieca nie wystarcza∏a jed-

nak do rozjaÊniania zmierzchu, d∏ugich wie-

czorów w domu i mroków nocy. Pewien

polski aptekarz, Ignacy ¸ukasiewicz w wyni-

ku chemicznych doÊwiadczeƒ wynalaz∏ nowe

paliwo – otrzymywanà z ropy naftowej pi´k-

nie palàcà si´ naft´. Dawa∏a ona jasny blask

w skonstruowanej przez ¸ukasiewicza lam-

pie naftowej .

Tu pokazuj´ dzieciom przypi´te do tabli-

cy pocztówki z zabytkowymi, kolorowymi

i o ró˝nych kszta∏tach lampami naftowymi

z muzeum w KroÊnie.

Wokó∏ Êwiecy

Wszystkie ilustracje wywo∏ujà ciekawe dysku-

sje mi´dzy dzieçmi. Ka˝dy z uczestników zaj´-

cia chce spróbowaç przejÊç kilka kroków z za-

palonà Êwieczkà w starym mosi´˝nym

lichtarzyku, s∏u˝àcym do przenoszenia „Êwia-

t∏a” z pokoju do pokoju. P∏omyk migoce, nie-

mal zanika od ruchu powietrza, mo˝e zgasnàç

– trzeba byç bardzo uwa˝nym. Wszyscy chcà

zobaczyç, czy ∏atwo by∏o dzieciom uczyç si´

czytaç i pisaç przy takim Êwietle. – „Prosz´ pa-

ni, ale to by∏o trudno, bo to Êwiat∏o si´ rusza!”

– „I mog∏y si´ dzieciom myliç litery!” – „Led-

wie tu widaç, co jest napisane!”

Teraz dopiero mo˝emy doceniç wartoÊç

osiàgni´ç technicznych u∏atwiajàcych ˝ycie.

Ju˝ po zgaszeniu i odstawieniu Êwieczek

nie omieszkuj´ przytoczyç i wyjaÊniç powie-

dzenia o kimÊ, kto przyszed∏ gdzieÊ bardzo

spóêniony, gdy wszystko, co by∏o najwa˝niej-

sze, ju˝ ma si´ ku koƒcowi: „O, przyszed∏ na

zgaszenie Êwiec”.

Dokonujemy analizy i syntezy g∏oskowej

prostych wyrazów wià˝àcych si´ tematycznie

z przedmiotem naszych zainteresowaƒ: za-

pa∏ka, p∏omyk, blask, mrok, wosk, knot. Taki

dobór s∏ów pozwala wzbogaciç zestaw wyra-

2 J. S∏owacki, O Janku, co psom szy∏ buty , Warsza-

wa 1964, Nasza Ksi´garnia.

3 M. Kownacka, Szko∏a pod chmurami , Warszawa

1972, Nasza Ksi´garnia.

4 Z. Szancerowa, Pami´tnik kota rybo∏ówcy , War-

szawa 1964, Biuro Wydawnicze „Ruch”.

wychowanie w przedszkolu

z praktyki

Nasza Basia wróci∏a z krótkiego zimowego

odpoczynku w Ropiance, w Bieszczadach. Po-

niewa˝ rodzice jej wiedzieli z informacji

w „Kàciku dla rodziców” o naszych planach

na ca∏y miesiàc, Basia przywioz∏a jako pamiàt-

k´ buteleczk´ intensywnie pachnàcej nafty ze

„êród∏a”, bowiem w tych okolicach znajdujà

si´ szyby naftowe, których eksploatacj´ rozpo-

czà∏ w∏aÊnie ¸ukasiewicz. Dumni z polskiego

wynalazku o tak wielkim znaczeniu, odnajdu-

jemy te miejsca na mapie i przyklejamy kar-

teczki z napisami: „Krosno”, „Jas∏o”.

Niespodzianka

A teraz moja niespodzianka zapiera dzie-

ciom dech w piersi. Ods∏aniam stojàce na

stoliczku i do tej pory przykryte trzy lampy

naftowe – dwie bardzo stare i jednà wspó∏-

czesnà: pokojowà, stajennà i kolejarskà.

Przydaje si´ nafta od Basi. Nape∏niam nià

zbiorniczki, zapalam knoty, a dzieci wpatrzo-

ne Êledzà uwa˝nie wszystkie czynnoÊci. Ba-

dawczo wciàgajà nosem powietrze i dzielà si´

uwagami: – „Tak jakoÊ dziwnie pachnie”.

Stwierdzamy wspólnie, ˝e to Êwiat∏o jest lep-

sze, bo si´ nie chwieje p∏omyk, jak w Êwiecy,

i mo˝na p∏omieƒ regulowaç. DziÊ te˝ jeste-

Êmy bardzo ostro˝ni podczas zaj´ç.

Z ogniem i naftà trzeba uwa˝aç. Kilkoro

dzieci próbuje przykr´caç i odkr´caç knoty,

a ka˝de z nich chce spróbowaç, jak gospo-

darz chodzi∏ wieczorem z lampà do obrzàd-

ku do stajni czy obory; jak kolejarz dawa∏

znak maszyniÊcie, ˝e mo˝na ruszaç. Wymie-

niajàc sposoby wykorzystywania lampy

stajennej, przypominamy sobie, jak po po-

wrocie z wakacji omawialiÊmy zasady poru-

szania si´ wieczorem po wiejskich drogach i

szosach. KiedyÊ wozy i furmanki takà w∏a-

Ênie lamp´ naftowà musia∏y mieç zamonto-

wanà, aby ustrzec siebie i innych od wypad-

ku. Nie by∏o jeszcze przecie˝ Êwiate∏

odblaskowych. To samo dotyczy∏o doro˝ek

w miastach.

Z podobnych lamp korzystali równie˝

przed laty górnicy pod ziemià.

Po podwieczorku, o szarej godzinie spró-

bujemy przy lampie naftowej czytaç i nawle-

kaç ig∏´.

Wystawa prac dzieci

A tymczasem malujemy na kartkach bry-

stolu wymyÊlonà przez siebie lamp´ naftowà.

Po wyschni´ciu wycinamy je i naklejamy na

wspólny, du˝y karton, tworzàc w ten sposób

nasze przedszkolne muzeum lamp naftowych.

W efekcie zaj´ç dwoje dzieci przynios∏o

do obejrzenia i wypróbowania lampy wspó∏-

czesne, ale wykonane w dawnym stylu, i by∏y

bardzo dumne, ˝e wiedzà, jakie czynnoÊci

trzeba wykonaç, aby pojawi∏ si´ p∏omieƒ.

W zeszytach ilustrujàcych zmieniajàce si´

z czasem oÊwietlenia rysujemy kolorowymi

pisakami lamp´, a pod nià przyklejamy napis

utworzony z rozsypanki literowej: „lampa

naftowa”.

Panna Anna, nasza znajoma z opowieÊci

H. Januszewskiej, przechadza si´ ju˝ tymcza-

sem w Êwietle lampy gazowej . Powracamy

pami´cià do wrzeÊniowego spaceru po war-

szawskiej Starówce, gdzie zwraca∏am uwag´

dzieci na zachowane dawne style latarƒ ulicz-

nych w∏aÊnie z okresu lamp gazowych. Opo-

wiadam o latarniku, do którego nale˝a∏ obo-

wiàzek zapalania ich.

Tajemnica Edisona

Ale teraz interesuje nas przede wszystkim

oÊwietlenie pomieszczeƒ, wi´c podà˝amy za

bohaterkà ksià˝ki, która nagle prze˝ywa

olÊnienie – wchodzi do poczekalni dla zzi´b-

ni´tych podró˝nych rozÊwietlonej l ampami

elektrycznymi :

Ach, jaka to wygoda!

Jaka jasna gospoda!

2/2004

z praktyki

No: tak. Znikn´∏y cienie.

Jasne tu oÊwietlenie.

I tak doszliÊmy do rewolucyjnego odkry-

cia amerykaƒskiego wynalazcy Thomasa

Edisona. W bardzo uproszczonej formie

opowiadam dzieciom, jak zbudowana jest

˝arówka, pokazujàc ˝arówk´ tradycyjnà

w kszta∏cie gruszki, mlecznà, o kszta∏cie p∏o-

mienia Êwiecy, oraz energooszcz´dnà. Wyja-

Êniam, ˝e drucik w szklanej baƒce wtedy si´

˝arzy, kiedy dop∏ynie do niego pràd dopro-

wadzany przewodami elektrycznymi, po na-

ciÊni´ciu prze∏àcznika.

Czytam dzieciom wiersz Juliana Tuwima

Pstryk 5 , po czym w doskona∏ych humorach

idziemy na przechadzk´ po ca∏ym przedszko-

lu, aby przekonaç si´, ˝e od piwnicy po strych

wsz´dzie jest jasno, mimo zakamarków bez

okien, poniewa˝ mamy Êwiat∏o elektryczne.

Nie omijamy te˝ skrzynki z bezpiecznikami,

tzw. korkami. Ta ostatnia nazwa b´dzie nam

potrzebna przy s∏uchaniu innego wiersza.

Obserwacje poczynione na tej krótkiej

wycieczce przekonujà dzieci o tym, ˝e Êwia-

t∏o elektryczne ogromnie u∏atwi∏o ludziom

˝ycie i po prostu wyd∏u˝y∏o dzieƒ – czas ak-

tywnego dzia∏ania. Jest bezpieczniejszym

êród∏em Êwiat∏a ni˝ poznane wczeÊniej; rów-

nie˝ nie zanieczyszcza powietrza -– nie kopci

i nie brudzi.

Lampy , choç w przedszkolu jarzeniowe,

zbli˝one sà do siebie, mogà byç przecie˝ ró˝-

nego kszta∏tu. Mamy poza sobà pi´knà, po-

uczajàcà wycieczk´ do Belwederu, gdzie za-

chwycaliÊmy si´ wspania∏ymi kryszta∏owymi

˝yrandolami. Opowiadam dzieciom, jak po

wynalezieniu Êwiat∏a elektrycznego przera-

biano lampy naftowe i ˝yrandole na elek-

tryczne, bo ka˝dy chcia∏ korzystaç z tego do-

brodziejstwa.

Czytam dzieciom humorystyczny wierszyk

Czes∏awa Janczarskiego Zgas∏o Êwiat∏o 6 ,

w którym ch∏opiec traktuje dos∏ownie okre-

Êlenie „korek” i przynosi panu dozorcy korek

od butelki. Utwór ten niezmiennie od lat wy-

wo∏uje wÊród dzieci salwy Êmiechu, a có˝ do-

piero mówiàc po obejrzeniu prawdziwej

skrzynki „elektrycznej”.

Zabawa ruchowa, symboliczna „Jasno –

ciemno” wymaga∏a przedstawienia ruchem,

co robimy, gdy jest jasno, np. biegamy, skacze-

my na skakance, gramy w pi∏k´, czytamy, rysu-

jemy, a co robimy, gdy jest ciemno, np. Êpimy,

chodzimy po omacku, zapalamy Êwiat∏o itp.

Co by by∏o?

Dzieci nie bardzo mogà sobie wyobraziç, co

by by∏o, gdyby nagle w ca∏ym mieÊcie zgas∏o

na d∏ugo Êwiat∏o, gdyby zabrak∏o elektrycz-

noÊci. Pomaga im to zrozumieç ksià˝ka Frie-

dricha Kohlsaata, Katrin Arnold Gdy zgaÊnie

Êwiat∏o 7 . W mieÊcie po prostu zamiera ˝ycie –

jest ciemno, zimno, stojà windy i tramwaje.

Dzieci otrzymujà kartki papieru podzie-

lone na pó∏ i malujà akwarelà „Miasto bez

elektrycznoÊci i miasto z elektrycznoÊcià”.

Poniewa˝ dzieci wykaza∏y w swoich pra-

cach wiele pomys∏owoÊci, to rozwieszone pra-

ce budzà wzajemne zainteresowanie; groma-

dzà si´ przed wystawà grupki i dyskutujà.

Zach´cam dzieci, aby w domu dok∏adnie obej-

rza∏y, jakie lampy, lampki nocne i biurowe sà

u˝ywane przez rodzin´ – to wzbogaci pomys∏y

rysunków w naszych zeszycikach. Mo˝na te˝

zwróciç uwag´ w drodze z przedszkola, jakie

neony oÊwietlajà mijane sklepy. Wspólnie na-

5 J. Tuwim, Wiersze dla dzieci , Warszawa 1987,

Nasza Ksi´garnia.

6 Cz. Janczarski, Weso∏y Florek , Warszawa 1968,

Czytelnik.

7 F. Kohlsaat, K. Arnold, Wenn das Licht aus-

geht... , München 1984.

100

wychowanie w przedszkolu

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: