Literatura:
1. Fedorowicz Polityka fiskalna
2. S. Owsiak Finanse publiczne. Teoria i praktyka; PWN W – wa 2000
3. www.mf.gov.pl
Rząd jest organem wykonawczym w ramach polityki fiskalnej, a NBP w ramach polityki pieniężnej. Główne rodzaje dochodów publicznych to: VAT. Akcyza, PIT, CIT, cła, ZUS.
Polityka fiskalna – prowadzi ją rząd (jako organ wykonawczy) oraz parlament (jako organ ustawodawczy). Obejmuje ona decyzje odnośnie wydatków publicznych oraz źródeł ich finansowania.
a) sektor rządowy
b) sektor samorządowy
c) Skarb Państwa, ZUS, NFZ, pozostałe fundusze celowe, państwowe szkoły wyższe, jednostki badawczo – rozwojowe, państwowe instytucje kultury
- podatki (główne)
- inne dochody (wpłaty z zysku NBP), cło, wpłaty z UE; wydatki – inne rozliczenia, ubezpieczenia publiczne, szkoły, nauka, wojsko, NFZ itp.
Podstawowym celem jest wspieranie rozwoju gospodarczego kraju, dążenie do utrzymania trwałego, stabilnego wzrostu gospodarczego. Polityka fiskalna ma więc za zadanie realizować pozafiskalne cele państwa wykorzystując posiadane do tego instrumenty (cel fiskalny – zapewnienie dochodów, nie jest to absolutnie celem samym w sobie). Polityka fiskalna powinna więc miedzy innymi:
- tworzyć warunki do efektywniejszego wykorzystania zdolności wytwórczych gospodarki
- sprzyjać rozwojowi prywatnej przedsiębiorczości
- wspierać proces restrukturyzacji mniej efektywnych branż
- tworzyć klimat przyjazny dla inwestorów
- tworzyć warunki sprzyjające gromadzeniu oszczędności
- promować tworzenie nowych miejsc pracy
- przeciwdziałać bezrobociu i walczyć z jego skutkami
- ograniczać wahania koniunkturalne
- łagodzić negatywne skutki bezwzględnie działającego mechanizmu rynkowego (np. ograniczenia narastające rozwarstwienie w poziomie życia ludności)
a) stabilizacyjna – ma zapewnić trwały, dynamiczny wzrost gospodarczy, optymalne wykorzystanie potencjału ekonomicznego (ze szczególnym uwzględnieniem potencjału ludzkiego), stabilną siłę nabywczą pieniądza
b) redystrybucyjna – za pośrednictwem budżetu dokonuje się wtórny podział dochodów i bogactwa zgodnie z tym, co społeczeństwo uznaje za słuszne i sprawiedliwe, a więc z sektora prywatnego odciągane są środki (w postaci podatków) kierowane następnie do sfery wytwarzania dóbr publicznych, takich jak administracja publiczna, wymiar sprawiedliwości, bezpieczeństwo, porządek publiczny
c) alokacyjna – publiczne pieniądze powinny być efektywnie alokowane
Przykład:
Podatek dochodowy od osób fizycznych (PIT) spełnia zarówno funkcję redystrybucyjną i stabilizacyjną. Z dochodów podatkowych finansowane są dziedziny wymagające dofinansowania, mamy więc do czynienia z przesunięciem środków, czyli z redystrybucją. W okresie prosperity osłabiana jest presja inflacyjna w czasie poprawy sytuacji gospodarczej, a stymulowany popyt w razie jej pogorszenia, co ogranicza wahania koniunkturalne. Progresja podatkowa ma się przyczyniać do nie przegrzania koniunktury gospodarczej.
GŁÓWNE INSTRUMENTY POLITYKI FISKALNEJ
- narzędzia strony dochodowej, tzn. zapewniające dochody budżetowi, czyli podatki, cła, opłaty
- narzędzia strony wydatkowej, jak np. wydatki związane z tworzeniem nowych miejsc pracy, finansowaniem programów zmiany kwalifikacji zawodowych promujących rozwój prywatny przedsiębiorczości, restrukturyzacji gospodarki, czyli wydatki na roboty publiczne bądź zasiłki dla bezrobotnych
- poręczenia i gwarancje państwa
- także deficyt budżetowy i dług publiczny – najczęściej wykorzystywany instrument dlatego, iż jest łatwy w stosowaniu, przyszłe pokolenia też powinny partycypować w kosztach infrastruktury
DEFICYT BUDŻETOWY – oznacza sytuację, gdy wydatki budżetowe przewyższają dochody; sytuacja odwrotna to nadwyżka budżetowa.
* * PKB dla Polski to 900 mld zł. Dług publiczny Polski stanowi prawie połowę naszego PKB. Gdy jest nadwyżka w budżecie, to można spłacić część długu publicznego.
Deficyt budżetowy:
- rok 1995: - 7,4 mld zł, czyli 2,3 % PKB
- rok 2005: - 28,6 mld zł, czyli 2,9 % PKB
Najwyższy był w 2001 r. : -32,6 i 4,3% PKB; 2002 r.: -39,4 i 5% PKB; 2003 r.: - 37 i 4,6% PKB.
Poziom deficytu budżetowego jest jednym z kryteriów warunkujących członkostwo w strefie EURO. Zgodnie z nim deficyt budżetowy nie może przekraczać 3% PKB.
Źródła finansowania deficytu budżetowego:
a) emisja skarbowych papierów wartościowych (zarówno na rynku krajowym, jak i zagranicznym; bony skarbowe są do roku, a powyżej to są obligacje skarbowe)
b) rządy – Klub Paryski; banki – Klub Londyński
c) przychody z prywatyzacji
d) pożyczki z międzynarodowych instytucji finansowych bądź od zagranicznych rządów
Dług publiczny – suma wszystkich zobowiązań sektora publicznego wobec podmiotów krajowych i zagranicznych z tytułu wyemitowanych papierów wartościowych oraz zaciągniętych kredytów i pożyczek. Można powiedzieć, że dług publiczny, to suma deficytów z lat poprzednich pomniejszona o spłaconą część zobowiązań. Dług publiczny dla Polski na koniec 2005 roku wynosił 468 mld zł, czyli 48% PKB.
* Euroobligacje – to obligacje zagraniczne.
Procedury ostrożnościowe:
· I próg - jeśli dług publiczny w stosunku do PKB jest większy od 55%, ale nie większy niż 55%, to w następnym budżecie relacja deficytu do dochodów nie może być wyższa, niż w tym budżecie
· II próg - jeśli dług publiczny w stosunku do PKB jest większy od 55%, ale mniejszy niż 60%, to deficyt w następnym budżecie musi pozwolić na obniżenie relacji długu w stosunku do PKB
· III próg – jeśli dług publiczny w stosunku do PKB jest większy niż 60%, to następny budżet państwa i budżety jednostki samorządu terytorialnego muszą być przynajmniej zrównoważone
Dobra polityka fiskalna:
1. Istotą dobrej polityki fiskalnej jest:
- wspieranie rozwoju gospodarczego kraju
- bez przeciążenia podatkowego (które zniechęcałoby do pracy)
- przy umiarkowanej ekspansji fiskalnej (nadmierna powodowałaby presję inflacyjną i obniżała efektywność wykorzystania potencjału gospodarki, co ograniczałoby ten rozwój; ekspansja fiskalna – większe dochody, niż wydatki; wydatki publiczne napędzają koniunkturę państwa)
2. Dobrą politykę fiskalną cechuje:
- stabilność zasad
- umiejętność łączenia celów pozafiskalnych i fiskalnych
- racjonalny fiskalizm
Mierniki fiskalizmu:
1. Wysokość stawek podatkowych:
- nowi członkowie UE maja znacznie niższe stawki CIT
- w zakresie VAT – u nie ma już takich różnic
- polska należy do krajów o najwyższej stawce VAT – u, stawka CIT jest na średnim poziomie
2. Poziom ogółu obciążeń fiskalnych w stosunku do PKB:
- najwyższy poziom obciążeń fiskalnych w krajach UE jest w Szwecji i Danii (50 – 51% PKB)
- najniższy jest na Litwie, Łotwie, a także na Słowacji i w Irlandii (29 – 30% PKB)
- Polska (35,8% PKB) – plasuje się w środku stawki
3. Zakres ingerencji systemu finansów publicznych w PKB.
4. Stopień pokrycia wydatków publicznych z dochodów:
- Finlandia, Luksemburg, Szwecja, Dania, Irlandia – regularnie wypracowują nadwyżki w swych budżetach
- Polska należy do państw UE o najwyższym poziomie deficytu sektora finansów publicznych
* * Im wyższy deficyt budżetowy, tym poziom fiskalizmu jest większy.
* * CIT – jest liniowy.
5. Budowa skal podatkowych:
- liniowy PIT posiada Estonia (26%), Litwa (33% - PIT jest progresywny), Łotwa (25%), Słowacja (19%), Rosja (13%), Serbia (14%), Ukraina (13%), Gruzja (12%), Rumunia (16%)
- w Polsce poza podatkiem dochodowym od osób fizycznych charakter progresywny ma również podatek od spadków i darowizn
6. Różnica między nominalną, a efektywną stopą opodatkowania:
- przeciętny poziom efektywnego opodatkowania osób fizycznych w Polsce wynosi 15,3%
7. Zakres występowania szarej strefy w gospodarce:
- szara strefa rozszerza się dość gwałtownie – w ciągu minionej dekady zwiększyła się ona o średnio 50%
- najmniejszy poziom szarej strefy odnotowuje się w USA (8,4% PKB), Szwajcaria (9,4% PKB), Japonia i Austria (niecałe 11% PKB)
- w Polsce szara strefa szacowana jest na 29% PKB, a pracuje w niej ponad 1/5 Polaków (siły robocze)
- bardzo wysoki udział szarej strefy w tworzeniu PKB wykazują kraje byłego ZZSR, państwa w Afryce i Ameryce Południowej, Gruzja, Boliwia, Panama (ok. 70% PKB), Azerbejdżan, Zimbabwe, Tanzania, Nigeria (ok. 60% PKB)
Wnioski:
· jeśli w danym kraju występuje niższy poziom dochodów i wydatków publicznych w relacji do PKB, aniżeli w innych państwach
· jeśli jest tam relatywnie większy poziom deficytu budżetowego względnie całego sektora finansów publicznych
· jeśli w mniejszym zakresie stosowane są podatki progresywne (bądź ta progresja jest niższa)
· jeśli różnica pomiędzy efektywnym, a nominalnym opodatkowaniem jest większa
· a zakres szarej strefy jest mniejszy
to poziom fiskalizmu jest mniejszy
Podstawy warunkujące skuteczność działań w ramach polityki fiskalnej:
- dobrze skonstruowany system podatkowy – wykorzystujący różne rodzaje obciążeń fiskalnych i preferencji podatkowych dostosowujący budowę skal i wysokość stawek do zmieniającej się sytuacji gospodarczej
- dobrze zbudowany i sprawnie funkcjonujący aparat skarbowy – wymierzający należności skarbowe, egzekwujący i kontrolujący; wymaga on odpowiedniej polityki kadrowej i płacowej, gdyż jest szczególnie narażony na korupcję
- sprawne procedury legislacyjne, podnoszące skuteczność aktywnego stosowania instrumentów fiskalnych, nie pozwalające jednak na zbyt częste zmiany zasad prowadzonej polityki fiskalnej, które ograniczałyby pewność gospodarowania
- dobrze rozwinięte instytucje publiczne, które wydatkują publiczne pieniądze, jak np. biura pośrednictwa pracy, instytucje organizujące roboty publiczne, czy organizujące i nadzorujące realizację zamówień publicznych.
Ekspansywna, a restrykcyjna polityka fiskalna:
Ekspansywna – (polityka łagodna); jej celem jest stymulowanie wzrostu gospodarczego poprzez pobudzenie popytu globalnego w kraju. Polega ona np. na obniżaniu podatków i innych obciążeń fiskalnych, wprowadzaniu ulgi podatkowej, zwiększeniu wydatków publicznych, czy wspieraniu nowych dziedzin.
Jej skutkiem jest wzrost deficytu budżetowego (bądź obniżenie nadwyżki), a więc tym samym wzrost zadłużenia publicznego.
Restryktywna – (polityka twarda); skutki jej działania są odwrotne, ogranicza popyt globalny poprzez np. podwyższenie stawek podatkowych, likwidacja istniejących ulg, obniżenie wydatków publicznych – efektem jest poprawa salda budżetowego.
Aktywna, bądź pasywna polityka fiskalna:
Aktywna – gdy rząd stosuje wybrane środki w celu przeciwdziałania wahaniom koniunktury, stabilizacji cen , ograniczenia bezrobocia. Dotyczy strony dochodowej.
Zalety: relatywna łatwość jej prowadzenia.
Wady: zakłócona stabilność polityki fiskalnej, subiektywny charakter administracji decyzji, niestabilność gospodarcza, ograniczona skuteczność w wyniku dłuższego procesu legislacyjnego – zanim instrument zacznie działać rzeczywistość gospodarcza ulega zmianie.
* * Wady aktywnej są zaletami pasywnej i odwrotnie.
Pasywna – polega na wykorzystaniu tzw. automatycznych stabilizatorów koniunktury. Są nimi np. podatki dochodowe, pośrednie, zasiłki dla bezrobotnych.
Zalety: działają natychmiast, automatycznie stabilizatory w razie pogorszenia koniunktury, mniejsza przypadkowość i większy obiektywizm polityki fiskalnej, stabilność zasad polityki fiskalnej podnosząca pewność procesu planowania.
Wady: trudność związana ze stworzeniem kolejnych instrumentów, które automatycznie dostosowałyby siłę fiskalizmu do zmieniającej się sytuacji gospodarczej.
→ prowadzi ją Bank Centralny (NBP)
→ podejmuje decyzje w zakresie podstawowych stóp procentowych oraz kształtowania podaży pieniądza
Cel NBP:
· podstawowym celem działalności NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu cen; 0 –2% w krajach poziomu inflacji to bardzo korzystny i stabilny poziom, w Polsce celem jest 2,5% z odchyleniem 1 punktu procentowego
· cel inflacyjny NBP to utrzymanie inflacji na poziomie 2,5% z odchyleniem 1 punktu procentowego; w praktyce międzynarodowej uważa się deflację na poziomie 0 – 2% (brak inflacji np. w Japonii)
Organy NBP:
a) Prezes
– najwyższa osoba i posiada decydujący głos
– powoływany jest przez Sejm na wniosek prezydenta
– na 6 – letnią kadencję
– jest przewodniczącym Rady Polityki Pieniężnej, Zarządu NBP oraz Komisji Nadzoru Bankowego
b) Rada Polityki Pieniężnej
- tworzy ją 9 członków (powoływanych po trzech przez prezydenta, Sejm i Senat oraz Prezesa NBP
- konstruuje i realizuje politykę pieniężną
c) Zarząd
- kieruje działalnością NBP
- realizuje uchwały Rady Polityki Pieniężnej
Funkcje Banku Centralnego (NBP):
a) Bank Emisyjny
- emituje prawne banknoty
- ma wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych będących prawnym środkiem płatniczym w Polsce
- reguluje ilość pieniądza w obiegu, odpowiada za płatności na rynku
...
kubussowa