Charakterystyka rebni.doc

Rębnia – jest to sposób prowadzenia cięć w użytkowaniu rębnym drzewostanu, połączony ze swoistym sposobem odnowienia mający na celu:

- stworzenie najkorzystniejszych warunków dla odnowienia

- uzyskanie pożądanej budowy drzewostanu

Rodzaje rębni

Podstawowa jednostka podziału rębni, wyróżniona na podstawie warunków środowiska, stworzonych dla odnowienia

I zupełna

II częściowa

III gniazdowa

IV stopniowa

V przerębowe

Forma rębni

Określa sposób cięć oraz wielkość powierzchni i kształt powierzchni zrębowej np

- zupełna pasowa

- częściowa wielkopowierzchniowa

ELEMENTY RĘBNI:

1.       TECHNINCZNE – związane z rodzajem cięcia

Rodzaje cięć – określa cel wykonania cięcia

Sposób prowadzenia cięć – określa kolejność i porządek usuwania drzew na powierzchni drzewostanu przeznaczonej do odnowienia. Decyduje o warunkach ekologicznych środowiska w jakich wzrasta.

a)      cięcia zupełne – usunięcie w jednym czasie drzew w drzewostanie. Stosowanie cięć zupełnych pozwala na szybkie odnowienie nawet znacznych powierzchni jednowiekowych drzewostanów. Warunki panujące na zrębach w naturalny sposób prowadzą do powstawania na nich drzewostanów o maksymalnie uproszczonym zróżnicowaniu gatunkowym, wiekowym i strukturalnym.

b)      cięcia częściowe – w drzewostanie drzewa usuwane są etapami d-stan jest przerzedzany równomiernie, dokonujemy równomiernego przerzedzenia koron d-stanu. Ilość cięć zależy od tego jakie odnowienie chcemy uzyskać. Stosowane jest tu odnowienie sztuczne(dla Jd, Bk) i odnowienie naturalne(jednogatunkowy obsiew) lub jako osłona dla gatunku cienioznośnego. Występują tutaj cięcia: obsiewnych, odsłaniających i uprzątających. Dominującym sposobem odnowienia w rębniach częściowych jest odnowienie naturalne, bazujące na obsiewie górnym, nastawione na wykorzystanie jednego roku nasiennego odnawianych gatunków. Najlepsze rezultaty osiągane są wówczas, gdy wykorzystywany jest rok obfitego urodzaju nasion. Stymulowanie obsiewu w roku częściowego urodzaju nasion może pociągać za sobą konieczność kosztownych uzupełnień, a pojawiające się wówczas odnowienia mają mniej korzystne cechy genetyczne. O ile to tylko możliwe, w latach obfitego urodzaju nasion należy dążyć do zwiększania powierzchni manipulacyjnej objętej cięciami obsiewnymi. Przy konieczności wykorzystaniu roku częściowego urodzaju nasion, należy projektować mniejsze powierzchnie manipulacyjne. W przypadku niepowodzenia obsiewu ogranicza to koszty odnowienia sztucznego. Odnowienie sztuczne w ramach rębni częściowych jest okazją do wzbogacenia składu gatunkowego przyszłego drzewostanu. Gatunki światłożądne nie wymagające osłony w młodości najlepiej jest wprowadzać po cięciu uprzątającym, natomiast gatunki wymagające osłony mogą być wprowadzane w przed lub w trakcie prowadzenia cięć częściowych.

c)       cięcia brzegowe – użytkowane na brzegu d-stanu, a więc wycinamy drzewa na brzegu d-stanu, w strefie od kilkunastu do kilkudziesięciu metrów. Na brzegu najbardziej przerzeadzane i przerzedzenie maleje wraz z zagłębianiem się w drzewostan. Wykorzystanie cięć brzegowych, typowe dla rębni stopniowych, zapewnia wielu gatunkom bardzo korzystne warunki odnowienia naturalnego w wydłużonym okresie odnowienia

d)      cięcia gniazdowe – Cięcie gniazdowe jest specyficzną odmianą cięć zupełnych lub częściowych, wykonywanych na niewielkich, eliptycznych lub kolistych, powierzchniach wewnątrz drzewostanu - gniazdach. Zachowana na gniazdach osłona boczna zwartego drzewostanu stanowi dobre zabezpieczenie powstających odnowień przed oddziaływaniem niekorzystnych warunków mikroklimatycznych w pierwszych latach wzrostu - do osiągnięcia wysokości ok. 1.5 m i wyjścia z tzw. "strefy przymrozkowej". Odnowienie na gniazdach może być naturalne lub sztuczne. Zwykle na jednym gnieździe odnawia się jeden gatunek, chyba że dla kolejnego gatunku przewiduje się od razu rolę dolnego piętra lub stosuje się go dopiero przy poszerzaniu gniazda. Na gniazdach nie powinna mieć miejsca bezpośrednia operacja słoneczna. Z tego powodu ich maksymalne rozmiary określa się względem wysokości otaczającego drzewostanu (h): w kierunku północ-południe do 1.0h, w kierunku wschód-zachód do 1.5h, co odpowiada powierzchni ok. 15 arów. Przyjęta w rębni konkretna wielkość gniazd i gęstość osłony górnej będą zależeć od wymagań ekologicznych odnawianego gatunku. Praktyczne doświadczenia ze stosowania rębni gniazdowych wskazują, że można zakładać gniazda o większych rozmiarach niż wyżej wymienione. Powiększenie powierzchni gniazda do 20-25 arów poprawia warunki wzrostu odnowień gatunków o większej światłożądności - zwłaszcza dębu na żyznych siedliskach. Odstęp gniazd powinien wynosić co najmniej 2h, co ma zabezpieczyć pozostawione fragmenty drzewostanu przed ryzykiem uszkodzeń od wiatru (pęknięcia korzeni, wiatrowały). W przypadku stosowania na gnieździe cięć częściowych można zmniejszyć ten dystans do ok. 1h. Duże, eliptyczne gniazda powinny być rozmieszczane w taki sposób, aby dłuższe osie sąsiednich gniazd nie leżały w jednej linii.

e) cięcia przerębowe – jako pielęgnacja i częściowe, występują wszystkie fazy rozwojowe drzewostanu

Cięcia wykonujemy ze wschodu na zachód, czyli w kierunku przeciwnym do kierunku w jakim w Polsce działają wiatry. Chroni to otwarty brzeg d-stanu przed szkodliwym działaniem wiatru.

W cięciach usuwamy w pierwszej kolejności:

1. drzew chore

2. uszkodzone

3. źle ukształtowane

4. z wadami

5. nieporządne gatunki

6. nieczyszczone głuszące odnowienie

7. drzewa szkodliwe

8. drzewa mało odporne na wiatr

9. drzewa w pełni dojrzałe do wyrębu o ile nie są potrzebne do ochrony odnowienia

Usuwając składniki małowartościowe przyczyniamy się do poprawy przestrzeni wzrostowej dla lepszych drzew. Podnosi to odporność na wiatry i zwiększa obradzanie.

2.       PRZESTRZENNE

- wielkość powierzchni manipulacyjnej

- kształt powierzchni:

a) koliste(eliptyczne)

luki do 2 ar (1/4 – ½ H)

małe gniazda 2 – 5 a (1/2 – ¾ H)

średnie gniazda 5 – 10 a (3/4 – 1 H)

duże gniazda 10 – 20 a (1 – 1,5 H)

b)wydłużone

brzegi – szerokość 10 - 20 m

smugi – 20 – 30 m

pasy – 40 – 60 m

strefy – 70 - 200 m

Ekologiczna miara wielości powierzchni:

a)      pow. duża – nie podlega wpływowi d-stanu lub podlega tylko w niewielkim stopniu

- koliste średnica > 2H

- wydłużone szerokość > 2H

b)      powierzchnia miała – podlega wpływom d-stanu

- koliste średnica <2H

- wydłużone szerokość poniżej <2H

3.       ELEMENTY CZASOWE

a)      Okres odnowienia – to czas między pierwszym cięciem do całkowitego odsłonięcia

- krótki do 10 lat

- średni 11 – 20 lat

- długi 21 – 40 lat

- b. długi ponad 40 lat

Może być całkowity, na całej powierzchni  lub cząstkowy  - gdy okres odnowienia poszczególnych gatunków różnią się.

Dobór długości okresu odnowienia dla gatunku

Wytworzony przez wybraną rębnię efekt ekologiczny może być potrzebny nowej generacji drzew przez różny okres czasu, stosownie do wymagań odnawianych gatunków. Długość okresu odnowienia drzew wzrasta z ich zdolnością do znoszenia ocienienia.

Dla przyrodniczych warunków Polski prof. Jaworski proponuje następujące okresy odnowienia (od obsiania się aż do usamodzielnienia podrostu) dla różnych odnawianych gatunków:

a) Jodły w drzewostanach jednogatunkowych - 50-60 lat.

b) Jodły o docelowym udziale w drzewostanie poniżej 50 % - około 30-40 lat.

c) Buka 10-20 lat.

d) Świerka 8-15 lat.

e) Dębu 3-15 (najczęściej 8-10) lat.

f) Sosny 2-3 (maksymalnie 5) lat.

Przy wyborze rębni w konkretnym drzewostanie należy zawsze dążyć do zgodności efektu ekologicznego tej rębni z wymaganiami ekologicznymi odnawianych gatunków. Jedną z przesłanek takiego wyboru powinien być związany z tą rębnią przedział długości okresu odnowienia.

b) Nawrót cięć – okres upływający między dwoma kolejnymi cięciami na tej samej strefie lub na sąsiednich powierzchniach (przy cięciach zupełnych). W przypadku rębni zupełnej nawrót cięć oznacza czas jaki upływa między dwoma wyrębami na sąsiadujących ze sobą powierzchniach zrębów, zwykle 4 do 5 lat. W rębni częściowej i stopniowej jest liczba lat upływająca między dwoma cięciami odnowieniowymi na tej samej powierzchni , zwykle 3 do 6 lat. W rębni przerębowej jest to liczba lat pomiędzy kolejnymi powtórzeniami cięć przerębowych w jednostce kontrolnej, zwykle 5 do 10 lat. W przypadku rębni gniazdowej nawrót cięć może się wahać do 5 do 15 lat, w zależności od czasu w jakim odnowienie na gniazdach osiąga wysokość zabezpieczenia biologicznego.

b)      Obieg cięć – okres upływający między dwoma kolejnymi cięciami w rębni przerębowej

RĘBNIA ZUPEŁNA ( I )

Podział rębni zupełnych:

Rębnia zupełna to usunięcie zwykle za pomocą jednego cięcia wszystkich dojrzałych drzew drzewostanu, przeznaczonych do usunięcia. Odnowienie odbywa się w ciągu jednego sezonu wegetacyjnych przez sadzenie, rzadziej przez samosiew. Młode drzewka korzystają od razu z pełnego światła i nie ulegają szkodom od ścinki i zrywki. Prowadzi do powstawania d-stanów jednogatunkowych, równowiekowych i jednopiętrowych. Gatunkami najlepiej nadającymi się do uprawy na rębni zupełnej to: So, Md, Brz, Os, Ol, Św (zręby smugowe na północnej wystawie d-stanu). Brz, Os, Ol spełniają rolę podgonów, wypełniaczy, osłony. Gdy użytkowaniu rębnego podlegają d-stany dobrej jakości zaleca się pozostawienie nasienników w liczbie od 20 – 40 sztuk.

Zastosowanie rębni zupełnej:

Ze względu na możliwość ujemnego oddziaływania rębni zupełnej na siedlisko, zaleca się dążenie od ograniczenia jej stosowania. W niżej wymienionych przypadkach odnowienie za pomocą rębni zupełnej nadal wydaje się najlepszym rozwiązaniem:

·   Na siedliskach borowych o glebach suchych i słabo świeżych, gdzie uzyskanie odnowienia naturalnego jest bardzo utrudnione.

·   Na siedliskach silnie zachwaszczonych (np. wrzos, trzcinnik) przewidzianych do odnowienia gatunkami światłożądnymi.

·   W drzewostanach, w których uzyskanie odnowienia naturalnego jest utrudnione ze względu na zwarty podszyt złożony z gatunków o dużej sile odroślowej (czeremcha amerykańska, robinia akacjowa, klon jesionolistny) lub ze względu na stan pokrywy glebowej, degradację gleby itp.

·   W drzewostanach gatunków introdukowanych: sosny Banksa, sosny smołowej, modrzewia japońskiego, dębu czerwonego i jedlicy sinej - w celu wymiany gatunków obcych na rodzime.

·   W drzewostanach, których natychmiastowe wycięcie podyktowane jest względami sanitarnymi.

Rębni zupełnej nie należy stosować:

·         Znajdujących się wzdłuż głównych szlaków komunikacyjnych (drogi krajowe, wojewódzkie i powiatowe w rozumieniu ustawy z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych).

·         Rosnących bezpośrednio przy ciekach i zbiornikach wodnych (źródła i źródliska, rzeki, jeziora, stałe oczka wodne, bagna, torfowiska, mszary, trzęsawiska).

·         Przylegających do miejsc kultu religijnego.

Wytyczne projektowania zrębów

·   W trudnych warunkach siedliskowych szerokość zrębu zmniejsza się do dolnej granicy.

·   Gdy projektowany zrąb przecina siedliska borowe o różnym stopniu trudności i różnej żyzności, jego szerokość powinna być dostosowana do warunków najtrudniejszych.

·   Gdy zrąb przebiega wzdłuż całego oddziału, czynnikiem najważniejszym jest szerokość zrębu, w innych wypadkach przy projektowaniu zrębu należy się kierować zasadą, że jego obszar nie powinien przekraczać podanej normy powierzchniowej, a szerokość 80 m.

·   Kierunek posuwania się ze zrębami (kierunek cięć) powinien być przeciwny do panujących wiatrów; inne kierunki cięć mogą być zastosowane tylko w wypadkach uzasadnionych w planie urządzenia lasu (usuwanie resztek drzewostanu, sytuacje poklęskowe, względy krajobrazowe itp.).

·   W rębni zupełnej dopuszcza się jeden wrąb zależnie od wielkości użytkowanego drzewostanu i przyjętej szerokości zrębu; wyjątkowo, w razie niewątpliwie uzasadnionej konieczności przyspieszenia przebudowy drzewostanu, dopuszcza się zakładanie dwóch wrębów.

·   Odległość między wrębami, liczona od ostatniego zrębu bieżącego dziesięciolecia, powinna się równać w zasadzie podwójnej szerokości zrębów przyjętej dla danych warunków.

·   Niedopuszczalne jest zakładanie wrębów w warunkach płytkiego zakorzenienia drzew lub w położeniach o szczególnym nasileniu wiatrów wywalających.

·   W rębniach Ia i Ib przyjmuje się nawrót cięć co najmniej 4 lata, natomiast w rębni Ic zakładanie kolejnych zrębów uzależnia się od stanu odnowienia na poprzednim zrębie; zaleca się dążyć do utrzymania 4 do 5-letniego nawrotu cięć.

·   Niedopuszczalne jest zakładanie nowego zrębu w sytuacji, gdy na bezpośrednio przylegająca uprawa ma cechy nieudanej.

Przy stosowaniu rębni zupełnej zaleca się zatokowy lub schodkowy przebieg linii zrębowej, co korzystnie modyfikuje warunki mikroklimatu (światło, temperatura, wilgoć) i sprzyja gatunkom domieszkowym; należy przy tym brać pod uwagę wzrost zagrożenia drzew obrzeżnych od wiatru

ZUPEŁNA WIELKOPOWIERZCHNIOWA ( Ia )

Przeznacza się tutaj d-stan do wycięcia w krótkim czasie (10 -20 lat). Kolejne nawroty cięć wahają się pomiędzy 4 – 5 lat, co wpływa na małe różnice pomiędzy poszczególnymi cięciami które widoczne są jeszcze w fazie uprawy i tyczkowiny a zacierają się w d-stanie dojrzewającym. Stosując tę rębnie uzyskujemy głownie monokultury iglaste. Do odnowienia można włączyć istniejące odnowienie lecz przeważnie do 0,5 m wysokości i wieku 15 – 20 lat. Jest to typ rębni dopuszczony do użytkowania w szczególnych wypadkach, uzasadnionych względami hodowlanymi i sanitarnymi. Stosując rębnię Ia do usuwania drzewostanów zniszczonych przez czynniki szkodotwórcze należy zwrócić uwagę na istniejące po ich okapem naloty oraz podrosty i w maksymalnym stopniu (zgodnie z gospodarczym typem drzewostanu) należy je wykorzystywać przy zakładaniu nowego drzewostanu. Nasadzenia bardziej wymagający osłony gatunków należy lokować przy osłonie bocznej otaczających drzewostanów. Przy likwidacji zniszczonych drzewostanów warto rozważyć pozostawienie część drzew starej generacji (o ile się ostały i o ile będą w stanie przetrwać) jako czasowej osłony dla wrażliwych domieszek w nowo wprowadzanym drzewostanie. Jeżeli gospodarczy typ drzewostanu zakłada dominację gatunków wrażliwych na mikroklimat powierzchni otwartej, należy zakładać drzewostan przedplonowy.

ZAUPEŁNA PASOWA ( Ib)

Najczęściej jest ona zalecana i stosowana do odnawiania drzewostanów sosnowych na siedliskach Bs, Bśw, Bw, BMśw i BMśw. Jak podaje prof. Jaworski, rębnia ta może mieć również zastosowanie w drzewostanach świerkowych nie narażonych na wiatr. Nawrót cięć w przypadku tej rębni to minimum 4 lata.

Przydatność do naturalnego odnowienia sosny

Rębnie zupełne kojarzone są przede wszystkim z odnowieniem sztucznym, jednak w przypadku drzewostanów sosnowych warto uwzględnić możliwość wykorzystania obsiewu bocznego. Nie wszystkie siedliska odpowiednie dla hodowli sosny stwarzają optymalne warunki do odnowienia naturalnego tego gatunku. Bardzo ważnym czynnikiem ograniczającym udatność naturalnych odnowień sosnowych jest konkurencyjna roślinność (np. trawy), z tego względu siedliska łatwo zachwaszczające się nie nadają się do odnowień naturalnych. Również słabe, suche piaszczyste gleby nie zapewniają odpowiednich warunków do kiełkowania i rozwoju nalotów. Najodpowiedniejsze są gleby ze słabą pokrywą wrzosu, borówki lub mchów. Innym ważnym czynnikiem jest odpowiednie przygotowanie gleby, którego głównym celem powinno być ograniczenie rozwoju roślinności konkurencyjnej oraz odsłonięcie na jak największej powierzchni gleby mineralnej. Zasięg efektywnego obsiewu bocznego ocenia  się na 30 - 40 metrów, w sytuacji gdy obsiew następuje tylko z jednej (zachodniej) strony. Jeżeli odnawiana powierzchnia znajduje się na wrębie i drzewa produkujące nasiona rosną również po drugiej (wschodniej) stronie zrębu to można przyjąć, że efektywny obsiew obejmie pas szerokości do 60 m (do 40 m z zachodu i do 20 m ze wschodu). Na udany Obsiew sosny można liczyć w latach obfitego i średniego urodzaju nasion. Dla So stosuje się szerokość pasa zrębowego od 40 – 80m w przypadku odnowienia sztucznego i do 40 w przypadku naturalnego ze względu na brak pewności iż obsieje się obszar położony dalej. Takie wielkości wynikają stąd iż cień jest dla So niekorzystny, działa osłabiająco, zmniejsza odporność. Stosowanie szerszego pasa zrębowego ogranicza negatywny wpływ ściany lasu który sięga jednej wysokości d-stanu.

ZUPEŁNA SMUGOWA ( Ic )

              Tą rębnie głownie stosuje się w przypadku drzewostanów świerkowych i olszowych

Zastosowanie w drzewostanach świerkowych

Na wąskim zrębie w świerczynie duża część odnowień korzysta z osłony bocznej. Z tego powodu rębnia Ic jest bardziej niż Ib odpowiednia do odnowienia naturalnego świerka z wykorzystaniem obsiewu bocznego. Bernadzki proponuje prowadzenie granic zrębu w rębni zupełnej smugowej po liniach falistych. Może to zwiększyć zasięg obsiewu świerka w latach średniego urodzaju nasion, a zatoki zrębu będą korzystać z większej osłony bocznej. Puchalski zwraca jednak uwagę, że w lokalizacjach narażonych na uszkodzenia od wiatru w celu zminimalizowania zagrożeń granice zrębów powinny być raczej proste. W terenach górskich ważnym czynnikiem ograniczającym odnowienie naturalne świerka są przymrozki. Zdaniem Puchalskiego, powierzchnie ułatwiające stagnowaniem zimnego powietrza (kotliny, równe powierzchnie) nie są dobrą lokalizacją do naturalnego odnawiania świerka. Zdecydowanie bardziej godne polecenia są zręby na zboczach, z których zimne powietrze może odpłynąć. Tak jak w przypadku sosny, zrąb przy naturalnym odnawianiu świerka wykonuje się zimą w roku obfitego (ewentualnie średniego) urodzaju nasion. Różnica w porównaniu do sosny polega na tym, że odnowienia świerkowe wolniej się usamodzielniają, więc wymagają dłuższej osłony w młodości. Zrąb na następnej smudze będzie zalecany w drugim pełnym roku nasiennym świerka, po 6 - 8latach. Bernadzki zwraca uwagę, że często odnowienie świerkowe powstaje również w pod okapem drzewostanu po zachodniej stronie smugi. Starannie odsłonięte przy wykonywaniu kolejnej smugi może być ono włączone do przyszłego drzewostanu. Ponieważ będzie ono położone w zachodniej części nowej smugi, można rozważyć jej poszerzenie tak aby obszar efektywnego obsiewu nasion pokrywał się tylko z powierzchnią jeszcze nie odnowioną. Dla Świerku optimum szerokości pasa zrębowego wynosi od 20 – 40 metrów. Za...