Wykład 3

Gospodarka rynkowa jako system ekonomiczny

Modele systemów ekonomicznych. Gospodarka naturalna a gospodarka rynkowa. Warunki powstania gospodarki rynkowej jako systemu gospodarczego

v               Sektory instytucjonalne i ich wzajemne powiązania

v              

Instytucje     rządowe

    i  samorządowe

Podatki, towary i usługi

Podatki, praca

Dobra publiczne, zapłata za towary i usługi

Dobra publiczne, wynagrodzenia, transfery

Zasoby (praca, kapitał, ziemia)

Gospodarstwa domowe

Przedsiębiorstwa

zapłata za towary i usługi

Wynagrodzenie za zasoby

towary i usługi

v   System ekonomiczny

System ekonomiczny,  to zbiór powszechnie obowiązujących norm prawnych  oraz ogólnie akceptowanych zasad, regulujących                                           postępowanie wszystkich  uczestników życia gospodarczego

System ekonomiczny określa:

·       kto i jak decyduje o tym, które dobra powinny być wytwarzane i w jakich ilościach,

·       w  jaki sposób wytwarzanie uzupełniających się produktów ma być bilansowane i koordynowane pod kątem zaspokojenia różnorodnych potrzeb społecznych,

·       w jaki sposób ma być dokonywany podział globalnego produktu społecznego między członków społeczeństwa

Podstawę  rozwiązań systemowych tworzy ustrój gospodarczy, regulujący stosunki ekonomiczne w kraju, których podstawę stanowi własność środków produkcji

Modele

Z uwagi na kryterium własności wyróżnia się:

·       ustroje indywidualistyczne

·       ustroje kolektywistyczne

Z uwagi na kryterium regulacji ( regulacje: czynności polegające na zbieraniu i przetwarzaniu informacji, podejmowaniu decyzji, kontroli wykonania) wyróżnia się zasadniczo dwa rodzaje systemów funkcjonowania gospodarki :

·       systemy kompetytywne

·       systemy gospodarki regulowanej administracyjnie

Łącząc te dwa kryteria wyróżnimy 4 modele systemów ekonomicznych:

·       indywidualistyczno – kompetytywny

·       idywidualistyczno – planowy

·       kolektywistyczno – planowy

·       kolektywistyczno - kompetytywny

(Wg. B. Winiarski: Polityka gospodarcza, PWN, Warszawa 2000, s. 30-35 )

v   Warunki powstania gospodarki rynkowej jako systemu ekonomicznego:

o      Własność prywatna

o      Podmiotowość uczestników życia gospodarczego

o      Pieniądz

o      Postęp techniczny

Charakterystyka epoki

·       Koniec Średniowiecza stał się jednocześnie początkiem długiego okresu transformacji ustroju społecznego i gospodarczego:

o      stosunki feudalne powoli ustępowały  miejsca nowym – kapitalistycznym,

o      zmieniał się wyraźnie  układ sił społecznych – relacje między ziemiaństwem, duchowieństwem, mieszczaństwem i chłopstwem,

o      zmieniał się  układ instytucjonalny, coraz  większego znaczenia nabierała instytucja państwa narodowego.

v   Myśl polityczna , wizje i  społeczne utopie XVI i XVII wieku

·       Nauka o państwie

Niccolo Machiavelli (1469-1527) - Książe (1536). Makiawelizm – doktryna polityczna,  wg  której każde działanie władcy jest usprawiedliwione, jeśli ma na celu dobro państwa.

Niccolo Machiavelli

Jean Bodin (1530-1596) – francuski teoretyk absolutyzmu i działacz polityczny – za najlepszą formę rządów uznał absolutyzm monarszy. Władca powinien stanowić prawa i jednocześnie stać ponad nimi. Dzieło: Sześć ksiąg o republice.

·       Społeczne utopie XVI i XVII wieku

Thomas Morus (1478-1535)  - kanclerz Henryka VIII, katolicki humanista. Był twórcą idealnego państwa Utopii. Podstawą ustroju jest brak własności prywatnej i osobistej, co umożliwia racjonalną organizację produkcji i podziału. Podstawową jednostką społeczną jest rodzina (ok. 40 osób). Połowa rodziny co roku pracuje na roli, reszta w rzemiośle, potem role się zmieniają. Ciężkie prace wykonują niewolnicy – jeńcy wojenni lub przestępcy. Produkty dostarcza się na rynek miejski i każdy może brać bez zapłaty potrzebne wyroby.

Thomas  Morus

Tomaso Campanella (1568-1639). W rozprawie Miasto słońca (Civitas Solis, 1602) idealne miasto-państwo opierało się na wspólnej własności środków produkcji i konsumpcji. Władzę sprawują mędrcy, będący jednocześnie kapłanami. Podstawowe decyzje podejmuje się na ogólnych zgromadzeniach ludności.

Tomaso Campanella

Francis Bacon (1561-1626) – w jego wizji państwa przyszłości mamy już zafascynowanie naukami przyrodniczymi, empiryzmem i utylitaryzmem. W pracy Nowa Atlantyda (New Atlantis, 1627) przedstawia wyspę Bensalem, na której żyje wspólnota, dla której świadczy usługi instytut badań naukowych – Dom Salomona. Uczeni z tego instytutu opracowują technologie na potrzeby rolnictwa i medycyny – pomagają rozszerzyć władzę człowieka nad przyrodą. Sterowanie rozwojem badań i wdrażanie ich efektów należy do obowiązków światłej władzy.

Francis Bacon

Kapitalizm wyrastał w duchu Reformacji, w duchu nowej religii i etyki, nowych norm moralnych

·       Reformacja 

Marcin Luter (1483-1546) – twórca luteranizmu w Niemczech. Jego wizja lepszego ustroju społecznego  wiąże się z ostrą krytyką instytucji Kościoła, papiestwa i duchowieństwa.  Ruch ten miał na celu walkę o ziemię – własność Kościoła. Początkowo mieszczańsko-reformatorski, w obliczu zagrożenia przez wojnę chłopską,  przekształca się jednak w społecznie konserwatywny.  

Marcin Luter

Jan Kalwin (1509-1564) – głosił wyjątkowo radykalne poglądy. Wg niego predestynacja oznaczała, że Bóg z góry przeznacza jednych ludzi do zbawienia a innych do potępienia. Życie doczesne musi być podporządkowane surowym regułom etyki. Kalwin twierdził, że bogactwo jest dowodem łaski bożej, ubóstwo zaś zapowiedzią przyszłego potępienia. Uznał potrzebę istnienia kredytu i kapitału. Gromadzenie kapitału jest cnotą, a procent jest religijnie usprawiedliwiony jeśli nie przekształca się w lichwę. Poglądy Kalwina przyświecały rewolucji w Niderlandach, a w angielskiej odmianie: purytanizmie – rewolucji burżuazyjnej w Anglii w XVII w.

Jan Kalwin

Odrodzenie –świecka reakcja na kulturę Średniowiecza, pochłoniętą bez reszty dociekaniami nad życiem duchowym. Postanowiono sięgnąć do starożytności, aby odrodzić naukę o jednostce ludzkiej i jej życiu doczesnym. Odrzucono scholastykę w imię wolności nauki, preferując prostotę metod badawczych i odwołując się do zasad zdrowego rozsądku.

Termin renesans oznaczał odrodzenie sztuki klasycznej (starożytnej Grecji i Rzymu) w połączeniu z dorobkiem chrześcijaństwa. Termin utworzył XVI-wieczny włoski historyk Giorgio Vasari.

Kartezjusz (1596-1650) – kryteria niezawodności ludzkiego poznania – jasność i wyraźność. Z nazwiskiem Kartezjusza związało się na trwałe słynne twierdzenie: Myślę więc jestem (cogito, ergo sum). Wg niego myślenie jest po prostu wątpieniem, ale jednocześnie pewnością naszego istnienia. Nawet jeśli nie jesteśmy pewni rzeczy zewnętrznych, to jesteśmy pewni naszych myśli.

Wiedza o przyrodzie miała służyć praktyce. Zamiast stawiania kwestii:  jak być powinno, aby pozostać w zgodzie z objawieniem- pytano dlaczego tak jest i jakie są tego przyczyny.

Kartezjusz

3